صنايع خلاق و زيست‌پذيري آينده، پيوندي راهبردي براي توسعه پايدار

اين صنايع که اغلب دوستدار طبيعت و سبز هستند و کمترين تهديد و آسيب را براي محيط زيست به‌وجود مي‌آورند و اين ويژگي کمک بسيار زيادي در تحقق توسعه پايدار مي‌کند؛ موضوعي که يک پژوهشگر صنايع خلاق و مدرس دانشگاه به تفصيل به آن پرداخته است.
توسعه پايدار و تلاش براي تحقق آن در جوامع انساني به يکي از مفاهيم راهبردي دنيا در قرن 21 تبديل شده است. لزوم توجه به محيط زيست کره زمين، وضعيت منابع طبيعي و انرژي تجديد ناپذير، اهميت رشد اجتماعي - اقتصادي و ايجاد شغل پايدار، بهبود رفاه شهروندان و کاهش نابرابري درآمدي و جنسيتي از جمله شاخص‌هايي هستند که کشورهاي مختلف در تلاش‌اند تا در سياست گذاري‌ها و برنامه‌هاي خرد و کلان خود، زمينه لازم را براي ارتقا آنها فراهم آورند. چراکه تجربيات متعدد و نسبتا تلخ بشر در قرن بيستم نشان داد که با رويکردهاي پيشين نسبت به فرآيند توسعه، نمي‌توان به نتيجه قابل اتکا و پايداري دست پيدا کرد و تاکيد بيشتر بر آن روندها جز خسران نتيجه‌اي در پي نخواهد داشت.
از اين رو نگاه بسياري از تحليلگران اقتصاد و توسعه در آغاز هزاره سوم به مفهوم خلاقيت، اقتصاد و کسب و کارهاي ناشي از آن معطوف شد تا از رهگذر قابليت‌هاي بي‌شمار اين عرصه، بتوان روند توسعه را با شيب صعودي و پايدار به حرکت درآورد. ارزش‌هاي فرهنگي و اقتصادي خلاقيت و محصولات خلاق موجب شد تا اين عرصه در دو دهه گذشته بتواند جايگاهي جدي در دنيا پيدا کند و قابليت‌هاي بالاي آن براي رشد اقتصادي و ايجاد شغل آن را تبديل به فرصتي نوظهور براي کشورهاي دنيا کرد. ويژگي جذابي که در کنار اقتصادهاي در حال توسعه، نگرش اقتصادهاي توسعه يافته و بزرگ را هم معطوف به خود ساخت. چراکه رشد کمي و کيفي اقتصادي همواره يکي از معيارهاي راهبردي کشورها محسوب مي‌شود و از رهگذر آن هم از نظر توليد رشد مي‌کند و همگام با آن نهادهاي اجتماعي نيز دچار تحولات مثبت مي‌شوند. وجود اين قابليت در صنايع خلاق و در سطحي کلان اقتصاد خلاق در دو دهه گذشته موجب اقبال جهاني از اين عرصه شده است.
تجارت جهاني محصولات و خدمات خلاق نيز در سال‌هاي اخير با رشد پيوسته و صعودي همراه بود و در سومين گزارش اقتصاد خلاق که توسط آنکتاد (کنفرانس توسعه و تجارت ملل متحد) سال 2018 ميلادي منتشر شد نشان داد که بازار جهاني کالاهاي خلاق از سال 2002 تا 2015 ميلادي با رشد متوسط سالانه 4.7 درصد همراه بوده و اين بيانگر فرصت‌هاي بالاي صنايع خلاق در فرآيند رشد اقتصادي دنياست. نکته قابل توجه اين است که تجارت جهاني محصولات خلاق در سال‌هاي 2008 و 2009 ميلادي که رکود اقتصادي دنيا را با بحران روبرو کرده بود نيز همچنان با رشد ادامه داشت و اين مسئله بيانگر تاب‌آوري بالاي صنايع خلاق و اقتصاد خلاق در مواجه با شرايط بحراني است.
