زنجان شهر جهاني مليله مي شود

گروه گزارش: مديرکل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري زنجان گفت: سال گذشته درخواست ثبت زنجان بعنوان شهر جهاني مليله را مطرح کرد که با پذيرفته شدن اين درخواست هم اکنون مراحل آماده سازي اين پرونده در حال انجام است.

گروه گزارش: مديرکل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري زنجان گفت: سال گذشته درخواست ثبت زنجان بعنوان شهر جهاني مليله را مطرح کرد که با پذيرفته شدن اين درخواست هم اکنون مراحل آماده سازي اين پرونده در حال انجام است. يحيي رحمتي اظهار داشت: پرونده ثبت جهاني مليله در حاله آماده سازي است و در اين راستا يک سري کلاس آموزشي تخصصي و طراحي محصول مليله زنجان براي ايجاد شهر ملي و جهاني مليله در زنجان برگزار مي شود. وي ادامه داد: اين دوره 40 ساعته با حضور 30 هنرجو به منظور طراحي و نمونه سازي محصولات مليله با موضوعيت کاربردهاي جديد با حفظ اصالت سنتي توليد محصولات برپا مي شود. مديرکل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري زنجان با اشاره به اينکه زنجان تنها شهري است که مبداء و خاستگاه مليله است، بيان کرد: در حال حاضر ما آثاري از دوره صفويه در خصوص مليله داريم اما انچه مسلم است قدمت مليله در زنجان بسيار بيشتر از آن و به دوره سلجوقي مي رسد. وي در خصوص اينکه زنجان براي شهر جهاني مليله انتخاب شده است اظهار کرد: کيفيت  ظرافت و عيار بالاي مليله زنجان با خلوص 99 درصد است اين در حالي است که در بيشتر مناطق ايران مليله ا نقره اي با خلوص 70 درصد تهيه مي_شود و بالا بودن خلوص مليله زنجان بر ظرافت آن مي افزايد. رحمتي تصريح کرد: همچنين اصول، اسلوب، اصالت نقوش و ظرافت منحصر به فرد مليله زنجان از علل و عوامل اين انتخاب اين شهر ه عنوان شهر جهاني مليله است چراکه زنجان تنها شهري است که با اين قدمت تاريخي توليد مليله در آن از گذشته تا کنون در جريان است. گفتني است، مليله کاري همواره بعنوان يکي از اصيل ترين صنايع دستي استان زنجان مطرح است. مليله به مفهوم ظريف کاري نقره است  که با استفاده از مفتولها و نوارهاي ظريف  نقره و بکار گيري طرحهاي اسليمي و منظم ساخته مي شود،  مصنوعات ساخته شده شامل: سرويس چايخوري، شکلات خوري  گلدان، شمعدان، قاب عکس و انواع زيورآلات ....، است.
*تاريخچه مليله کاري در ايران
بر اساس کشفيات باستانشناسي ، قديمي ترين اشيايي که مي توان ريشه مليله ايران را در آن جستجو کرد، متعلق به دورههخامنشيان است. در دوران ساساني نيز صنعتگران فلزکار و مخصوصاً نقره کاران ظروف گران قيمت و سرشار از ذوق و  سليقه هنري خود را براي مصرف طبقات مرفه جامعه ساخته مي شد و در راه خلق آثار بسيار ظريف و هنرمندانه تمامي استعداد خود را به کار مي گرفتند. در برخي موارد نيز استفاده از سنگهاي قيمتي، زيبايي اين اشياء را دو چندان مي کرد. متأسفانه بسياري از آثار مربوط به دوره تاريخي مذکور در زمان حمله اعراب (به دليل گرانبها بودن اشياء نقره اي و سبک بودن وزن آن) به غنيمت برده شد. ولي آنچه که طي چند قرن اخير در اثر کاوشهاي باستان شناسي و يا به طور تصادفي از مناطقي نظير شوش و همدان و گنجينه جيحون بدست آمده است، نشانگر وجود مليله_کاري و نيز نشان از مهارت و استادي صنعتگران مليله کار در ايران قبل از ميلاد است. پروفسور ((آرتور اپهام پوپ)) در کتاب شاهکارهاي هنر ايران ضمن اشاره به زرگري و نقره کاري در سالهاي بعد از ظهور اسلام به آثاري از مليله متعلق  به قرن 12 ميلادي اشاره کرده است . لازم به ذکر است تعداد و آثار باقيمانده از آن زمان بسيار اندک است از آنجا که  اشياء مليله از طلا و نقره ساخته مي شوند و مي توان به راحتي آنها را ذوب کرده و مجدداً مورداستفاده قرار داد. به همين جهت نيز آن اشياء به مرور زمان از بين رفته و هم اينک نمونه هاي زيادي از مليله کاري دوران گذشته باقي نمانده است .
