خطر پنهان در خاک سردشت پايش آلودگي سال ها متوقف است

گروه گزارش:کارشناسان مي‌گويند خاک سردشت هنوز آلوده به گازهاي شيميايي است اما مسئولان سازمان محيط زيست مي‌گويند ما در اين باره نمي‌توانيم مستقيما اقدام کنيم و همکاري وزارت دفاع و نيروهاي مسلح ضروري است.
 سازمان محيط زيست نيز در سال‌هاي 85 تا 88 بررسي‌هايي را در اين زمينه انجام داده اما فعاليت‌ها پس از آن متوقف شده است اما کارشناس مسئول دفتر آب و خاک سازمان محيط زيست معتقد است »محيط زيست در اين باره نمي‌تواند مستقيما اقدام کند و همکاري وزارت دفاع و نيروهاي مسلح ضروري است«.
*مسئوليت با محيط زيست است
مدير پيشين دفتر آب و خاک سازمان محيط زيست در اين باره مي‌گويد: نقاط زيادي از خاک کشور ما زمان جنگ مورد حمله شيميايي قرار گرفت. صدام از عوامل شيميايي استفاده مي‌کرد و تلاش داشت از موادي در سلاح‌ها استفاده کند که اثرگذاري بيشتري داشته باشد و مخرب‌تر باشد. موادي که به هر حال شيميايي هستند و هرچه ماندگاري بيشتري داشته باشند اثرش در طبيعت هم ماندگارتر مي‌شود.
در سال‌هاي اخير مطالعاتي انجام نشده است که بر اساس آن بتوانيم بگوييم که الان مواد شيميايي وجود دارند يا نهدکتر سروش مدبري با تأکيد بر اينکه مسئوليت اين موضوع قطعا با سازمان محيط زيست است، توضيح مي‌دهد: مسئوليت هر نوع آلودگي با سازمان محيط زيست است. در قانون ما هرکسي جايي را آلوده مي‌کند خودش موظف است هزينه‌هاي رفع آلودگي را بدهد اما در اين مورد خاص موضوع متفاوت است. اين مطالعات در زمره وظايف سازماني دفتر بررسي آلودگي آب و خاک سازمان حفاظت از محيط زيست مي‌گنجد.با وجود اين، آن‌گونه که مدبري مي‌گويد متأسفانه در سال‌هاي اخير مطالعاتي انجام نشده است که بر اساس آن بتوانيم بگوييم که الان اين مواد وجود دارند يا نه ولي مواد شيميايي مواد ماندگاري هستند و طي چرخه عمر خودشان گاهي از يک ماده به ماده ديگري تبديل مي‌شوند که آن ماده ثانويه ممکن است حتي خطرناک‌تر از ماده اوليه هم باشد و اين احتمال مي رود که اين مواد خطرناک در خاک آن مناطق وجود داشته باشد.با اين حال کارشناس مسئول دفتر بررسي آلودگي خاک سازمان محيط زيست با تأييد اينکه »گازهاي خردل و گازهاي شيميايي واقعا بيش از 100 سال در خاک پايداري دارند« مي‌گويد:ما تا خروج کامل نظاميان و پاکسازي مناطق نمي‌توانيم براي پايش خاک‌هاي آلوده مناطق جنگي کاري انجام بدهيم. از سوي ديگر گازهاي خردل و گازهاي شيميايي واقعا بيش از 100 سال در خاک پايداري دارند ولي اين در خاک‌هاي اوليه و تا عمق 30 سانتيمتر اول خاک نيست و به بحث‌هاي ژئوشيميايي و زمين‌شناسي بر مي‌گردد.
*محيط زيست به تنهايي نمي‌تواند اقدام کند
دکتر لادن رضي با تأييد اينکه موضوع آلودگي خاک سردشت جزو اولويت‌هاي سازمان بوده اما نمي‌توانيم مستقيماً عمل کنيم به خبرنگار مهر مي‌گويد: اين کار بايد در قالب فعاليت مشترک با وزارت دفاع و نيروهاي مسلح باشد. يعني ما مستقيما نمي‌توانيم عمل کنيم.
