قديمي‌ترين قوم ايران چه کساني بودند

بخش اول

پرسشي که ذهن بسياري از ما ايرانيان را به خود مشغول مي‌ کند، اين است که پيش از ورود آريايي‌ ها، ساکنان اوليه فلات ايران چه کساني بوده‌ اند؟ در کتاب‌ هاي تاريخي، درباره اقوام آريايي و مهاجرتشان به اين سرزمين مطالب فراواني خوانده‌ ايم. اما کمتر به اقوامي پرداخته شده که پيش از آريايي‌ ها در اين منطقه مي‌ زيستند و هر کدام تمدن و فرهنگ خاص خود را داشتند. تمدن‌ ها و فرهنگ‌ هايي که پس از ورود آريايي‌ ها به ايران، بر آنها تأثير گذاشتند و در حقيقت، اجداد ما از همين اقوام متأثر شده‌ اند.
آريايي‌ها، نياکان ما ايرانيان، اقوامي مهاجر بودند که در گذشته‌ هاي دور به فلات پهناور ايران آمدند. اما پيش از ورود آن‌ ها، اقوام ديگري نيز در اين سرزمين زندگي مي‌ کردند. اين تمدن‌ هاي بومي، داراي خط و فرهنگي پيشرفته و خاص خود بودند و تأثيرات عميقي بر آريايي‌ ها گذاشتند.
اقوام آريايي از نخستين گروه‌ هايي بودند که از دشت‌ هاي آسياي ميانه به سرزمين ايران کنوني مهاجرت کرده و در آنجا سکونت گزيدند.
براي درک بهتر دوران آريايي‌ ها، لازم است به ريشه‌ ها و زبان آن‌ ها بپردازيم. واژه آريا در ابتدا به گروه وسيعي از مردمان هند و اروپايي اطلاق مي‌ شد. پس از مهاجرت اوليه، بخش‌ هايي از اين هند و اروپايي‌ ها از قوم اصلي خود جدا شدند و براي مدتي تحت عنوان هندوايراني در کنار هم زندگي کردند. سپس، طي مهاجرتي ديگر، عده‌ اي از آن‌ ها به سوي فلات ايران حرکت کرده و گروهي ديگر راهي هند شدند. آريايي‌ هايي که به ايران آمدند، نخستين سلسله مهاجران به اين سرزمين محسوب مي‌ شوند. البته، درباره معنا، مفهوم و جنبه‌ هاي قومي يا جغرافيايي واژه آريايي اختلاف نظرهاي فراواني وجود دارد.
واژه‌ آريا در متون باستاني سانسکريت و اوستايي به چشم مي‌ خورد. در گذشته، اين نام به طور کلي براي تمام اقوامي با ريشه‌ هاي هندواروپايي استفاده مي‌ شد. اما با گذر زمان، محققان متوجه شدند که تعميم اين واژه به همه اقوام هندواروپايي صحيح نيست. متخصصان زبان‌شناسي با استناد به کاربرد واژه آريا در متون سانسکريت و اوستايي، به اين نتيجه رسيدند که اين واژه به‌ طور خاص به اقوام هندوايراني تعلق داشته است. اين اقوام هندوايراني، که عنوان آريا را يدک مي‌ کشيدند، در طول هزاره سوم پيش از ميلاد به فلات ايران و شبه‌ قاره هند مهاجرت کردند.
آشنايي با قديمي ترين اقوام ايراني
آشنايي با اين تمدن‌ هاي باستاني و ساکنان نخستين ايران، دريچه‌ اي نو به سوي شناخت تاريخ پر فراز و نشيب سرزميني که در آن زندگي مي‌ کنيم مي‌ گشايد و به ما کمک مي‌ کند تا با ريشه‌ هاي عميق‌ تر خودمان پيوندي دوباره برقرار کنيم.
آغاز تمدن با ابزار هاي سنگي
پيش از آنکه به معرفي ساکنان اوليه‌ ايران که پيش از آريايي‌ ها در اين سرزمين مي‌ زيستند بپردازيم، سفري به اعماق زمان خواهيم داشت و از دوران پارينه‌ سنگي آغاز مي‌ کنيم.
نخستين نشانه‌ هاي تمدن و فرهنگ در ايران، با ساخت ابزارهاي سنگي در دوران پارينه‌ سنگي پايه‌ گذاري شد. اين دوران خود به سه دوره کهن، مياني و نوين تقسيم مي‌ شود. اغلب آثار به دست آمده از اين دوره در فلات ايران، مربوط به دوران پارينه‌ سنگي نوين هستند. اين يافته‌ ها از کاوشگاه‌ هايي چون کشف رود خراسان، لديز سيستان، هوميان کوهدشت، دره هليلان در لرستان و چندين منطقه‌ ديگر به دست آمده‌ اند. در اين دوره، انسان‌ ها علاوه بر جمع‌ آوري غذا و شکار، بخشي از ذخاير خود را نيز انبار مي‌ کردند.
عصر نوسنگي در فلات ايران، گامي نو در راه تمدن
پس از آشنايي با غارنشينان و شکارچيان دوران پارينه‌ سنگي، اکنون نوبت آن رسيده که به عصر نوسنگي، يا همان انقلاب نوسنگي، قدم بگذاريم. حدود دوازده هزار سال پيش، مردمان خاور نزديک، از جمله ساکنان فلات ايران، وارد دوراني نوين از فرهنگ و تمدن شدند.
در عصر نوسنگي، رويداد هاي مهمي رخ داد که مسير تاريخ بشر را دگرگون کرد: انسان‌ ها شروع به اهلي کردن حيوانات و کاشت گياهان کردند و اين آغاز شکل‌ گيري اجتماعات روستايي بود. اين دوران تحول‌ آفرين تا هزاره پنجم پيش از ميلاد ادامه يافت. دستاورد هاي درخشان اين عصر شامل ساخت سفال، ايجاد فضاهاي معماري پايدار و پيشرفت چشمگير در صنعت و فناوري بود.
يادگار هاي ارزشمند اين دوران در ايران، همچون نگين‌ هايي در تاريخ مي‌ درخشند. محوطه‌ هاي باستاني مانند تپه سيلک در کاشان، چشمه‌ علي تهران، تپه‌ حصار دامغان، تپه گيان نهاوند، تپه باکون فارس، شهرستان سراب، گودين، گوران و گنج‌ دره در کرمانشاه، و همچنين شوش در خوزستان، گواهان زنده‌ اي بر شکوفايي تمدن در عصر نوسنگي هستند.
ادامه در شماره آتي