پاسخ علمي به سوالات و ابهامات مهم درباره درياچه اروميه

گروه گزارش: سوالات متعدد از دلايل خشکي درياچه اروميه و خبر مرگ آن تا مقايسه اين درياچه با وان ترکيه و سوان ارمنستان، اين سوال را در ذهن تداعي مي‌کند که با توجه به نزديکي اين 3 درياچه به يکديگر، چرا درياچه هاي وان و سوان خشک نشده‌اند و صرفا درياچه اروميه در حالت بحراني قرار دارد؟ با توجه به تغييرات اقليمي و گرم شدن و کاهش نزولات جوي و علاوه بر آن مديريت نامناسب در بحث حکمراني آب امروزه شاهد بحران‌ها و چالش‌هاي شديدي در خشکي درياچه‌ها و آب هاي زير زيرزميني هستيم .

گروه گزارش: سوالات متعدد از دلايل خشکي درياچه اروميه و خبر مرگ آن تا مقايسه اين درياچه با وان ترکيه و سوان ارمنستان، اين سوال را در ذهن تداعي مي‌کند که با توجه به نزديکي اين 3 درياچه به يکديگر، چرا درياچه هاي وان و سوان خشک نشده‌اند و صرفا درياچه اروميه در حالت بحراني قرار دارد؟ با توجه به تغييرات اقليمي و گرم شدن و کاهش نزولات جوي و علاوه بر آن مديريت نامناسب در بحث حکمراني آب امروزه شاهد بحران‌ها و چالش‌هاي شديدي در خشکي درياچه‌ها و آب هاي زير زيرزميني هستيم .
درياچه اروميه به عنوان بزرگترين درياچه شور خاورميانه با توجه به چالش‌هاي موجود در تهديد جدي خشکسالي قرار دارد و طي امسال با توجه به گرمي بيش از حد دما و تبخير زياد و علاه بر کاهش نزولات جوي در وضعيت بحراني قرار دارد.
اما بحثي که امروز با آن مواجه هستيم سوالات متعدد از دلايل خشکي درياچه اروميه و خبر مرگ درياچه تا مقايسه درياچه اروميه با وان ترکيه  و سوان ارمنستان است و اين سوال در ذهن تداعي مي‌شود با توجه به نزديک بودن درياچه وان ترکيه و سوان ارمنستان و درياچه اروميه چرا اين درياچه ها خشک نشده‌اند و درياچه اروميه در حالت بحراني قرار دارد بنابراين براي در جريان گرفتن اين موضوع گفت‌وگوي با دکتر بهزاد حصاري عضو هئيت علمي دانشگاه اروميه و مدير گروه محيط زيست پژوهشکده درياچه اروميه انجام داده‌ايم که در ادامه مي‌خوانيم.
* با توجه به تغييرات اقليمي و پديده گرم شدن زمين درياچه هاي منطقه دچار چالش‌هاي شده است؛ در اين خصوص توضيحاتي ارائه بفرماييد؟
دکتر بهزاد حصاري گفت: وضعيت درياچه‌هاي منطقه طي سال‌هاي اخير دچار چالش شده است و بيشتر درياچه‌هاي که در عرض‌هاي پايين تر از درجه واقع هستند دچار خشکي شدند .
* علت اين خشکسالي‌چه بوده و  چه عواملي باعث اين موارد شده است؟
حصاري گفت: علت اين خشک سالي‌ها اکثرا به دليل گرم شدن کره زمين و تغييرات اقليمي که يک پديده جهاني  است بوده و در اين راستا تاثيرات منفي تغييرات اقليمي در همه کشورها و درياچه‌هاي کشورهاي اروپايي،آمريکا،  ترکيه،  ارمنستان ، چين و ... اثر گذار بوده و حتي درياي خزر از اين قائده نيز مستثني نيست و شاهد کاهش سطح آب درياي خزر نيز هستيم.
