قشلاق‌تپه‌سي، نقطه آغاز تمدن شمال‌غرب ايران

از غارهاي تاريک و مرطوب تا نخستين کلبه‌هاي گِلي و خانه‌هاي خشتي، مسير انسان در جست‌وجوي »خانه« داستاني چند هزار ساله است، از آفريقا تا بين‌النهرين، از آناتولي تا فلات ايران، نشانه‌هاي نخستين سکونت‌هاي انساني، گواه تلاش مداوم بشر براي رهايي از کوچ‌نشيني و ساخت جهاني امن‌تر و پايدارتر بوده‌اند.
کاوش‌هاي باستان‌شناسي در سراسر جهان از چاتال‌هويوک در ترکيه گرفته تا اريحا در فلسطين و شهر سوخته در سيستان و بلوچستان ايران، تصويري روشن از آغاز تمدن و شکل‌گيري نخستين جوامع يکجانشين را ترسيم مي‌کند، جايي که انسان نه‌تنها سرپناه ساخت، بلکه کشاورزي، اهلي‌سازي حيوانات و معماري را آغاز کرد.
در ايران، سرزمين تمدن‌هاي کهن، ردپاي زندگي انساني در محوطه‌هايي همچون تپه سيلک کاشان، تپه گيان نهاوند، تپه حصار دامغان و تپه گنج‌دره کرمانشاه از هزاران سال پيش ثبت شده است، با اين حال، فلات شمال‌غربي کشور، هنوز هم رازهايي نهفته در دل خاک دارد، رازهايي که تازه يکي از آن‌ها در محوطه‌اي کوچک اما شگفت‌انگيز در حال آشکار شدن است.
کاوش‌هاي اخير باستان‌شناسان در محوطه تاريخي قشلاق‌تپه‌سي (بئي‌باغلي) در شهرستان بيله‌سوار اردبيل، يکي از مهم‌ترين يافته‌هاي دهه‌هاي اخير را رقم زده است، کشف سکونتگاهي با قدمتي بيش از هشت هزار سال که از آن به‌عنوان يکي از کهن‌ترين نشانه‌هاي زندگي يکجانشيني در شمال‌غرب ايران ياد مي‌شود.
در اين روستاي نوسنگي، انسان براي نخستين بار به اهلي‌کردن حيوانات، ساخت خانه‌هاي خشتي و شکل‌دهي به ساختارهاي اوليه روستا دست زده است، نقطه‌اي که مي‌تواند نقشه باستان‌شناسي فلات ايران را بازنويسي کند.
اين محوطه نه‌تنها پنجره‌اي تازه به شناخت دوره نوسنگي در شمال‌غرب کشور گشوده، بلکه نشان داده است که دشت مغان، فرهنگي مستقل و پويا در ميان حوزه‌هاي تمدني قفقاز و درياچه اروميه داشته است، کاوش‌هاي ادامه‌دار در قشلاق‌تپه‌سي، لايه‌هايي از نوسنگي تا اشکاني را آشکار کرده و از تداوم زندگي در اين منطقه طي هزاران سال خبر مي‌دهد؛ جايي که هنوز هر بيل باستان‌شناس، احتمالاً رازي تازه از تاريخ فراموش‌شده اين سرزمين را فاش مي‌کند.
قشلاق‌تپه‌سي، قديمي‌ترين سکونتگاه بشر در شمال‌غرب ايران
جليل جباري، مديرکل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان اردبيل با بيان اينکه منطقه قشلاق تپه سي (بئي باغلي) در شهرستان بيله‌سوار استان اردبيل به دليل توالي دوره‌هاي پيش از تاريخ و دوران اسلامي از جايگاه خاصي در مطالعات باستان‌شناسي برخوردار است، به خبرنگار ايمنا مي‌گويد: به همين دليل محوطه بئي باغلي يا قشلاق تپه سي در شهرستان بيله‌سوار در اولويت مطالعات و کاوش‌هاي باستان‌شناسي قرار گرفت.
قادر ابراهيمي، کارشناس باستان‌شناسي نيز در اين رابطه ب مي‌گويد: با توجه به قابليت‌هاي زيست‌محيطي منطقه اردبيل، دوره‌هاي فرهنگي بسيار غني در اين منطقه وجود دارد، با اين حال، مطالعات اندکي روي توالي فرهنگي در اين منطقه انجام شده است؛ توالي فرهنگي در باستان‌شناسي به دوره‌هايي اطلاق مي‌شود که هر کدام در بازه زماني مشخصي آغاز و پايان پيدا مي‌کنند و ويژگي‌هاي منحصربه‌فرد خود را دارند.
وي مي‌افزايد: اين دوره‌ها در استان اردبيل و به‌ويژه در حوزه شرق آذربايجان کمتر مطالعه شده‌اند، به‌طوري‌که دوره نوسنگي در اين منطقه تقريباً ناشناخته باقي مانده است، اين مسئله موجب شد تا طرح پژوهشي را در استان اردبيل تعريف کنيم و به مطالعه دوره نوسنگي بپردازيم.