رضي با اعلام اينکه در مناطقي که به شکل عادي مي‌شود نمونه‌برداري و آناليز انجام داد پايش انجام شده و بحث خاصي وجود ندارد، مي‌گويد: هنوز در مناطقي که اصلي است و مد نظر ماست پاکسازي به طور کامل انجام نشده که بتوانيم به صورت مستقيم و راسا اقدام کنيم و پايش انجام دهيم اما مواردي که ما خودمان مي‌توانستيم مستقيما عمل کنيم، در خوزستان و کرمانشاه و ... رفتيم و آلودگي‌هاي مربوط به خاک را درآورديم.وي درباره پيشينه موضوع مي‌گويد: در دهه 70 وزارت امور خارجه يک گزارش تهيه کرد که بر اساس آن مي‌خواست اعلام کند که آلودگي آب و خاک ما ناشي از عمليات جنگي بوده و ما قبل از جنگ آن آلودگي‌ها را نداشته‌ايم. بر اين اساس يک سري نمونه‌برداري‌ها و آناليزها را در همه مناطق انجام دادند و نتيجه را به سازمان ملل هم اعلام کردند ولي پس از آن چون مناطق همه بسته شده تا پاکسازي مين و ... انجام شود همه چيز بايد با همکاري وزارت دفاع انجام شود.
*ما فقط 30 سانتي‌متر اول را بررسي مي‌کنيم
به اعتقاد رضي تعيين اينکه آلودگي‌هاي کنوني خاک ناشي از عمليات جنگي است يا خير اکنون ديگر عملاً ممکن نيست. او در اين باره توضيح مي‌دهد:‌ از نظر فني وقتي مي‌خواهند خاک را تعريف کنند تنها تا عمق 30 سانتي‌متر را مي‌گويند خاک که اين خاک مرتب هم دستخوش تغيير مي‌شود. اين همان خاک حاصلخيزي است که محصولات کشاورزي از آن عمل مي‌آيد.  بعد از آن ديگر لايه‌هاي زمين‌شناختي و سنگ بستر است و بحث آلودگي آن هم به آلودگي‌هاي ژئوشيميايي و زمين‌شناسي منطقه برمي‌گردد. ما وقتي آلودگي خاک را بررسي مي‌کنيم همان 30 سانتي‌متر اول را بررسي مي‌کنيم که در آن هم ديگر عملا اثباتش خيلي سخت است که بخواهيم چيزي پيدا کنيم.
وي با تأييد اينکه در عمق‌هاي بيشتر هم راه‌هايي براي بررسي آلودگي هست مي‌گويد: از طريق آزمايش‌هاي ويژه‌اي مي‌توانند اين بررسي را انجام دهند. آب‌هاي زيرزميني، ايزوتوپ‌ها و لايه‌برداري‌هايي که در منطقه هست را مي‌توان با روش‌هاي مربوط به ژئوشيميايي و زمين‌شناسي منطقه مورد آزمايش قرار داد. سازمان زمين‌شناسي اگر بخواهد به مطلب ورود پيدا کند مي‌تواند از طريق يک سري آزمايش‌هاي خاص راديوايزوتوپي مطلب را بررسي و اثبات کند.
رضي با اعلام اينکه آلودگي ممکن است به لايه‌هاي پايين‌تر منتقل شود مي‌گويد: وقتي آلودگي در لايه‌هاي زمين‌شناختي نفوذ پيدا کند موضوع از نظر خطرات سلامتي رفع شده است مگر اينکه قرار باشد به دليل عمليات ساختماني يا صنعتي خاصي گودبرداري عميق انجام شود که در اين صورت پيشنهاد مي‌شود نمونه‌برداري و آناليزهاي خاصي انجام بشود تا موضوع قابل پيش‌بيني باشد.
