تا همين يک دهه قبل که هنوز احتمال بحراني شدن درياچه اروميه خيلي جدي گرفته نمي شد و کسي باور نمي کرد که خشکي به اين زودي در اين پهنه آبي لنگر اندازد، سطح آب درياچه در بسياري از طول 150 کيلومتري و عرض 50 کيلومتري آن، انباشته از موجودات ريز کوچکي به نام »آرتميا« بود که گفته مي شد ارزش زيادي دارد. آن هنگام شايع بود که ژاپني ها حاضر بوده اند در ازاي بهره برداري چندساله از منابع آرتمياي درياچه اروميه که با نام علمي »آرتميا اروميانا« شناخته مي شود، روي اين پهنه آبي در محل فعلي پل - جاده شهيد کلانتري، پل شيشه اي بزنند. در آن سال ها، البته »آرتيما« به عنوان غذاي ميگو و ديگر آبزيان صادر نيز مي شد و وجود اين سخت پوست ريزاندام از دلايل اصلي حضور پرتعداد فلامينگو ها در اقصي نقاط درياچه اروميه بود که جلوه رويايي به آن مي داد. هر چند يافته هاي علمي نشان مي دهد که »آرتميا« به دليل خشکي و شوري بيش از اندازه درياچه اروميه از بين نرفته و مي تواند سال هاي به صورت »سيست« در مصب رودخانه هاي منتهي به درياچه ادامه حيات دهد، اما با توجه به نياز بخش »آبزي پروري« کشور به اين موجود ريز، پرورش آن در سال هاي اخير در استخرهاي خاکي نيز آزمايش شد. با اين نگاه بود که رييس موسسه تحقيقات علوم شيلاتي کشور مهر ماه پارسال، توليد آرتميا در استخرهاي خاکي و آب هاي شور به سبب مشکلات درياچه اروميه را راهي براي تامين غذاي زنده آبزيان دانست؛ طرحي که اکنون بخش خصوصي در استان کرمان آغاز کرده است. محمد پورکاظمي اعلام کرد: غذاي زنده آبزيان همچون آرتميا و لارو پشه شيرونوميد از زمان لاروي در صنعت ميگو استفاده مي شود. با اين وجود به دليل اينکه درياچه اروميه، منبع اصلي و طبيعي پرورش آرتميا در ايران شناخته مي شود، بازگشت و زاد و ولد اين سخت پوست ريزنقش مي تواند خبر خوشي از احياي اين پهنه آبي و بازتولد زيبايي ها و جاذبه هاي آن در سال هاي پيش رو باشد.

