مسجد جامع مرند يادگاري از ايلخاني

اين مسجد به عنوان يکي از مهم ترين بناهاي مذهبي در منطقه آذربايجان شناخته مي‌شود و محراب مسجد به دليل تزئينات ظريف و زيباي آن، از جمله کتيبه‌هاي قرآني، نقوش هندسي و گياهي و گچ بري‌هاي پيچيده، از اهميت ويژه‌اي برخوردار است که اين محراب در سال 1392 شمسي به شماره 139 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيد. مسجد جامع مرند به‌عنوان يکي از معدود بناهاي ايلخاني که اصالت خود را حفظ کرده است، نه‌تنها از جايگاه مذهبي و فرهنگي ويژه‌اي برخوردار است، بلکه ظرفيت آن براي ثبت در فهرست ميراث جهاني، نمادي از هويت تاريخي، زيبايي‌شناسي اسلامي و استمرار هنر ايراني در طول قرون به‌شمار مي‌رود.امروزه كف مسجد به اندازه سه پله از سطح كوچه مجاور پايين‌تر است و دالاني به طول 12 متر با سه تاق گنبدي، ورودي را به شبستان‌ها مربوط مي‌سازد، در سمت چپ اين دالان، شبستان جنوبي با گنبدني كم خيز و اقع شده كه بر فراز آن كتيبه‌اي از سنگ به چشم مي‌خورد.چنين به نظر مي‌رسد كه در سال 740 هجري قمري در حالي كه بيش از 9 سال از عمر اين مسجد مي‌گذشت، توسط ” تاج خواجه” مرمت شده و توسعه يافته است، محوطه اصلي مسجد با سقفي مشتمل بر شش گنبد، فضاي اصلي مجموعه را تشكيل مي‌دهد. محراب به عرض75/2 و ارتفاع 6 متر در جنوب مسجد واقع شده و مزين به آيات قرآني به خط كوفي و گچ‌بري‌هاي زيبا و بديع است، كتيبه تاريخي محراب در قوس بزرگ بالاي آن ديده مي‌شود، در فاصله دو ستون تزئيني و گچ‌بري كنار محراب نام سازنده محراب به خط رقاع نوشته شده است: عمل عبدالفقير نظام بندگير تبريزي.در داخل هلال و در پائين دو كتيبه مزبور، كتيبه گچ‌بري ديگري به خط رقاع وجود دارد.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از ايرنا،گفته مي‌شود بناي اين شهر به امر دختر ترسايي به نام ماريا گذاشته شده و كليساي بزرگ شهر نيز كه فعلا پابرجاست، با تغييرات به صورت مسجد جامع شهر در آمده،آاثار كليسايي اين مسجد مشهود است و صليب‌هاي بزرگ و كوچك شكسته دور تا دور قسمت فوقاني آن را به طرز زيبايي پوشانده است، اين كه نوشته شده مسجد جامع مرند قبلا كليسا بوده، چندان بعيد به نظر نمي‌رسد؛ زيرا ترسايان و نستوريان كه در قرن 5 ميلادي از ترس امپراطوران روم شرقي و كشيشان متعصب مسيحي به مغرب آذربايجان گريخته بودند، در اين منطقه جمع شده و براي خود كليسايي ساخته بودند.