تشکيک تاريخي درباره 100سالگي راه آهن سراسري ايران

محمد محسنيان، پژوهشگر تاريخ راه‌آهن ايران و ايده‌پرداز قطار گردشگري از تشکيک درباره مبدأ تاريخي احداث راه آهن در ايران سخن گفت و به اهميت راه‌آهن در توسعه کشورها و نقش آن در انقلاب صنعتي اشاره کرد و افزود: از زماني که اولين قطار تجاري به شکل امروزي در انگليس احداث شد، يعني سال 1825 ميلادي و آوازه آن به جهان و سپس ايران رسيد، حدود يکصد سال طول کشيد تا راه آهن با مقياس کشوري با مطالبه جامعه نخبگان، به ايران برسد. اين قشر مي‌خواست که ايران پيشرفته را ببيند. اين پژوهشگر تاريخ راه آهن معتقد است که اگر ظهور راه‌آهن در کشورهاي صنعتي در ابتداي قرن نوزدهم تنها اضافه شدن يک روش جديد حمل و نقل زميني براي حمل و نقل بار و مسافر بود، در کشورهاي جهان سوم همچون ايران که از قافله صنعت جديد عقب مانده بوده بودند، نقشي به مراتب مهمتر داشت و مي‌توان به نوعي آن را موتور محرک صنعتي شدن در اين کشورها به حساب آورد.
محسنيان، ورود راه‌آهن به ايران را به لحاظ تاريخي به طور دقيق بررسي کرد و گفت: اولين راه‌آهن در ايران در سال 1267 خورشيدي (معادل 1888 ميلادي) با مسير تهران شاه عبدالعظيم در ري ساخته شده است، اما اين راه‌آهن با طول 8700 متر بيشتر جنبه نمادين و محلي داشت، نه کشوري و حتي منطقه‌اي. پيش از سال 1304 در ايران حدود 700 کيلومتر راه‌آهن ساخته شد که از جمله آنها مي‌توان به مسيرهايي مانند تبريز-جلفا، زاهدان- ميرجاوه، رشت - پيربازار، بوشهر- برازجان و درخزينه مسجد سليمان اشاره کرد، اما بايد توجه داشت که اين مسيرها کوتاه با عملکردي محلي داشته ونقش کشوري نداشتند، و سرمايه‌گذاري‌ همه آنها توسط خارجي ها انجام شده بود. اين پژوهشگر با تمرکز بر ساخت راه‌آهن سراسري که در 23 مهر 1306 15 اکتبر 1927 ميلادي) کلنگ‌زني شد، اظهار کرد: اين پروژه با هدف اتصال مرکز کشور به درياي آزاد و ايجاد شبکه حمل‌ونقل ملي، نقش مهمي در توسعه کشور داشت. اما به مستند معتقدم تاريخ شروع پروژه راه‌آهن سراسري نبايد 23 مهر 1306 در نظر گرفته شود، بلکه بايد به تاريخ تصويب مصوبه مجلس در 9 خرداد 1304 برگردد، زماني که مجلس تصويب کرد مالياتي ويژه بر قند، شکر و چاي براي ساخت راه‌آهن وضع شود.
اين نشان مي‌دهد که برنامه‌ريزي و تصميم‌گيري‌هاي اوليه براي راه‌آهن در ايران از سال 1304 آغاز شده است. محسنيان يادآور شد: راه آهن سراسري تصميمي نبود که رضاشاه يک‌شبه براي احداث آن تصميم گرفته باشد، پيشينه صد ساله دارد، تقاضا و مطالبه ملي پشت آن بود و اين انديشه مطرح بود که احداث راه آهن سراسري، شرط لازم براي پيشرفت کشور است. بنابراين ساده‌انگارانه است که تاريخ راه آهن در ايران را فقط به کلنگ‌زني آن تقليل دهيم. اين پژوهشگر تاريخ راه آهن ادامه داد: کلنگ احداث راه آهن 26 مهر 1360 همزمان در سه ايستگاه بندرگز، تهران و در جنوب به زمين زده شد. درحاليکه تا آن زمان، حدود پنج هزار کيلومتر مربع نقشه‌برداري شده و در درياي جنوب و شمال عمق‌سنجي شده بود. بنابراين آن مبدأ تاريخي درست نيست. او معتقد است که راه‌آهن نه تنها يک پروژه فني بلکه نماد توسعه و پيشرفت ملي يک کشور است و بايد به آن به عنوان يک ميراث مهم ملي نگريست.
اين پژوهشگر با توجه به اهميت راه آهن در تاريخ توسعه ايران، اظهار کرد: بايد 00 سالگي راه‌آهن ايران را به عنوان نقطه عطفي در تاريخ اين صنعت جشن گرفت، اما به دليل نبود اطلاعات کامل و شفاف، اين موضوع هنوز به صورت رسمي و جامع ثبت نشده است. او همچنين با طرح اين پرسش که چهار سال از ثبت جهاني راه آهن سراسري ايران در يونسکو مي‌گذرد، در اين مدت براي راه آهن چه کار شده و چگونه از گزند تخريب‌ها محافظت مي‌شود؟
بيان کرد که تقريبا هيچ اطلاع‌رساني مربوط به ثبت جهاني راه‌آهن در ايستگاه‌ها، طول مسير و سازه‌هاي مهم آن صورت نگرفته است و بيشتر مسافران و گردشگران از اهميت اين موضوع بي‌اطلاع هستند. به علاوه، نگراني‌هايي درباره نظارت و کنترل بر عمليات عمراني و تعمير و نگهداري در طول خطوط راه‌آهن وجود دارد و به نظر ميرسد نظارت کافي در مورد حفاظت از اين ميراث مهم وجود نداشته و حتي شاغلين راه‌آهن هم از اهميت اين سازه ها، لزوم حفظ آنها و جزئيات ثبت جهاني آن بي‌خبرند.
محسنيان ابراز نگراني کرد که اين وضعيت ممکن است منجر به از دست رفتن ميراث ملي و تاريخي راه‌آهن شود و در ادامه تاکيد کرد که بايد اقدامات جدي‌تري براي حفاظت و اطلاع‌رساني در اين زمينه انجام گيرد. او خواستار توجه بيشتر مسئولان و کارمندان راه‌آهن به اهميت اين ميراث است و تاکيد دارد که بايد درباره ثبت جهاني راه‌آهن و تاريخچه آن اطلاعات دقيق و شفافي در اختيار عموم قرار گيرد. به گزارش عصرآذربايجان به نقل از ايسنا،محسنيان با اشاره به ضرورت توجه به مبدأ تاريخي ورود راه آهن به ايران و شروع پروژه راه آهن سراسري، ابراز اميدواري کرد که با توجه به مستندات تاريخي مراسمي براي صد سالگي راه‌آهن برگزار شود و موضوع به صورت پيوسته و در بخش‌هاي مختلف پيگيري شود.