در دوران سلجوقي اکثر سازندگان آثار نفيس فلزي هنرمندان خراساني ساکن در شرق و شمال شرقي ايران بودند که عده اي از آنان به علت جنگ هاي خونين و زد و خورد هاي محلي ، ترک  وطن کرده ، در ساير شهرها از جمله زنجان   بروجرد ، همدان ، تبريز و به ويژه شهر موصل اقامت کردند. با توجه به آنچه که اشاره شد احتمال مي رود هنرمندان خراساني هنر فلز کاري از جمله مليله کاري را در سال پنجم هـ . ق در زنجان رواج دادند. از دوران قاجاريه نيز تعدادي سر قليان ، گيره استکان، سيني در اندازه هاي مختلف ، گوشواره ، سينه ريز و...، باقي مانده که بخشي از آنها در موزه هاي داخلي و خارجي و بخشي نيز به صورت مجموعه هاي خصوصي و يا نزد خانواده ها نگهداري مي شود .
در حال حاضر نيز مليله کاري صرف نظر از تهران که صنعتگران مليله کار بيشتر در امر جواهر_سازي فعاليت دارند ، در شهر زنجان رواج دارد، لازم به توضيح است که مليله به صورت محدود در تبريز و اصفهان نيز رواج دارد ، ولي مليله زنجان به خاطر اصالت نقوش  وهمچنين ظرافت منحصر به فرد در مجموع از کيفيت بالايي نسبت به مليله اصفهان برخوردار بوده و به نوبه خود جايگاه ويژه اي نيز در بين رشته هاي برجسته صنايع دستي ايران دارد. اين هنر در شهر زنجان از رونق چشمگيري برخوردار است.
 *تاريخچه مليله کاري زنجان
 درباره تاريخچه مليله زنجان اطلاعات جامعي در دست نيست وليکن از دو طريق مي توان به قدمت اين هنر ارزنده پي برد.  نوشته ها و سفرنامه هاي سياحاني که به اين منطقه سفر کرده و از هنر زيباي مليله کاري در اين منطقه ياد کرده_اند. آثار باقي مانده مليله بسياراندک بوده و اکثرا متعلق به دو سده اخير است. در کتب تاريخي که اشاراتي درباره زنجان دارند از ميان صنايع شهر زنجان بيش از هر چيز از صنعت فلز کاري آن سخن کفته اند از آنجا که مليله کاري نيز يکي از شاخه هاي  فلزکاري است مي توان مسير حرکت آن را در بطن فلزکاري منطقه جستجو کرد. با توجه به رونق شهر زنجان دردوره هخامنشيان  اشکانيان و ساسانيان فلز کاري نيز که از صنايع پيشرفته هر يک از اين تمدنهاست، در اين منطقه وجود داشته است. سابقه مليله کاري در زنجان از قرن دهم هجري، به بعد روشن و مشخص است ،فردريک ريچارد، مستشرق اروپايي، در سفر نامه خود مي نويسد : " شهر زنجان که شهر کوچکي است نقره، و مليله کاري اين شهر پر زرق و برق است". مليله کاري تا قبل از دوره پهلوي، به عنوان هنر دستي بومي زنجان فقط در اين شهر معمول بوده، منتهي در زمان حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادي از هنرمندان اين شهر به تهران و اصفهان در ساير نقاط کشور نيز رواج يافت. سرويس هاي چايخوري و شربت خوري ، جعبه جواهرات و دسته چاقو، عمده ترين محصولات توليدي تا اين دوران بوده اند.  هنرمندان زنجاني در سال هاي بعد، به تدريج بر انواع اين دست ساخته هاي هاي زيبا افزودند، شايد بتوان رونق اين هنر صنعت را در زنجان، دوران سلجوقي دانست وهمچنين بر اساس آثارباقي مانده از دوره صفوي، اين دوره را اوج شکوفايي اين هنر دانست.
*وضعيت فعلي هنر مليله کاري در زنجان
اين هنر وام دار هنرمنداني است که با ابزار بسيار ابتدائي به خلق آثاري ارزشمند مبادرت ورزيده و گاه بينايي خود را در اين راه  از دست داده اند. از جمله هنرمندان مليله کار زنجان: مرحوم کربلايي حسينعلي، مرحوم مشهدي رحمان ، مرحوم موسي کاظميان مقدم ،مرحوم حاج صمد همامي، وهنرمنداني چون رحيم برجخاني ، حاج ابوالفضل ثبوتي و حاج قربانعلي پرداختي و...  آثار قديمي مليله در زنجان به کلي از بين رفته و يا جهت استفاده مجدد از نقره ذوب شده است. متاسفانه به دليل عدم وجود موزه در زنجان آثار نقره اي– مليله کاري مورد حفظ و نگهداري قرار نگرفته است. امروزه در زنجان حدود 30 کارگاه مليله کاري فعال موجود است که استادان مليله کار اين کارگاهها همگي از شاگردان استاد ((منصور کاظميان مقدم)) هستند.
به گزارش عصرآذربايجان به نقل از راه دانا، اين استاد گرانقدراز سال 13555 به منظور حفظ و بقاي اين هنر با همکاري سازمان صنايع دستي زنجان به  آموزش مليله کاري در مرکز آموزش استان اقدام نمودند. در پايان قابل ذکر است،دو تن از شاگردان ايشان به نامهاي استاد ((عبدالحميد محرر)) در سال86 محسن يزدانشناس در سال 87 موفق به اخذ مُهر اصالت در اين رشته از يونسکو شدند.

منبع :