گورستان ها به عنوان بخشي از فضاهاي زندگي، بازتابي از سکونت انساني در تاريخي ترين فرم خويش مي باشند، مکاني که ارتباط تنگاتنگي با جامعه انساني داشته و بر مبناي تاثيرگذاري ها و تاثيرپذيري هاي دو جانبه به حيات خويش ادامه مي دهند. (شوندل ميلر  2006: 1)

چنين به نظر مي رسد که در اين مکان ها، زمان و فرهنگ هر عصر براي هميشه منجمد شده و شايد از اين منظر است که مي توان مهمترين عملکرد اين فضاها را انتقال گذشته به حال و حال به آينده دانست. (ورپول، 2003: 18)

منظر پردازي و معماري گورستانها از دل تاريخ تا به امروز نشان دهنده فرهنگ و اداب و سنن مردماني بوده که روزگاري را به ما زيسته اند و اکنون در پس سنگ قبرها آرميده اند.

بي گمان يکي از مهمترين اجزاء معماري قبر_ها در سراسر جهان سنگ قبر ها هستند که براز و رمز هاي فراواني از نياکان ما در دل خود جاي داده اند.

سنگ قبر ها در سراسر دنيا و به فراخور زمان و فرهنگ با هم متفاوت هستند و هر کدام راوي تاريخي نهفته اند از اين رو مي توان به يقين گفت، سنگ قبرها و گورستان ها روايتگر تاريخ شهر و سازندگان آن هستند.

مردم ايران نيز از روزگاران کهن براي ماندگاري، و نشانه گذاري قبور مردگان خود از سنگ با توجه به اينکه مصالحي با دوام و مقاوم است استفاده مي کردند هر چند به فراخور قوميت هاي مختلف سنگ قبر هاي متنوعي در نقاط مختلف ايران به شکل هاي گوناگون ديده مي شوند.

سنگ گورهاي افقي که هم سطح زمين بوده و گاهي از سطح زمين کمي بلند تر هستند مانند بسياري از گورهاي استان مرکزي، سنگ گورهاي عمودي يا محرابي که بيشتر شکل منظمي دارند مانند گورستان هفشجان، سفيد چاه، تربت جام، تايباد و بستک، سنگ گورهاي عمودي ساده و بدون نقش مانند نشتيفان، سنگ گورهاي صندوقي مانند سنگ گورهاي هفشجان، عمارت نشاط لار، مقبره شيخ کلخوران اردبيل، تکيه هفت تنان شيراز و بستک، لارستان، سنگ گورهاي تنديس وار مانند شير، قوچ، اسب و انسان سنگي که به ترتيب در خوزستان، هفشجان، چا لشتر و مشکين شهر نمونه از تنوع سنگ مزار ها در ايران هستند.

در شهر بوکان نيز همچون ديگر نقاط کردستان و غرب ايران براي نشانه گذاري قبور مردگان از دو تخته سنگ ساده با ابعاد يک متر در 30 سانتيمتر استفاده مي شود هر چند هستند گورستانهاي در اين شهر که سنگ قبرهاي متفاوت و کم نظيري را در دل خود جاي داده اند.

هر چند امروزه و به واسطه کم کاري هاي روي داده شده بسياري از اين سنگ قبر ها از بين رفته اند اما هنوز هستند گورستانهاي که سنگ قبرهاي عجيبي در انان به چشم مي خورد.

يکي از اين قبرستانها که داراي سنگ قبر هاي بي نظيري از نظر تاريخي است، گورستان عمومي روستاي عاجي لک در 40 کيلومتري غرب بوکان مي باشد که ندين سنگ قبر عظيم الجثه را در خود جاي داده است.

نزديک به 6 سنگ خاراي ساده با ارتفاع 3 متر و عرض 30 سانتيمتر در گوشه اي از قبرستان حاجي کند با جاسازي عجيب خود چشم هر رهگذري را به سوي خود مي کشاند. سنگ قبرهاي که نمادي از تاريخ و هويت اين ديار از سرزمين کهن ايران اسلامي هستندکه در صورت بي توجهي مسئولان شايد تا چند سال ديگر اثاري از انان نيز ديگر ديده نشود.

در همين رابطه رئيس اداره اداره ميراث فرهنگي و گردشگري بوکان در گفتگو با کاني پرس عنوان کرد: جداي از سنگ قبر هاي عظيم الجسه گورستان عاجي کند، گورستانهاي ملابادين باغچه بزرگ و آلي کند نيز داراي چنين سنگ هاي هستند.

اسعد جمياني افزود: هم اکنون و با تلاش گسترده اداره ميراث فرهنگي شهرستان اين 3 گورستان روستاي بوکان بنا به دارا بودن اين سنگ قبرهاي منحصر به فرد در رديف ثبت اثار ملي قرار گرفته اند که اميد است بعد از انجام مراحل کارشناسي شاهد ثبت ملي انان باشيم.

وي تاريخ اين سنگ ها و قبور مربوطه را حداکثر به دوره صفويه ارتباط داد و عنوان کرد: بنا به شواهد تاريخ اين قبور از دوره صفويه بيشتر نيست هر چند بايد روي انان کارهاي کارشناسي بيشتري صورت گيرد.

جداي از اين 3 گورستان در بسياري ديگر از روستاهاي ديگر بوکان نيز چنين سنگ قبرهاي در گذشته به وفور يافت مي شوده که به علت حوادث مختلفي از بين رفته اند و اکنون تنها بقاياي کمي از انان باقي مانده است.

به گزارش عصرآذربايجان به نقل از راه دانا، همانطور که گفته شد سنگ قبرها مي توانند نماد و هويت يک قرهنگ باشند که اميد است با ثبت ملي سمگ قبر اين گورستانها در بوکان گامي در راستاي حفظ فرهنگ و تاريخ خود برداشته باشيم.