حصاري ادامه داد: درياچه‌هايي که عمق کمتري نسبت به بقيه داشتند بيشتر دچار آسيب شده و خشکي و کاهش تراز آب در اين درياچه‌ها  بيشتر بوده چنانچه بيش از 10 درياچه در ترکيه طي اين مدت خشک شده و درياچه اروميه هم که عمق کمتري داشت دچار بحران خشکسالي شده است.
* در حال حاضر اخباري منتشر مي‌شود و درياچه وان ترکيه و درياچه اروميه را مورد مقايسه قرار مي دهند آيا از لحاظ عملي اين موضوع صحت دارد؟
حصاري گفت: مقايسه علمي و ظاهري درياچه‌هاي اروميه، سوان ارمنستان و وان ترکيه به هيچ وجه درست نيست چرا که درياچه اروميه از عمق کمي برخوردار است و متوسط عمق درياچه در حدود پنج و حداکثر عمق در حدود 11/5 متر و حجم درياچه اروميه در حالت پر 32 ميليارد متر مکعب است ودر مقابل آن درياچه وان ترکيه داراي عمق متوسط 170 متر و حجم 607 ميليارد متر مکعب که 20 برابر درياچه اروميه حجم دارد بنابراين نمي‌توان رفتار اين درياچه‌ها را در برابر خشکي و تغييرات اقليمي مورد مقايسه قرار داد.
 طي سال‌هاي گذشته با توجه به مطالعات انجام شده  توسط نمودار تغييرات سطح درياچه اروميه و درياچه وان ترکيه  مورد بررسي قرار داده شد و متوجه شديم تغييرات درياچه اروميه و درياچه وان کاملا از لحاظ تغييرات سطح آب هم رفتار هستند و زماني که سطح درياچه اروميه طي سال 74 افزايش يافته بود درياچه وان نيز افزايش يافته و مشکلاتي براي ساکنين منطقه ايجاد کرد و بعد از افت سطح آب درياچه اروميه سطح آب در درياچه وان ترکيه نيز افت کرد.
 با توجه به اينکه عمق درياچه وان زياد است افت سطح درياچه زياد مشهود نبود .
دکتر حصاري گفت: درياچه آرال در روسيه قديم (ترکمنستان ، قزاقستان و ازبکستان فعلي )  درياچه‌اي بسيار بزرگي بوده که با برداشت بي رويه و توسعه ناپايدار آب براي کشت پنبه در حال حاضر خشک و تبديل به شن زار (آرال قوم) شده است .
حجم آن از 1100 ميليارد مترمکعب  به زير ? درصد و سطح آن 68000 کيلومتر مربع 12 هزار کيلومتر مربع بزرگتر از کل حوضه درياچه اروميه )  به زير 10000 کيلومتر مربع  و عمق آن بيش از 30 متر کاهش داشته است .
از ديگر درياچه‌ها مي‌توان به درياچه سوان ارمنستان با بارش 500 ميليمتر اشاره کرد که درياچه عميقي با عمق 98 متر بوده که نزديک 18 متر کاهش پيدا کرده و از لحاظ کيفيت تغذيه گرايي و آلودگي سيانوباکتر در بدترين شرايط خود قرار گرفته است.
 متاسفانه هم اکنون چالش‌هاي اقليمي و مديريتي و استفاده بيش از حد و ناپايدار از آب‌ها براي کشاورزي و مصارف خانگي و صنعت مشکلاتي به بار آورده است و نمي‌توان از نظر ظاهري مقايسه و قضاوت کرد چرا درياچه اروميه خشک شده اما درياچه وان خشک نشده است؟ چرا که شرايط متفاوتي دارند و قابل مقايسه نيستند.
 ضمنا بارش حوضه وان نزديک دو برابر بارش حوضه درياچه اروميه است .
