بخش نسخ خطي و چاپ سنگي اين مجموعه کم نظير به 163 نسخه خطي، 362 کتاب چاپ سنگي، 212 کتاب چاپ سربي به زبان هاي فارسي، عربي و ترکي مجهز بوده و 125 کتاب چاپ سربي اين مجموعه نيز به زبان هاي انگليسي، فرانسه، آلماني، روسي و ارمني نوشته شده و در اختيار علاقه مندان قرار گرفته است. منابع اين بخش در موضوعات فقه، فلسفه، کلام، عرفان، تاريخ، ادعيه، ادبيات، طب، نجوم، رياضي و به ويژه آثاري از فولکلور منطقه و از نويسندگان بنام کشوري و بومي نگهداري مي شود. نسخه هاي خطي يادآور هنر، ابتکار، دانش، بينش، صنعت، پشتکار، تعقل، تدبر و صبوري ايراني است که با صرف دقت و حوصله شب هاي طولاني را در زير نور ضعيف چراغ پيه سوز صبح مي کردند؛ آنان کتابت و صحافي نسخه هاي خطي را با چنان ظرافتي انجام مي دادند تا خطوط و سطور آنها علاوه بر يکنواختي در رنگ پردازي و اندازه، از زيبايي خيره کننده اي نيز برخوردار شود. علي صفري آق قلعه در کتاب 'نسخه شناخت' تعريف دقيقي از نسخه هاي خطي بدين گونه ارائه کرده است:' نسخه خطي عبارت است از هر دست نوشته که داراي ساختار ظاهري کتاب باشد، در مورد زمان نگارش و کتابت نسخه ها هيچ محدوده اي وجود ندارد چنانکه بسياري از آثار پديد آمده در اواخر دوره قاجار امروزه براي ما حکم نسخه خطي را دارد؛ حتي دست نويس ها و آثار جديدتر نيز همين حکم را دارد.' يک پژوهشگر تاريخ با اشاره به اينکه يکي از ذخاير گران بهاي اين مرز و بوم که حاوي مطالب دست اول بوده نسخه هاي خطي است، بيان کرد: پس از جنگ هاي صليبي وقتي کليسا متوجه شد نمي_توان با جنگ بر مسلمان ها غلبه پيدا کرد، کتاب هاي خطي را غارت و همچنين شتر شتر آنها را از مسلمانان خريداري کرد. طاهر شفيع پور با اشاره به اينکه بسياري از منابع ارزنده مورد نياز براي محققان ايراني هم اينک در کشورهاي اروپايي نگهداري مي شود، افزود: در صورت نبود توجه کافي در صيانت از اين منابع، چه بسا پژوهشگران ما براي تحقيق درباره نسخ خطي چون اشعار مثنوي معنوي مولوي به مراکز خارج از کشور مراجعه نمايند. وي با بيان اينکه ارزش نسخ خطي به قدمت، موضوع، نقش و نگار، خوشنويسي و همچنين به امضا آخر صفحه يا اول آن بستگي دارد، اضافه کرد: اين نسخه ها نماد مليت و هويت ايراني بوده و به دليل انحصاري بودن از اهميت خاصي در تحقيق برخوردار است و منبع دست اول پژوهشگران محسوب مي شود. يک محقق اسناد تاريخي نيز گفت: مطالعه و استفاده از نسخه هاي خطي نشان مي دهد به چه علت داشته هاي ما جاي خود را به کمبود هاي ما داده است.خليل مستوفي با اشاره به اينکه مي توان آثار شخصيت هاي منطقه را با استفاده از نسخه هاي خطي شناسايي کرد، افزود: بررسي اين منابع ظرفيت ها و هويت تاريخي منطقه را به خوبي به ما نشان داده و به عنوان منابع جامع به صورت کامل ما را با ماهيت و اصالت مطالب و موضوع ها آشنا مي کند. وي با بيان اينکه مطالعه نسخ خطي ما را با انواع مختلف خطوط آشنا مي کند، ادامه داد: ظاهرا در گذشته 6 کاتب در اروميه وجود داشته است که از آن ميان مي توان به 'عبدالجبار' و 'مير شفيع' اشاره کرد. به گفته مستوفي از دوره هاي صفوي و تيموري اسناد و نسخه هاي خطي زيادي هنوز در دست مردم است که با فرهنگ سازي در زمينه اهميت و کاربرد نسخه هاي خطي مي توان صاحبان آنها را به اهداي اين نسخ به کتابخانه_هاي عمومي تشويق کرد. يک پژوهشگر تاريخ ديگر نيز با اشاره به اينکه از حدود يکهزار سال پيش انتقال علم و فکر غالبا با استفاده از نسخه هاي خطي، چاپ سنگي و سربي انجام مي_شده