اين کارشناس باستان شناسي اضافه مي‌کند: بر اساس بررسي‌هاي ميداني محوطه‌هاي مختلف در شهرستان بيله‌وار قديمي‌ترين آثار اين دوره را شناسايي کرديم، با در نظر گرفتن قابليت‌هاي زيست‌محيطي دشت مغان، محوطه باغلو در حاشيه اين دشت و در اوايل دوران شکل‌گيري روستاها پديد آمده است، بر مبناي مطالعات مقايسه‌اي سفال‌ها و اشيا به‌دست‌آمده از کاوش‌ها، قدمت اين محوطه به حدود 7500 تا 8000 سال پيش مي‌رسد.
وي با بيان اينکه اين يافته‌ها نشان مي‌دهند که دشت مغان داراي فرهنگي ويژه و مستقل است، مي‌گويد: مطالعات ما در ساير حوزه‌هاي شمال غرب ايران و همچنين قفقاز نشان مي‌دهد که دوره نوسنگي در اين منطقه، هم از نظر ويژگي‌ها و هم از نظر توالي فرهنگي، متفاوت از حوزه درياچه اروميه و قفقاز است، بنابراين، دشت مغان به‌عنوان يک حوزه فرهنگي مستقل، هم ويژگي‌هاي حوزه درياچه اروميه و هم قفقاز را داراست و در عين حال هويت فرهنگي جداگانه‌اي دارد.
ابراهيمي ادامه مي‌دهد: اين موضوع ما را بر آن داشت تا کاوش‌هاي باستان‌شناسي را در اين محوطه انجام دهيم، اميدواريم در آينده بر اساس مطالعات آزمايشگاهي از جمله تاريخ‌گذاري کربن 14 بتوانيم تاريخ دقيق استقرار در اين منطقه را مشخص کنيم.
توالي فرهنگي دوره نوسنگي در استان اردبيل
سپيده مجيدخواه، کارشناسان جانور باستان‌شناسي هم با اشاره به اهميت اين منطقه در استان اردبيل در توصيف اين محوطه مي‌گويد: قشلاق تپه سي يک استقرار کوچک روي يک تپه طبيعي است که قدمت آن به بيش از 8000 سال قبل بازمي‌گردد، اين محوطه يکي از قديمي‌ترين استقرارگاه‌هاي شناخته‌شده در استان اردبيل و شرق آذربايجان محسوب مي‌شود.
وي مي‌افزايد: اين محوطه متعلق به دوره‌اي است که انسان‌ها نخستين روستاها را شکل داده و به اهلي کردن حيوانات کوچک‌جثه مانند بز و گوسفند و کشاورزي محدود پرداخته‌اند، تاريخ‌گذاري دقيق محوطه بر اساس آزمايش‌هاي کربن 14 در مطالعات آينده انجام خواهد شد و اميدواريم توالي فرهنگي دوره نوسنگي در استان اردبيل به‌طور دقيق مشخص شود.
شواهد معماري باستاني از زبان بوميان
حسن اسماعيلي، يکي از ساکنان محلي نيز با نقل خاطراتي از پيشينيان خود در اين رابطه مي‌گويد: از اجداد و ريش‌سفيدان شنيده‌ايم که ساکنان قديمي اينجا در خانه‌هاي راست‌گوشه زندگي مي‌کردند که معماري آن‌ها از خشت خام بوده است.
مسعود خان چري، کارشناس باستان‌شناسي پيش از تاريخ هم از شناسايي لايه‌هاي مختلف تاريخي در اين محوطه خبر مي‌دهد و مي‌گويد: کاوش در وسعتي بيش از 500 متر مربع در جريان است که مي‌تواند حلقه مهمي در شناخت تاريخ باستاني اين منطقه باشد، در جريان کاوش‌هاي اين يک ماهه، موفق شديم لايه‌هاي مختلفي از دوره اشکاني و همچنين لايه‌هاي پايين‌تر مربوط به دوره نوسنگي را شناسايي کنيم.
وي با اشاره به يافته‌هاي فرهنگي اين محوطه مي‌افزايد: ساکنان اينجا از سفال‌هاي قرمز رنگ براي مصارف روزانه از جمله پخت و پز و مصرف غذا استفاده مي‌کردند.به گزارش عصرآذربايجان به نقل از ايمنا، محوطه تاريخي قشلاق تپه سي جايي است که هزاران سال پيش نخستين نشانه‌هاي زندگي انسان در دشت‌هاي شمال اردبيل در آن شکل گرفت، کاوش‌هاي باستان‌شناسي در اين منطقه ادامه دارد تا رازهاي بيشتري از گذشته کهن اين خطه را فاش کند.