* آيا اقدامات انجام شده براي احياي درياچه اروميه تاثير مثبتي داشته است؟
حصاري ادامه داد: در هر صورت فرايندهاي کاهش آب مصرفي بخش کشاورزي و رسيدن آب به پيکره شناسايي و اقدامات خيلي خوبي صورت گرفت و مشکلات مزمن منطقه اعم از توسعه بي رويه کشت پر مصرف ، مناطق بحراني گرد و غبار ، تلف شدن آب در مسير رودخانه‌هاي منتهي به درياچه، راندمان پائين آب مصرفي کشاورزي ، پائين بودن بهره وري آب و .. شناسايي و راهکار ?? گانه براي تغيير از کشت پر مصرف به کم مصرف ، لايروبي رودخانه‌ها ،تثبيت گرد و غبار در مناطق بحراني ، تخصيص آب فاضلاب خروجي تصفيه خانه‌ها به درياچه، کاهش 40% آب بخش کشاورزي ، تجميع چاهها و کنترل توسعه اراضي غير مجاز و نصب کنتورهاي هوشمند، کنترل چاه‌هاي غير مجاز در  برنامه قرار گرفت.
وي افزود: با توجه به اقدام انجام شده در سال 98 شاهد نتايج خوب اقدامات بوديم که با بارش رحمت الهي خوب ، شاهد حجم 6/5ميلياردي در درياچه بوديم ولي متاسفانه از آن به بعد با کاهش شديد بارش مواجه شديم .
* با توجه به بحراني بودن وضعيت درياچه اروميه صحبت از مرگ درياچه اروميه است آيا اين موضوع صحت دارد؟
حصاري اظهار داشت: لازم بذکر است از لحاظ هيدرولوژيک درياچه اروميه، درياچه‌اي بسته است و به علت اينکه اين درياچه در پاياب وکم عمق‌ترين نقطه حوضه قرار گرفته، هر باران و سيلي که بيايد به سمت درياچه هدايت خواهد شد بنابراين از لحاظ هيدرولوژيک و زمين شناسي نمي‌توان گفت که درياچه مرده است و اين منطق درست نيست و اگر بارش‌هاي خوبي داشته باشيم باز اميد هست که آب به پيکره برسد.
درياچه اروميه يک چالش محيط زيستي بين المللي است که تصميم گرفته شد از حوضه زاب آب موقتي به درياچه منتقل گردد.
 حوضه زاب منطقه‌اي است که بارندگي زيادي داشته و آب زيادي توليد مي‌کنند . در آن حوضه نزديک درياچه 2ميليارد متر مکعب آب وجود دارد و تخمين زده شده که 600ميليون متر مکعب آب به درياچه اروميه منتقل شود اما در حال حاضر و فاز اول 300ميليون متر مکعب آن افتتاح شد.از ابتداي امسال حدود 150ميليون متر مکعب آب به حوضه درياچه اروميه منتقل شده و البته آب واقعي رسيده به پيکره کمتر از اين مقدار است .
 اين آب اثر مثبتي بر شرايط بد درياچه دارد ولي فعلا  اثر معني داري در احيا  نداشته است اما از خشک شدن مطلق آن جلوگيري کرده و اميدوار هستيم اين پروژه به اهداف غائي خود در کمک به حل يک بحران زيست محيطي بين المللي برسد.
  * در حال حاضر درياچه اروميه در چه وضعيتي قرار دارد؟
حصاري گفت: متاسفانه از سال 2014 تا کنون رکورد گرم شدن هوا زده شده است و هر سال شاهد گرمتر شدن دماي هوا در منطقه هستيم و امسال تير و مرداد رکورد گرمترين ماه سال در تاريخ زمين زده شد.
با توجه به گرمي هوا و تبخير زياد و بارش‌هاي کم امسال درياچه اروميه وضعيت مناسبي ندارد. يک مساله بسيار مهم اين است که اين روند ادامه خواهد داشت و با توجه به تغييرات اقليمي که يک مسئله جدي بوده ، لازم است  تصميماتي که  براي آب منطقه اتخاذ مي‌گردد با در نظر گرفتن تغييرات اقليمي باشد و  سياست گذاري‌هاي لازم انجام و سازگاري با تغيير اقليم در سطح ملي و منطقه اي بصورت مناسب برنامه‌ريزي شود.
