مجموعه باستاني قلعه اسماعيل آقا

قلعه اسماعيل آقا يکي از آثار مهم دوره اورارتويي در غرب درياچه اروميه است که به همراه ديگر آثار پيراموني آن از دوره پارينه سنگي تادوره اسلامي شامل غار، قلاع دروازه‌هاي ورودي محوطه مسکوني، حصارهاي تدافعي، برج هاي مقبره‌اي و گور دخمه‌هاي صخره‌اي در رديف محوطه‌هاي شاخص باستاني منطقه اروميه است.

گروه سيري در استان ها: قلعه اسماعيل آقا يکي از آثار مهم دوره اورارتويي در غرب درياچه اروميه است که به همراه ديگر آثار پيراموني آن از دوره پارينه سنگي تادوره اسلامي شامل غار، قلاع  دروازه‌هاي ورودي محوطه مسکوني، حصارهاي تدافعي، برج هاي مقبره‌اي و گور دخمه‌هاي صخره‌اي در رديف محوطه‌هاي شاخص باستاني منطقه اروميه است.
 در فاصله 18 کيلومتري شمال غربي شهرستان اروميه به فاصله نسبتا کمي از جاده سرو در بالاي يک رشته کوه منفرد بقاياي آثار و قلعه اي نظامي به چشم مي خورد. اين کوه از دو طرف با شيب تند به رودخانه نازلو چاي منتهي مي شود و به لحاظ موقعيت سوق الجيشي حائز اهميت است. اين قلعه در نيمه دوم قرن 19 ميلادي ساخته شده و بخشي از ديوارها و محل ديده باني آن هنوز هم پابرجاست.  آثار تاريخي در اين قلعه به دو دوره تاريخي تعلق دارد، دوره اول آثاري مربوط به هزاره اول قبل از ميلاد را شامل مي شود که از اين دوره بقاياي ديوارهايي از يک پادگان نظامي اورارتويي باقي مانده است. دوره دوم شامل آثار و بقاياي قلعه دفاعي ديگري است که ديوارهاي آن به همراه برجهاي ديدباني پابرجاست و متعلق به يکي از اربابان محلي دوره قاجاريه است. اين مجموعه در ضلع غربي تپه نيز روستاي تمتمان واقع شده که ساکنين آن همگي کرد و از ايل شکاک هستند و به کار دامپروري و کشاورزي اشتغال دارند. بخش جنوبي تپه صخره اي و داراي پرتگاه است و صعود به آن به سختي امکان پذير است اما راه اصلي ورود به مجموعه در ضلع شرقي قرار گرفته است. نام قلعه برگرفته از نام رئيس و بزرگ قبيله شکاک، اسماعيل آقا (سمکو يا سميتکو) است که در فاصله سالهاي 1309 ـ 1290 هـ.ش يعني اواخر دوره قاجار و اوايل سلطنت رضاخان، فرمانرواي بخش وسيعي از آذربايجان بود و اين قلعه يکي ازمرکز فعاليت هاي سياسي اسماعيل آقا عليه دولت وقت به شمار مي_رفت، گويا وي از اين قلعه به عنوان استراحتگاه تابستاني نيز استفاده مي کرد و از اين رو به اين نام اشتهار يافته است. اين قلعه در جنوبي ترين و در عين حال مرتفع ترين بخش مجموعه واقع شده است. ضلع جنوبي آن صخره اي، داراي پرتگاه و شيب تندي است. بر اساس نقشه هاي کلايس و هيئت ايتاليايي ديوار قطوري که اضلاع بيروني آنها به فاصله هاي مشخصي بوسيله پشتبند ها تقويت گرديده، بخش عمده اي از ضلع شرقي را تشکيل مي دهد. قرار گرفتن در مرتفع ترين بخش، نشان_دهندة اهميت آن است و بيشتر تأسيسات نظامي در اين بخش متمرکز شده است. در دوره اسلامي قلعه ديگري با سنگ، خشت و گل بر روي آن ساخته شده است که بخشهايي از آن هنوز پابرجاست.
 در بخش کم ارتفاع تري از بالا قلعه و در ضلع شمالي مجموعه و مشرف به رودخانه نازلو (نازي) پائين قلعه واقع شده است که اين قلعه فرم تقريباً مستطيلي دارد و بر اساس نقشه کلايس در ضلع غربي آن پي هاي 3 بناي مستطيلي کوچکتر که کارکرد دقيق آنها معلوم نيست، ايجاد شده است.  ديوارهاي بخش شمالي بکلي ويران شده_اند ولي فرم بر جاي مانده نشان مي دهد که اضلاع بيروني آنها نيز داراي پشت بند است و  بخش اصلي ديوارهاي بر جاي مانده در ضلع جنوبي اين قلعه است. تخته سنگ هاي بسيار بزرگ و حجيم را به صورت خشکه چين در اين بخش به روي هم سوار کرده اند.  در محدوده مربع شکلي که در بخش جنوبي قلعه واقع شده است آثار ديوار بناهاي مربع و مستطيلي شکل به چشم مي خورد که انسجام چنداني در بين آنها ديده نمي شود و اغلب بصورت تک واحدي و منفرد ساخته شده_اند.  در جنوب غربي و بخش صخره اي قلعه دو گور دخمه (مقبرة صخره اي) درون سنگ هاي زمخت و ناهموار تراشيده شده است. اين گوردخمه از دو بخش مجزا که بخش نخست به منزله حياط و بخش ديگر اتاقک اصلي را شامل مي شود تشکيل شده است و ورودي گوردخمه از بالا تعبيه شده است. اندکي پايين تر از گوردخمه نخست، گوردخمه ديگري قرار گرفته که همانند نمونه قبلي از دو قسمت مجزا تشکيل شده است. قسمت اول به منزله حياط و قسمت دوم خود اتاقک و ورودي اين گوردخمه نيز از بالا تعبيه شده است.

منبع :