اولين کارخانه زنجان چگونه تشکيل شد

گروه سيري در استان ها: آنچه تاريخ ثبت کرده اين است که تا سال 1315 هجري شمسي زنجان صاحب کارخانه بزرگي نبود. البته کارگاههاي متعدد مسگري، آهنگري و چاقوسازي در خيابان مسگرها و ميدان آهنگران وجود داشتند که کارگران زيادي را در خود جذب کرده بودند يا در خانه‌ها کارگاه فرشبافي و نساجي بود ولي اکثر آنها در واقع صنايع دستي بودند تا صنعت پيشرفته و اتوماتيک که بتوان در عرض زمان کوتاه و در عرض يک روز مقادير زيادي محصول توليد کرد.

گروه سيري در استان ها: آنچه تاريخ ثبت کرده اين است که تا سال 1315 هجري شمسي زنجان صاحب کارخانه بزرگي نبود. البته کارگاههاي متعدد مسگري، آهنگري و چاقوسازي در خيابان مسگرها و ميدان آهنگران وجود داشتند که کارگران زيادي را در خود جذب کرده بودند يا در خانه‌ها کارگاه فرشبافي و نساجي بود ولي اکثر آنها در واقع صنايع دستي بودند تا صنعت پيشرفته و اتوماتيک که بتوان در عرض زمان کوتاه و در عرض يک روز مقادير زيادي محصول توليد کرد. از طرفي بزرگان شهر و صاحبان امکانات هم بيشتر بازاري و تاجر و يا ملاک بودند و با اينکه مي‌خواستند گامهاي بزرگتري در تجارت و توليد بردارند ولي کمتر در شراکت همت به خرج مي‌دادند تا اينکه يکي دو نفر از زنجاني‌ها که با تبريز و تجار تبريزي در ارتباط بودند از يک سرمايه‌گذار تبريزي بنام شالچي براي تأسيس کارخانه کبريت که محصول آن در آن روزگار مورد نياز اهالي و مردم ولايت‌خمسه (زنجان) بود دعوت به عمل آوردند. اين پيشنهاد مورد استقبال وي قرار گرفت و در سال 1312 شمسي به زنجان آمد. در زنجان قطعه زميني را در شمالشرقي شهر در اختيار وي گذاشته شد و نامبرده مقدمات تأسيس و احداث کارخانه کبريت را فراهم آورد که امروزه آثار آن هنوز در خيابان صفا پايين‌تر از بولوار کوچمشکي چشم‌ها را نوازش مي‌دهد. (در حال حاضر صنعتگران و سرمايه‌گذاران شهر آثار باقيمانده از کارخانه کبريت را در همان ابعاد قديمي بازسازي و به موزه صنعت و معدن تبديل کرده‌اند). قابل ذکر است در آن سال‌‌ها محدوده شهر از قسمت شمالي تا دروازه‌رشت و دبيرستان دکتر شريعتي فعلي که در آن زمان قبرستان متروکه بود ختم مي‌شد يعني بالاتر از دروازه‌رشت خارج از محدوده محسوب مي‌گرديد. به همين جهت مرحوم شالچي کارخانه را در خارج از شهر احداث کرد. اين کارخانه تا سال 1358 فعال بود در اين سال به علت فرسودگي دستگاه‌ها و عدم بازدهي کافي تعطيل شد ولي چون کارگران زيادي در آنجا مشغول کار بودند کارخانه جديدي بنام »زنجان‌چوب« در شهرک صنعتي شماره يک احداث و کارگران با سابقه کارخانه کبريت قبلي به آن کارخانه منتقل شدند. گفتني است اهالي آذربايجان به‌خصوص شهر تبريز از قديم‌الايام الفت خاصي با اهالي زنجان داشته و رفت و آمد آنها به زنجان و همينطور زنجاني‌ها به تبريز و مبادلات تجاري و اقتصادي هميشه موجب تحکيم آشنايي بين زنجاني‌ها و تبريزي‌ها شده است. يکي از زنجاني‌هاي ساکن تبريز که او هم يکي از تجار بزرگ بوده به نام »حاج امين زنجاني« پل معروف امين را در تبريز احداث و وقف عام نموده است. و مرحوم شالچي هم از تبريزي‌هايي است که در زنجان اين کارخانه را بنيان گذاشت. خانه وي در خيابان امام در کوچه‌اي به نام وي »کوچه شالچي« قرار داشت که در سال‌هاي 55-54 دانشکده کشاورزي زنجان (دانشگاه زنجان فعلي) را در آن خانه تأسيس کردند. مرحوم شالچي وقتي مي‌خواست کارخانه را که به نام کارخانه »کبريت سعادت زنجان« نامگذاري کرده بود افتتاح کند، مصادف بود با آمدن رضاخان و فرزندش محمدرضا به زنجان که در روز هفتم مهرماه 1315 اتفاق افتاد و ابتدا کارخانه مورد بازديد آنها قرار گرفت. روزنامه خمسه زنجان و سالنامه پارس آنروز در گزارشي نوشته‌اند: در مسير عبور رضاشاه چندين طاق نصرت زده بودند و در محل نزديک کارخانه چادرهاي متعددي برپا شده بود. تعدادي از اهالي و مسئولان شهر، نمايندگان زنجان در مجلس شوراي ملي آن زمان از رضاخان استقبال کردند. شالچي مدير کارخانه کبريت‌‌سازي سعادت زنجان در توضيحاتي به رضاخان گفت: روزي پانصد صندوق که (هر صندوق يکهزار قوطي کبريت محصول کارخانه است) توليد مي‌شود. رضاشاه ضمن صحبت گفت: فردا سميعي وزير راه براي افتتاح کارخانه به زنجان خواهد آمد. لذا روز چهارشنبه 8 مهرماه 1315 سميعي از طريق ايستگاه راه‌آهن و با قطار به زنجان وارد شد و به محل کارخانه آمد و تمامي جزئيات کارخانه را شخصاً بازديد و از مؤسسين کارخانه تمجيد و براي تشويق آنها دستور لازم را ابلاغ کرد. کارخانه کبريت زنجان داراي يک دودکش آجري برج مانند است که از نقاط مختلف شهر ديده مي‌شد که هنوز پس از 78 سال همچنان پابرجاست. کارخانه در سه شيفت کار مي‌کرد و در هر شيفت که کارگران تعويض مي‌شدند سوت کارخانه به صدا درمي‌آمد. صداي سوت کارخانه در تمام نقاط شهر شنيده مي‌شد و مردم با صداي آن ساعت خود را تنظيم مي‌کردند و گاهي نيز در اعياد و جشن‌ها و شبهاي ماه رمضان آن را به صدا درمي‌آوردند.

منبع :