محمدباقر قاليباف؛ رييس مجلس يا بازيگر جناحي

کياوش حافظي

بسياري ناظران معتقدند که اين حمله، صرفاً اقدامي تاکتيکي براي همراهي با جريان پايداري بوده و مشاوران قاليباف نقش پررنگي در طراحي و آماده‌سازي اين بيانيه داشته‌اند. اشتباهات محاسباتي پيشين او، از فهرست اموال تا تبليغات انتخاباتي، نشان مي‌دهد که تصميماتش تحت تاثير تيم مشاوران است. نطق اخير نيز به جاي تقويت جايگاه سياسي، بيشتر وجهه او را به عنوان فردي جناحي و غيرقابل اعتماد تقويت کرده است.
محمدباقر قاليباف اين روزها خود را از متن سياست به حاشيه کشانده است. او که توانسته به لطف راي اقليت جزو سران سه قوه در آيد به جاي نشان دادن تفکر راهبردي و کلان رئيس مجلس، اين جايگاه را به موضع‌گيري جناحي تنزل داده است.
حمله روز يکشنبه قاليباف به رئيس دولت و وزير خارجه دولت‌هاي يازدهم و دوازدهم بر آتش فضاي رسانه‌اي و سياسي جامعه دميد و يکبار ديگر دوقطبي‌هاي غرب‌ستيزي و تعامل با غرب را احيا کرد. موضع‌گيري در مورد شخصيت‌هاي سابق اجرايي در جمهوري اسلامي از روي صندلي‌هاي سبز مجلس بي‌سابقه نبوده است، اما چيزي که تازگي دارد موضع‌گيري علني از جايگاه رئيس مجلس است که جزو سران قوا و از ارکان حاکميت جمهوري اسلامي به شمار مي‌رود.
ظريف عليه روسيه حرف زد، قاليباف عليه روحاني و ظريف
اخيرا محمدجواد ظريف وزير خارجه دولت حسن روحاني از مانع‌تراشي‌هاي روسيه در برجام روايت کرد. اين اظهارات با واکنش منفي مخالفان دولت‌هاي يازدهم و دوازدهم روبه‌رو شد و خشم جناح راست تندرو را نسبت به او برانگيخت. عجيب آنکه موضع‌گيري اين جناح که اکثريت مجلس را تشکيل مي‌دهد در نطق اخير قاليباف نيز انعکاس پيدا کرد. محمدباقر قاليباف يکشنبه در نطق خود در مجلس شوراي اسلامي از موضع‌گيري‌هاي چين و روسيه در مورد بازگشت تحريم‌ها عليه ايران استقبال کرد و آن را اقدامي براي بي‌اثر کردن تحريم‌ها خواند. اما در ادامه به حسن روحاني و محمدجواد ظريف تاخت و با متهم کردن آن‌ها به آسيب زدن به روابط استراتژيک ايران با چين و روسيه گفت: رئيس جمهور و وزير خارجه اسبق‌مان دقيقا در شرايطي که مسير همکاري‌هاي ما با کشور روسيه در حال پيشرفت است با مواضع خود به اين مسير لطمه زدند.
تناقض در کلام رئيس؛ »وحدت کلمه« با طعم حمله
نطق انتقادي قاليباف از آنجا که به فضاي دوقطبي در جامعه دامن زد، از يک‌سو در تضاد با بخشي از سخنانش بود که بر ضرورت اتحاد ميان همه جريان‌هاي سياسي و حمايت از »وحدت کلمه« در برابر فشارهاي خارجي تأکيد داشت و از سوي ديگر معناي ديگرش آن بود که رئيس مجلس، کشورهاي چين و روسيه را »رفيق« و مسئولان سابق جمهوري اسلامي را »نارفيق« مي‌داند. نطق قاليباف از اين نظر بيانيه بديعي بود که او را وارد گود جدال‌هاي رسانه‌اي و جناحي مي‌کرد که اگرچه براي گروه‌هاي سياسي بجاست اما فضاي عمومي آن را براي يکي از سران قوا روا نمي‌داند.