*بودجه چنداني نياز نيست
سروش مدبري که از سال 1385 تا 1388 مسئوليت دفتر آب و خاک سازمان محيط زيست را برعهده داشته است در پاسخ به اين پرسش که براي بررسي موضوع چه اندازه بودجه نياز بودجه‌اي که طرح بررسي الودگي خاک مي‌طلبد در برابر خيلي از هزينه‌هايي که ما تقبل کرده‌ايم اصلا قابل توجه نيست و با توجه به حساسيت مساله خيلي راحت مي‌شود بودجه را در قالب يک طرح خاص مطرح کرداست مي‌گويد: بودجه اي که اين موضوع لازم دارد بودجه چنداني نيست و با توجه به حساسيت مساله خيلي راحت مي‌شود بودجه را در قالب يک طرح خاص مطرح کرد. من پيشنهاد مي‌کنم که نه فقط سردشت بلکه تمام نوار مرزي را در اين طرح بررسي کنيم. تمام جاهايي که عمليات مختلف انجام شد و رزمندگان ما دچار اين مشکلات شدند و اثراتشان هنوز هم در خاک منطقه وجود دارد و حالا مي‌تواند به گاز تبديل شود و  در معرض تنفس قرار بگيرد. مي‌تواند از طريق گياه و آب وارد چرخه زيستي انسان ها و تمام موجودات بشود. بودجه‌اي که اين طرح خاص مي‌طلبد در برابر خيلي از هزينه‌هايي که ما تقبل کرده‌ايم اصلا قابل توجه نيست.
عضو هيئت علمي دانشگاه تهران در پاسخ به اين پرسش که در زمان مديريت خودش چه اقدامي در راستاي اين موضوع انجام شده مي‌گويد: آن زمان ما طرح را تا مرحله‌اي که انجام بشود رسانديم و حتي به مرحله انتخاب مشاور هم رسيد. به هر حال با توجه به اينکه مساله هم از نظر امنيتي و هم از نظر تخصصي حساس است هر مشاوري نمي‌تواند آن را انجام بدهد. نهايتاً يکي از دانشگاه‌هاي نظامي را براي اين کار انتخاب کرديم اما هيچ وقت به مرحله عقدقرار داد نرسيد. اينکه چرا اين‌طور نشد را من هنوز هم نمي‌دانم.
*ابتکار در شورا منتقد خوبي بود
مدبري با بيان اينکه اگر مسئولان يا مقامات بالاتر معتقدند که خودشان ديد کارشناسي کافي دارند و فکر مي‌کنند چيزي آنجا وجود ندارد بروند 4تا نمونه بگيرند و بر اساس همان  4 تا نمونه بگويند هيچ چيزي وجود ندارد نه اين که کار متوقف کنند و بخوابانند، مي‌گويد: زمان ما نه فقط اين مساله، که کارهاي ديگري هم انجام شد اما همه متوقف شدند. ما روي 80 تا 90 درصد رودخانه‌هاي کشور مطالعاتي انجام داديم و نقاط آلوده را درآورديم. يا در 16 استان اطلس آلودگي خاک تهيه کرديم. يا در حدود 15تا از سفره‌هاي آب زيرزميني مهم کشور مطالعاتي انجام داديم. طرح جامعي تعريف کرده بوديم که همه و همه گزارش‌ها و نتايجش هم آمد اما بعد از آن ديگر به فاز دوم يعني طرح‌هاي رفع آلودگي خاک که رسيد همه کار متوقف شد.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از مهر او در پاسخ به اين پرسش که در زمان رياست معصومه ابتکار بر سازمان محيط زيست چه اقداماتي در اين راستا انجام شده است مي‌گويد: ايشان نه فقط در اين مساله که در بسياري از موضوعات وقتي در شوراي شهر بودند يک منتقد بسيار خوب به شمار مي‌رفتند. موضوع آزبست يکي از نمونه‌هاي بسيار مطرح بود. اما من الان صرفا به عنوان يک کارشناس و نه حتي منتقد هيچ چيزي نديدم که روي آن نقدها و ادعاها کاري انجام بشود.به اين ترتيب بحث آلودگي شيميايي خاک سردشت در کشاکش نهادهاي مسئول باقي‌مانده است. با همه اين ها اما نفس سردشت هنوز زخمي و قرباني گازهاي شيميايي جنگ است. چشم انتظار دستي که گره بوروکراسي سردرگم بررسي و رفع آلودگي خاک سردشت را بگشايد.

منبع :