** بارش هاي بهاري، آرتمياي درياچه اروميه را احيا کرد

رئيس مرکز تحقيقات آرتمياي کشور وابسته به موسسه تحقيقات علوم شيلاتي ايران اعلام کرد: افزايش حجم ورودي آب و کاهش شوري منجر به بهبود شرايط درياچه اروميه و منجر به احياي آبزياني همچون »آرتميا«، »فيتوپلانگتون ها« و »جلبک دوناليلا« شده است. علي نکويي فرد افزود: در نمونه گيري هاي اواخر اسفندماه سال 97 براي نخستين بار پس از سال ها نخستين سيست آرتميا (تخم) و ناپلي آرتميا (نوزاد) مشاهده شد که به تازگي نمونه هاي بلوغ يافته آن نيز در درياچه اروميه ديده شده است. وي يکي از علت هاي توليد آرتميا را کاهش يک سومي شوري آب درياچه اروميه دانست و گفت: پيش از اين درياچه اروميه داراي 420 گرم شوري در يک ليتر آب بود که با بارش هاي اخير ميزان شوري در مناطق مختلف بين 120 تا 150 گرم در ليتر شده و شرايط محيطي حاکم بر درياچه اروميه نشان مي دهد که چرخه جديد زندگي در اين درياچه در حال شکل گيري است. وي اضافه کرد: همچنين با افزايش غذا براي آرتميا، شرايط براي توليد و تکثير حتي در دماي پايين آب فراهم شده است؛ به طوري که آرتميا در دماي بين 17 تا 27 درجه سانتي گراد و شوري بين 120 تا 150 گرم در ليتر تکثير پيدا مي کند اما اخيرا آرتميا در دماي 13 درجه سانتي گراد نيز تکثير مي شود. رئيس مرکز تحقيقات آرتمياي کشور، براين باور است که آرتميا که غذاي پرندگان مهاجر، پلکان ها، ماهيان خاوياري ، ماهيان سردآبي و گرمابي است در شرايط خوب نسل زنده زايي مي کند اما در شرايط بد تخم ريزي انجام مي د هد. نکويي فرد گفت: اکنون درياچه يوتا آمريکا بزرگترين درياچه نکمي با بزگترين منبع آرتميا در دنيا به شمار مي رود که داراي آرتمياي فرانسيس کانا است که سالانه 2000 تن توليد و صادر مي شود. به گفته وي، البته آرتمياي پرورشي نيز مربوط به کشورهاي ويتنام و تايلند است. وي تشريح کرد: درياچه اروميه ايران داراي آرتمياي اورميانا قبل از خشکيدگي دومين درياچه نمکي پس از درياچه يوتاي امريکا بود که ما تلاش داريم بقاي درياچه و جاندارانش را حفظ کنيم. رئيس مرکز تحقيقات آرتمياي کشور افزود: در بهمن ماه سال 97 بانک ژن ارتميا در مرکز تحقيقاتي آرتمياي کشور وابسته به موسسه تحقيقات علوم شيلاتي در کنار درياچه راه اندازي شد که نمونه هاي 17 منطقه داراي آرتمياي کشور و بيش از 42 منقطه جهان را جمع آوري و نگهداري مي کند. به گفته وي، اين بانک ژن آرتميا بعد از بانک ژن دانشگاه گنت بلژيک دومين بانک ژن در دنيا به شمار مي رود. نکويي فرد گفت: امسال بحث تعيين هويت ژنتيکي، صدور شناسنامه ژنتيکي و کدبندي آرتمياي ايران را در اولويت قرار داده ايم.

**شرايط درياچه اروميه براي زندگي آرتميا مناسب شده است

معاون محيط طبيعي اداره‌ کل حفاظت محيط ‌زيست آذربايجان‌شرقي نيز گفت: امسال با توجه به اين‌که شرايط آبي درياچه اروميه مناسب بوده و آب زيادي از حوضه‌ به پيکره‌ي درياچه تزريق مي‌شود، شرايط براي زندگي آرتميا اروميانا بسيار مناسب شده است. ميرمحسن حسيني قمي با بيان اين‌که »آرتميا اروميانا«، گونه‌ سخت پوست آندميک درياچه‌ي اروميه است، اظهار کرد: اين موجود زنده مهم‌ترين حلقه‌ي زنجيره‌ي غذايي اکوسيستم بوده و حيات پرندگان آبزي به اين گونه‌ي غذايي وابسته است، اين موجودات به دليل اين‌که مي‌توانند در شرايط نامساعد به حالت سيست و غيرفعال تبديل شوند براين اساس طي سال‌هاي زيادي به بقاي خود ادامه مي‌دهند. وي افزود: با توجه به اين‌که درياچه‌ي اروميه در قسمت انتهاي حوضه‌ي آبريز قرار گرفته است و رودخانه‌هاي آب شيرين نيز به اين درياچه وارد مي‌شود، به همين دليل در مصب رودخانه‌ها شرايط شوري مناسب براي فعاليت آرتميا اروميانا فراهم مي‌شود و در مصب رودخانه‌ها به حيات خود ادامه مي‌دهد، زماني که شرايط آبي براي زندگي آرتميا اروميانا مناسب مي‌شود، زاد آوري آن افزايش مي‌يابد. معاون محيط طبيعي اداره‌کل حفاظت محيط ‌زيست آذربايجان‌شرقي با بيان اين‌که آرتميا اروميانا به سختي منقرض مي‌شود، افزود: اين گونه‌ي آبزي مي‌تواند چند دهه به طور سيست خود را حفظ کند و مي‌تواند به محض فراهم شدن شرايط مناسب مجددا به فعاليت و حيات خود ادامه دهد، هر سال از رودخانه‌ها آب به درياچه تزريق مي‌شد و معمولا در اين مصب‌ها آرتميا اروميانا فعاليت مي‌کرد. وي در خصوص فعاليت آرتميا اروميانا بعد از 15 سال در بندر قبادلوي عجب شير، گفت: به طور دقيق نمي‌توان اذعان کرد که آرتميا اروميانا چند سال در اين بندر فعاليت نکرده است ولي با توجه به مصب رودخانه‌ي قلعه چاي و ورود آب از آن به درياچه، آرتميااروميانا نيز به فعاليت خود آغاز کرده است و در حال حاضر اين موجودات در بندر قبادلو مشاهده مي‌شوند. وي در خصوص بازگشت مجدد فلامينگوها به درياچه‌ي اروميه، اظهار کرد: فلامينگوها همه ساله و در تمامي فصول در درياچه اروميه حضور داشته و زندگي مي‌کنند و در حال حاضر نيز در برخي مناطق استان از جمله شهرستان بناب به حيات خود ادامه مي‌دهند.