آنکتاد همچنين در گزارش سال 2024 خود ميزان صادرات کالاهاي خلاق دنيا را رقم 713 ميليارد دلار اعلام کرده است که نسبت رقم 509 ميليارد دلاري سال 2015 ميلادي با رشد بسيار خوبي همراه بوده است. آنکتاد همچنين تخمين زده است که کل صادرات خدمات خلاق در دنيا به رکورد 1.4 تريليون دلار در سال 2022 رسيده است. رقمي چشمگير و به شدت در حال رشد که در سال‌هاي آينده همچنان سير صعودي خود را خواهد داشت و جايگاه اقتصاد خلاق را در دنيا پايدارتر مي‌سازد.
محصولات صنايع خلاق مانند صنايع دستي، فرش، هنرهاي تجسمي، سمعي و بصري، انواع بازي‌هاي رايانه‌اي، محصولات طراحي و نشر و... اغلب دوستدار طبيعت و سبز هستند و کمترين تهديد و آسيب را براي محيط زيست به‌وجود مي‌آورند. ويژگي که کمک بسيار زيادي در تحقق توسعه پايدار مي‌کند و از طرفي به دليل ارزش افزوده مالي بالا سهم بسزايي در رشد اقتصادي و بهبود معيشت فعالان آن در نقاط مختلف دنيا دارد. به واسطه همين ويژگي‌ها، اين عرصه توانسته زمينه مساعدي براي کاهش نابرابري‌هاي اجتماعي، درآمدي و جنسيتي را در جوامع مختلف به‌وجود آورد و توسعه انساني را تبديل به يک باور ممکن در دنيا کند.
توسعه چشمگير صادرات صنايع خلاق در دو دهه گذشته نيز بيانگر پتانسيل‌هاي زياد صنايع خلاق در رشد اقتصادي دنياست و تحليل‌هاي موجود بيانگر تاثير اين عرصه در رشد توليد ناخالص داخلي کشورهاي فعال در اين عرصه است. اقتصادهاي در حال توسعه دنيا گرايش چشمگيري به اين عرصه پيدا کرده‌اند و کشورهاي آسيا و اقيانوسيه، اروپا و آمريکاي شمالي شاهد رشد سريع و کم سابقه‌اي در اقتصاد خلاق هستند.
بر اساس گزارش‌هاي يونسکو، صنايع خلاق و فرهنگ در سال ميلادي2013 به ميزان 2.3 تريليون دلار 3 درصد توليد ناخالص داخلي) و 29.5 ميليون شغل (1 درصد از جمعيت فعال جهان) ايجاد کرده است. ارقام قابل ملاحظه‌اي که کشورهاي توسعه يافته دنيا را هم نسبت به اين عرصه مشتاق کرده است.
به گزارش عصرآذربايجان به نقل از ايسنا،در اين ميان بايد افزود که به فعليّت رساندن قابليت‌هاي بي‌شمار صنايع خلاق در مسير توسعه جوامع، مستلزم توجه آگاهانه به اين عرصه و قرار دادن آن در بطن برنامه‌هاي اصلي و سياست‌هاي خرد و کلان کشورهاست. در واقع جذب انرژي حيات‌بخشِ صنايع خلاق براي کمک به توسعه پايدار به نگرش کشورها نسبت به فرصت‌ها و چالش‌هاي اين حوزه در زمينه‌هاي قانون‌گذاري، آموزش، سياست‌هاي کلان اقتصادي، اشتغال، مهاجرت و ... وابسته است. اينکه کشورها چقدر تحولات اخير اقتصادي و توسعه دنيا را رصد کرده و آن را باور دارند. آنچه که مسلم است آمارها و شواهد موجود مويّد اين نکته است که صنايع خلاق نيرو محرکه بسيار مهمي در توسعه اقتصادي و اجتماعي دنيا در قرن 21 است و حتي بسياري از تحليلگران اقتصاد؛ خلاقيت را نه يک مفهوم صرف نظري يا پديده‌اي جذاب نمي‌دانند، بلکه خلاقيت را در کنار دانش و دسترسي به اطلاعات، يکي از سه موتور محرک رشد اقتصادي در جهان امروز بر مي‌شمارند. عرصه‌اي تاب‌آور، جذاب و متنوع که در شرايط مختلف مي‌تواند اقشار مختلف جوامع را به فعاليت وا داشته و با تقويت اجتماعي و اقتصادي آنها، امر توسعه پايدار را براي آنها باور پذير و ممکن کرده است.«