است، بيان کرد: نسخه هاي خطي تراوش ذهن پوياي نويسنده ها بوده و در دنياي اسلام بيشتر اين نسخه ها به زبان هاي عربي، ترکي و فارسي به نگارش درآمده است. توحيد ملک زاده ديلمقاني افزود: کتابخانه مرکزي اروميه و مدرسه نمازي خوي جزو منابع مهم استان در اين زمينه است و منابع ارزشمندي را در اختيار محققان قرار مي دهد. وي با تاکيد بر اهميت فرهنگ سازي درباره نسخه هاي خطي در قالب سمينارهاي آگاه سازي ادامه داد: مسئولان بايد مردم را متقاعد کنند تا اسناد و نسخه هاي خطي در دسترس خود را به کتابخانه_هاي عمومي جهت استفاده پژوهشگران تحويل دهند. مولف کتاب ' زندگينامه، آثار، خدمات اجتماعي و فرهنگي محمد تمدن ' گفت: ' تمدن ' به عنوان يک فرهنگ دوست اغلب کتاب_هاي مهم تاريخي در موضوع هاي مختلف را در کتابخانه شخصي خود نگهداري مي کرد که با هدف ترويج علم و فرهنگ، آنها را به کتابخانه مرکزي اروميه اهدا و نام خود را به عنوان بزرگترين اهدا کننده نسخ خطي در آذربايجان غربي ماندگار کرد. مسئول بخش نسخ خطي و چاپ سنگي کتابخانه مرکزي اروميه نيز با اشاره به اينکه نسخه هاي خطي هويت تاريخي و فرهنگي ما را نشان مي دهد و شناخت آنها پلي براي ارتباط نسل فعلي با گذشته است، گفت: اين بخش از سال 1390 شمسي فعاليت خود را آغاز کرده و در زمان حاضر جمع آوري، حفاظت و نگهداري اصولي، اسکن، استخراج اطلاعات کتابشناسي و نسخه شناسي و فهرست نويسي از جمله اقدام هاي مهمي است که در اين کتابخانه انجام مي شود. رضا محمودپور افزود: 'مشارق الانوار' به زبان عربي مربوط به سال 714 هجري قمري، قديمي ترين نسخه خطي اين کتابخانه است. وي با اشاره به اينکه نسخه خطي 'احقاق الحق' اين کتابخانه قديمي ترين نسخه خطي 'احقاق الحق' در ايران است، اضافه کرد: تاريخ کتابت اين نسخه 1025 هجري قمري و تاليف شهيد قاضي نورالله شوشتري و به زبان عربي است. وي ادامه داد: موضوع اين کتاب در دفاع از تثبيت ولايت و امامت اميرمومنان علي (ع) و تبيين انديشه هاي کلامي شيعه است. به گفته محمودپور از مهمترين نسخه هاي اين کتابخانه مي توان به دست نوشته هاي پراکنده و ديوان شعر استاد شهريار شاعر نام آشناي معاصر اشاره کرد. مسئول بخش نسخ خطي و چاپ سنگي کتابخانه مرکزي اروميه بيان کرد: ملا محسن فيض کاشاني، خواجه نصيرالدين طوسي، سنائي، علامه حلي، شهيد ثاني، علامه مجلسي و جرجاني از ديگر مشاهير ايراني هستند که نسخه_هاي خطي آنان در اين مجموعه نگهداري مي شود. محمودپور افزود: 2 قرآن خطي نفيس نيز که داراي هنر تذهيب کاري است در 2 قطع کوچک و بزرگ به تاريخ هاي کتابت 1230 و 1099 هجري قمري از ذخاير ارزشمند اين مجموعه است. وي اضافه کرد: کتاب ' نتايج الافکار' چاپ بمبئي، قديمي ترين کتاب چاپ سنگي مربوط به تاريخ 1258 هجري قمري و به زبان عربي است که در اين کتابخانه نگهداري مي_شود. وي ادامه داد: کتاب ' درج جواهر' نوشته ميرزا سنگلاخ چاپ مصر به تاريخ 1227 هجري قمري نيز قديمي ترين کتاب چاپ سربي به زبان فارسي اين مجموعه بوده و با موضوع شعر فارسي در بخش نسخ خطي اروميه موجود است. محمودپور با اشاره به روند آماده سازي نسخه_هاي خطي در اين کتابخانه گفت: به محض دريافت نسخه هاي خطي و چاپ سنگي از آنها نسخه پشتيبان تهيه و پس از بررسي هاي دقيق تر، فهرست نويسي شده و در نهايت اطلاعات مربوط به آنها در نرم افزار مديريت کتابخانه با عنوان 'سامان' ثبت مي شود. وي با بيان اينکه منابع اين بخش داراي قدمت زيادي است و بايد در شرايط ويژه نگهداري شود، گفت: اين