** کاربرد آرتميا در زيست شناسي گسترده است

پژوهشگر مرکز رفرانس جهاني آرتميا در دانشگاه گنت - Gent - بلژيک نيز گفت: بر اساس يافته هاي جديد، آرتميا در تحقيقات بيولوژيکي - زيست شناسي - شامل مطالعات ژنتيکي و ميکروبيولوژيکي - ميکروب شناسي - کاربردهاي گسترده اي دارد. پروفسور ژيلبرت وان استاپن (Gilbert Van Stappen) افزود: آرتميا همچنين در کشاورزي و تحقيقات مرتبط با علم تغذيه نيز استفاده مي شود. وي با اشاره به اينکه ايران منابع آرتمياي مختلفي دارد، اما هيچ يک به اهميت و بزرگي درياچه اروميه نمي رسد، اضافه کرد: توليد آرتميا در حاشيه درياچه اروميه و در مناطق کم عمق مستعد در زمان حاضر از لحاظ علمي ممکن به نظر مي رسد اما به مطالعه دقيق تر نياز دارد. وي بيان کرد: طبق ديدگاه محققان احياي قسمتي از درياچه اروميه منطقي تر و عملي تر به نظر مي رسد و البته اين تصميم حياتي به ملاحظه هاي سياسي و سرمايه گذاري هاي مالي مطلوب بستگي دارد. به گزارش ايرنا آرتميا يا ميگوي آب شور، موجود ظريف و کوچکي از رده سخت پوستان بوده که به زندگي در آب هاي شور عادت کرده است اما در شرايط طبيعي به دليل بالا رفتن غلظت نمک درياچه، اين موجود زنده امکان حيات در بخش عمده اي از اين درياچه را ندارد. به گفته محققان داخلي، آرتميا در شوري حداکثر 220 گرم در ليتر مي تواند زيست کند ولي اکنون وضعيت شوري درياچه اروميه به دليل افزايش دما و کاهش بارندگي به 348 گرم بر ليتر رسيده است. ميزان آرتمياي زنده موجود در هر ليتر از آب درياچه اروميه به صفر رسيده است و در آخرين پايشي که در اول ارديبهشت سال جاري در درياچه اروميه انجام شد، در هر ليتر از آب درياچه 28.8 عدد سيست آرتميا، 0.3 عدد جلبک /غذاي آرتميا/ و 348 گرم نمک مشاهده شد. سالانه 20 تن آرتميا از مرکز تحقيقات آرتمياي کشور در آذربايجان غربي و 180 تن نيز در تنها مرکز بخش خصوصي واقع در کرمان برداشت مي شود؛ در حالي که در اوايل دهه 1380 از محل مجوزهاي صادره براي بهره برداري از پنج درصد درياچه اروميه، سالانه پنج هزار تن آرتمياي زنده و يک هزار تن سيست مرطوب آرتميا برداشت مي شد. به گزارش عصرآذربايجان به نقل از ايرنا، طبق گزارش ها، قيمت هر کيلوگرم آرتميا در بازارهاي جهاني با توجه به کيفيت آن حدود 120 تا 200 دلار است. بارش هاي اخير باران در کشور موجب افزايش 2 برابري حجم و تراز آب درياچه اروميه و به تبع آن فراهم شدن امکان بازگشت آرتميا به اين پهنه آبي شده است.