روزنامه اطلاعات هم در اين زمينه به رئيس مجلس واکنش نشان داد و نوشت: چرا بايد در دفاع از آن دولت بيگانه مقامات از تريبون رسمي و قانونگذاري، عليه يک مقام سابق سخن بگويند؟ در سالگرد کاپيتولاسيون هستيم و به ياد داريم که روزي در اين مملکت شهروند ايراني حتي مراجع معظم تقليد از اظهارنظر عليه مقام خارجي نهي و حتي تبعيد مي‌شدند، امروز هم به آنها اهانت شده و در صحن مجلس به زندان تهديد مي‌شوند.
انتقام سرهنگ از حقوق‌دان؟ اما به نظر مي‌رسد يک سر داستان حمله به روحاني و ظريف، به مبارزات انتخاباتي او و روحاني و شکست او از رئيس جمهور اسبق برمي‌گردد. در روند تبليغات انتخابات 92 روحاني از موضع قاليباف در درگيري‌هاي کوي دانشگاه در سال 82 روايت کرده بود و به زعم ناظران منجر به ضربه سنگيني به وجهه قاليباف شد. در انتخابات 96 هم وقتي قاليباف به کانديداي پوششي ابراهيم رئيسي بود، حمله به روحاني را آغاز کرد اما باز هم روحاني ماجراي کوي دانشگاه را يادآوري کرد و گفت که قاليباف معتقد به »لوله کردن دانشجويان« در اعتراضات کوي بوده است. اين موارد به باور ناظران باعث کينه شخصي قاليباف از حسن روحاني شد و اين تقابل در زمان ورود او به مجلس يازدهم نيز پيدا بود.
روزنامه اصولگراي قدس نيز اظهارات قاليباف را جفايي به خود توصيف کرد و نوشت: قاليباف حتي اگر آنچنان که اين ‌روزها در رسانه‌ها زبان به زبان مي‌چرخد، فرمانده ميدان جنگ 12روزه هم نبوده باشد، قطعاً يکي از ارکان فرماندهي ميدان در آن روزهاي پرالتهاب بوده؛ و حتماً بهتر از من و شما مي‌داند آن جنگ، در صورت‌هايي ديگر، همچنان ادامه دارد.
اين روزنامه در بخش ديگري از مطلب خود نيز پرسيده: چطور مي‌شود که او ناگهان در وسط يک نطق رسمي، ناگهان ياد يک مسئول اسبق مي‌افتد و حرف‌هايي مي‌زند که مي‌تواند بي‌هيچ دليل دندان‌گيري، فضاي همدلي و انسجام را بياشوبد و آتش‌تهيه تازه‌اي براي بگومگوهاي تمام‌نشدني و فرساينده فراهم کند؟ ذهن‌هاي سياست‌زده در چنين وضعيتي، پيش خودشان خيال مي‌کنند لابد اين‌ها درد و داغ يک زخم قديمي انتخاباتي است که ناگهان در يک صبح سرد پاييزي، سر باز کرده است.
حمله به روحاني قاليباف را معتبر کرد؟ اما ظاهرا يک سر ديگر داستان به آنجا برمي‌گردد که قاليباف بين جريان پايداري و حاکميت محصور شده است. گاهي با جريان پايداري همراهي مي‌کند و گاهي نيز بايد نقش حاکميتي ايفا کند ولو اگر به مذاق طيف پايداري که اکثريت مجلس را تشکيل مي‌دهد خوش نيايد. از اين رو شايد قاليباف نطق خود عليه روحاني و ظريف را اقدام حساب‌شده‌اي تلقي مي‌کرد که در عين اينکه مي‌توانست دل پايداريچي‌ها را با خود همراه کند به رقيب سابق نيز حمله‌اي کرده باشد. با وجود اين، به نظر نمي‌رسد محاسبات او درست از آب درآمده باشد.
شايد حمله به روحاني و ظريف براي او دستاورد تاکتيکي و کوتاه مدتي به دنبال داشته باشد اما از او چهره‌اي غيرقابل اعتماد تصوير مي‌کند که فاقد تفکر راهبردي در اداره امور کشور است و از اين نظر جايگاهش در درازمدت دچار تزلزل خواهد شد. در اين ميان به نظر مي‌رسد مشاوران قاليباف در بيانيه پرحاشيه‌اي که او خواند اثر گذار بوده اند.