منابع در بدو ورود با کيفيت رزولوشن بالا جهت استفاده پژوهشگران اسکن مي شود و قرار است نسخه_هاي خطي، چاپ سنگي و سربي با تجهيز اين کتابخانه به دستگاه آفت زدا و با استفاده از مواد شيميايي مربوطه آفت زدايي شود. وي افزود: اين منابع چون از قدمت چند 10 يا 100 ساله برخوردار بوده، داراي آفت است و مي_تواند به کتاب ها لطمه وارد کرده و آنها را تخريب کند. وي ادامه داد: قفسه هاي نگهداري از اين منابع بايستي باز و بدون در بوده و از جنس فلزي لعابدار باشد تا حشرات در آنها لانه نکند. وي با تاکيد بر نحوه چيدمان اين منابع در قفسه ها گفت: لازم است چيدمان اين منابع بر اساس قطع کتاب ها انجام شود تا بر اثر فشار لطمه نبيند. به گفته محمودپور اين نسخ بايد در دماي 18 تا 23 درجه و رطوبت 40 تا 50 درصد نگهداري و براي اين منظور از دستگاه تنظيم کننده دما و رطوبت استفاده شود. وي با اشاره به اينکه تهويه هوا در محيط نگهداري کتابخانه بايستي توسط دستگاه هاي مربوط انجام شود، افزود: منابع اين بخش بايد به دور از نور مستقيم خورشيد و تامين نور مصنوعي آن در حدود 50 تا 100 لوکس باشد. وي با بيان اينکه محل نگهداري نسخ خطي بايد به دور از دسترس مستقيم باشد، ادامه داد: اين کتاب ها بايد در محيطي بدون پنجره و با درب گاوصندوقي ضد حريق محافظت شده و با دوربين هاي مدار بسته پوشش داده شود. وي گفت: اين بخش در جهت مقابله با آتش سوزي هاي احتمالي به دستگاه_هاي اطفاء حريق خودکار و اعلام خطر تجهيز شده است. وي با بيان اينکه هيچ منبعي به طور مستقيم از اين بخش امانت داده نمي شود و دست زدن به اين منابع ممنوع است، بيان کرد: پژوهشگران مي توانند فقط از فايل اسکن شده با کيفيت اين نسخ استفاده کنند. به گفته محمودپور کار با نسخ خطي نيازمند صبوري، پشتکار، استعداد، حافظه خوب و عشق به نسخ خطي است و کارشناس نسخ خطي علاوه بر تسلط بر نسخه شناسي و کتابشناسي ، بايد به کار با نسخ خطي عشق بورزد. محمودپور لازمه مهارت در کتاب شناسي را آشنايي با علوم مختلفي چون فقه، ادبيات، جغرافيا و همچنين تسلط بر تاريخ و تمدن اسلامي و ايراني و به ويژه دوره هاي سلجوقي، ايلخاني، تيموري و صفوي دانست. وي ادامه داد: اوج شکوفايي يا عصر طلايي نسخ خطي و به تبع آن علم و هنر در ايران در اين چهار دوره بوده است. وي اضافه کرد: داشتن اطلاعات در زمينه چاپخانه هاي دوره قاجار در استخراج اطلاعات کتب چاپ سنگي کمک شاياني مي کند. به گفته وي بايد بتوان اعتماد و رضايت مردم را در جهت اهدا و وقف اين منابع ارزشمند به اين بخش جلب کرد؛ خيران به لحاظ انجام عمل خدا پسندانه و عرق فرهنگ بومي مي_خواهند مطمئن شوند که منابع اهدايي شان به جهت استفاده شهروندان در اين بخش به خوبي نگهداري مي شود. محمودپور با اشاره به اينکه اين منابع سرمايه هاي ارزشمند فرهنگي ملي است، گفت: واقف ميراث مکتوب را به ميراث جاويدان مبدل کرده و از لحاظ شرعي نيز ما وظيفه داريم تا با دقت از اين گنجينه نگهداري کنيم. به گزارش عصرآذربايجان به نقل از ايرنا، تاريخ هر ملتي بخشي از هويت آن ملت بوده و نسخ خطي و چاپ سنگي يکي از جلوه هاي زيبا از هويت تاريخي اين سرزمين زرخيز به شمار مي رود که بايد به بهترين شکل ممکن از آنها صيانت کرد.
گروه تاريخي: بخش کتاب هاي نسخ خطي و چاپ سنگي کتابخانه مرکزي اروميه با برخورداري از تعدد و تنوع موضوعي، گنجينه_اي از منابع تاريخي به شمار مي رود؛ گنجينه اي کم نظير که نسخه هاي الکترونيکي آن بسياري از پژوهشگران را به خود فرا مي خواند.