حصاري ادامه داد: بنابراين لازم است تغيير اساسي در رويکرد ميزان مصرف آب توسط مردم، آب کشاورزي ، صنعتي و حتي شرب ايجاد شود.
 بايد توجه داشت علاوه بر درياچه اروميه ، آبخوان‌ها و سفره‌هاي آب زيرزميني دشت‌هاي منطقه هم با تهديد جدي کمبود تجمعي آب مواجه هستند و کم بود آب به دامنه‌ها رسيده است و اين موضوع نشان دهنده شرايط خوبي نيست و تنش هاي اجتماعي بالادست و پائين دست در حال تشديد است .
حصاري گفت: مثلا ما در بخش شرب به ازاي هر نفر نزديک 350 ليتر آب در شبانه روز مصرف مي‌کنيم که متوسط مصرف جهاني 150 ليتر در شبانه روز است چرا ما که در منطقه خشک کره زمين هستيم بايد سه برابر کشورهاي ديگري همچون آلمان ، انگليس و چين  آب مصرف کنيم.
متوسط جهاني آب مصرفي چغندر به ازاي هر هکتار حدود 5500 تا 7500  متر مکعب در هر هکتار است چرا مصرف ما بايد بين 13000 تا 18000 متر مکعب در هر هکتار باشد؟آيا اصلا لازم است در يک منطقه خشک اينقدر چغندر قند توليد کنيم ؟ چرا کشاورزي ما در حد معيشتي مانده و به کشاورزي صنعتي و کنترل شده (گلخانه) که مصرف آب آن يک پنجم است حرکت نميکنيم ؟
* چه راهکارهاي براي مديريت و کاهش آب مصرفي داريد؟
حصاري اظهار داشت: براي کاهش مصرف بايستي سياست‌هاي انقباضي درست برنامه‌ريزي و اجرايي شود  و ميزان مصرف آب در بخش کشاورزي به طور حتم بايد کاهش يابد چرا که اگر به اين موضوعات توجه ويژه اي نشود و تغييرات عمده و اساسي به وجود نيايد در آينده دچار معضل اساسي در مساله آب در تمام بخش‌ها خواهيم شد.
 طبق هشدار مجامع علمي پيش‌بيني مي‌گردد که اگر هوشمندانه با مساله آب برخورد نکنيم طي 30 سال آينده بايد از اين منطقه مهاجرت کنيم.  بايستي سياست گذاري‌هاي درست در مصرف آب به وجود آيد وگرنه وضعيت خوشبينانه‌اي را متصور نيستيم.
* نظر شما در خصوص کوچک سازي در ياچه اروميه چيست؟
حصاري گفت: با توجه به اينکه درياچه اروميه داري عمق کمي است از لحاظ هيدروليکي امکان اجرايي شدن اين طرح و سوار شدن آب به پيکره وجود ندارد. علاوه بر آن مطالعات علمي کافي در اين زمينه وجود ندارد بايستي مطالعات علمي و درست در اين زمينه انجام شود تا نسبت به اجراي کردن آن تصميمات مناسبي اتخاذ گردد.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از فارس، علاوه بر آن بايد چالش‌هاي فني، علمي، اجتماعي ، اقتصادي و سياسي آن در نظر گرفته شود چرا که درياچه اروميه به عنوان بزرگترين درياچه شور بين اللملي است که با اجراي شدن اين طرح، ديگر اين درياچه را تحت همين عنوان از دست خواهيم داد و مردم ديگر به سياست هاي کاهش مصرف پايبند نخواهند بود و عملا درياچه به يک مرداب مصنوعي کوچک تبديل ميشود .
 لذا با جميع جهات ما مخالف مطرح شدن اين موضوع هستيم و لازم است با مطالعات علمي دقيق مورد بررسي قرار گيرد.

منبع :