آشنا خطاب به قاليباف: هرچه دستتان مي‌دهند، لازم نيست با صداي بلند بخوانيد
حسام‌الدين آشنا مشاور رئيس جمهور در دولت حسن روحاني خطاب به رئيس مجلس نوشت: »خوب نيست هر نوشته‌اي را که به دستتان مي‌دهند با صداي بلند بخوانيد.« اين واکنش آشنا بيانگر نوعي آسيب‌پذيري قاليباف در برابر ديکته شدن مواضع از سوي مشاوران اوست. آشنا اين را هم اضافه کرده است که »تا آنجا که مي‌دانيم آقاي روحاني اخيراً درباره روسيه بياني نداشته‌اند. جمع بستن چين و روسيه در مواضع و تحليل‌هاي مسئولان نظام، شايسته نيست.«
تکرار اشتباهات محاسباتي قاليباف و مشاوران
اما قاليباف از اين دست اشتباه محاسباتي کم نداشته است. يکي از بارزترين آن‌ها زماني بود که وقتي در مبارزات انتخابات 96 مورد پرسش قرار گرفت، ليستي را با عنوان فهرست اموال و دارايي‌هاي خود منتشر کرد که در آن موجودي حساب خود را کمتر از 30 ميليون تومان و موجودي حساب همسرش را کمتر از 10 ميليون تومان توصيف مي‌کرد. اين اتفاق که پس از انتشار فهرست املاک نجومي در زمان شهرداري او در تهران رخ داد، واکنش‌هاي طنزي را به دنبال داشت. بعدا هم با انتشار تصوير سفر خانواده او به ترکيه که به سيسموني‌گيت معروف شد به شدت وجهه او را خدشه دار کرد. چنانکه در انتخابات مجلس دوازدهم با کمتر از 500هزار راي راهي بهارستان شد.
اشتباه محاسباتي ديگر قاليباف در انتخابات سال 1403 بود؛ زماني که دختر محمدباقر قاليباف در قاب صداوسيما ظاهر شده بود تا براي پدرش تبليغات کند و به حواشي پيش آمده در خصوص سفر به ترکيه و خريد سيسموني پاسخ دهد. اما لحن نامناسب او باعث شد که بار ديگر نتيجه عکس داد و به تير خلاصي براي پدرش تبدي شد.
اولويت تاکتيک بر استراتژي
وقتي شخصي مثل قاليباف در جايگاه نامزدي انتخابات و حتي رياست مجلس قرار مي‌گيرد، تصميمات و اشتباهات پرريسک اگرچه به نام او ث مي‌شود اما صرفا او نيست که در آنها نقش داشته باشد بلکه مي‌توان رد پاي مشاوران او را نيز دنبال کرد. برخي کاربران شبکه‌هاي اجتماعي نوشته‌اند که »قاليباف در باتلاقي که مشاورانش براي او درست کرده‌اند، در حال غرق شدن است«
به گزارش عصرآذربايجان به نقل از خبرآنلاين،نطق اخير عليه روحاني و ظريف اگرچه مي‌تواند يک حرکت تاکتيکي براي به دست آوردن دل پايداري‌چي‌ها و تضمين بقاي او در رأس قوه مقننه و يا نشان‌دهنده التزام قاليباف به خطوط قرمز سخت‌گيرانه‌تر جناح راست باشد، اما نهايتا او را شخصيتي جناحي به تصوير مي‌کشد و مي‌تواند چالشي براي آينده سياسي او باشد؛ چراکه نشستن بر روي صندلي رياست يک قوه نيازمند داشتن تفکري راهبردي و ترجيح منافع ملي بر منافع جناحي است؛ نکته‌اي که احتمالا مشاوران قاليباف عکس آن را توصيه مي‌کنند. با اين حال همه اين‌ها به اسم قاليباف تمام مي‌شود چه توصيه مشاوران باشد چه نباشد.