تلفيقي زيبا از کاشي و آجر، بنايي باشکوه قامت افراشته در دامن چمن تاريخي سلطانيه و عظيم‌ترين گنبد آجري جهان است که استوار و مستحکم خودنمايي مي‌کند تا بار ديگر هنر و معماري اسلامي- ايراني را به رخ تماشاگران خود بکشاند. گنبدي نيلگون در دشت سرسبز و تاريخي سلطانيه خودنمايي مي‌کند و هر بيننده‌اي را به تحسين هنر و معماري ايراني وامي‌دارد. انواع آجرکاري، گچ‌بري و کاشي‌کاري، منبت‌کاري، آيينه‌کاري، نقاشي و همه هنرهاي اصيل ايراني و اسلامي در اين بناي ارزشمند تاريخي خلاصه شده است. گنبد تاريخي و عظيم سلطانيه بزرگ‌ترين و اصيل‌ترين شناسنامه سبک معماري آذربايجاني بوده که در استان زنجان قرارگرفته است. سبک آذري به لحاظ استفاده از آرايه‌ها و تزئينات به‌کاررفته در بناها و ساختمان‌ها، دوره شکوفايي معماري ايراني محسوب مي‌شود.

استفاده از سفالينه‌هاي زرين‌فام در بناها، استفاده از حجم زياد سفال با رنگ فيروزه‌اي و لاجوردي از ويژگي‌هاي سبک آذري است که اين سبک را با ساير سبک‌ها داراي تفاوت‌هايي کرده است. اين روزها گنبد سلطانيه جلوه‌اي باشکوه‌تر از چهره گذشته خود را نشان داده و با کنار رفتن لايه‌اي که چهل سال پيش بر روي زيبايي‌هايش کشيده شده بود امروز شکوه و عظمتي باورنکردني از خود به نمايش گذاشته است که چشم هر بيننده‌اي را خيره اين عظمت و شکوه مي‌کند. گنبد سلطانيه آغاز يک نهضت معماري است. انواع هنرهاي اصيل ايراني و اسلامي در ساخت گنبد عظيم سلطانيه به‌کاررفته به‌گونه‌اي که مي‌توان ادعا کرد اين اثر آيينه تمام نماي معماري و هنر ايراني و اسلامي است. مديرکل ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري استان زنجان گنبد تاريخي سلطانيه  را آغاز يک نهضت معماري عنوان کرد و گفت: نقوش زيباي نماي داخلي گنبد عظيم سلطانيه بعد از چهل سال رونمايي شده است. 

يکي از شاخص‌هاي اصلي گنبد سلطانيه، آرايه‌هاي وابسته به معماري بنا است، اين آرايه‌ها باعث شده است که گنبد سلطانيه به موزه زنده هنرهاي سنتي ايران و هنرهاي وابسته به معماري تبديل شوديحيي رحمتي با بيان اينکه يکي از شاخص‌هاي اصلي گنبد سلطانيه، آرايه‌هاي وابسته به معماري بنا است، افزود: اين آرايه‌ها باعث شده است که گنبد سلطانيه به موزه زنده هنرهاي سنتي ايران و هنرهاي وابسته به معماري تبديل شود. وي با اشاره به اينکه در گنبد تاريخي سلطانيه از هر هنري که در حوزه معماري است، اثري به‌غايت زيبا را مي‌بينيم، تصريح کرد: يکي از نمودهاي اصلي معماري، سبک آذري است. گنبد سلطانيه و به‌نوعي سبک آذري، شروع معماري فاخر ايراني بعد از اسلام است. رحمتي ادامه داد: اگر تاريخ ايران را به دو برهه قبل و بعد از اسلام تقسيم کنيم، شاخص‌ترين بناي ايراني قبل از اسلام تخت جمشيد و بعد از اسلام نيز شاخص‌ترين بناي ايراني و اسلامي گنبد سلطانيه بوده است. وي ادامه داد: تفاوت اين بناي تاريخي با تخت جمشيد اين است که تخت جمشيد به‌واسطه اتفاقاتي که افتاد، تأثير زيادي بر روند معماري بعد از خود نداشته است. در خصوص تاريخچه شهر سلطانيه مي‌خوانيم: هنگامي‌که ارغون خان (پسر آباقا خان) چهارمين ايلخان مغول بر اريکه سلطنت تکيه زد، تصميم گرفت در محل سلطانيه فعلي شهري بنا کند. بدين رو دستور داد» قلعه‌اي که دور باروي آن 12هزار گام باشد، از سنگ تراشيده بسازند «. ارغون پس از آغاز احداث ساختمان اين قلعه درحالي‌که هنوز نيمه‌کاره بود در آن مسکن گزيد و به سال 691 هجري قمري درگذشت و در همان‌جا به خاک سپرده شد. گنبد سلطانيه هم در شهر سلطانيه در استان زنجان قرار دارد و يکي از شاهکارهاي معماري ايران در دوره ايلخاني است. اين گنبد در حدفاصل سال‌هاي 704 تا 712 قمري، به دستور اولجايتو پادشاه مغول، معروف به سلطان محمد خدابنده و با توليت و نظارت خواجه رشيدالدين فضل‌الله همداني ساخته شده است. به گزارش عصرآذربايجان به نقل از مهر، اولجايتو امر کرد آرامگاه باشکوهي براي وي بسازند. اولجايتو پس از طرح سلطانيه تصميم گرفت که به تقليد از آرامگاه برادرش غازان خان، آرامگاه رفيع و باشکوهي براي خود بسازد به همين دليل براي برپايي اين آرامگاه، هنرمندان از هر سو به سلطانيه آمدند تا يکي از شاهکارهاي عظيم دوره مغول را به عرصه ظهور برسانند. بناي گنبد سلطانيه بر اساس طرح آرامگاه غازان خان که آن نيز از بناي آرامگاه سلطان سنجر در(مرو) الهام گرفته شده بود ساخته شد با اين تفاوت که پلان آرامگاه سلطان سنجر مربع و پلان گنبد سلطانيه هشت‌ضلعي است. اگرچه تا حدود زيادي معماري آرامگاه سلطان سنجر در بناي سلطانيه تأثير گذاشته، ليکن نکات ابتکاري در بناي اخير به حدي است که آن را به‌صورت يکي از شاهکارهاي هنر و معماري ايران درآورده است که بعدها نمونه و الگويي براي احداث تعداد زيادي از ابنيه اين دوره شد.