حاشيه‌نشيني خانه‌هاي نيمه‌مخروبه و آسيب‌هايش
1398/08/19
گروه اجتماعي: حاشيه‌نشيني هنوز پس از گذشت چندين دهه از زايشش که به بهاي خالي شدن روستاها و آبادي مناطق آلونکي و ساختمان‌هاي نيمه مخروبه در کنار شهرها ايجاد شد، هنوز به حيات تاريک و آسيب‌زايش در بسياري از مناطق از جمله استان اردبيل ادامه مي‌دهد.حاشيه‌نشيني در درون خود عمدتا فقر و محروميت و زايش آسيب‌هاي مختلف اجتماعي را به همراه دارد هر چند که شايد تک استثناهايي نيز براي آنها متصور بود.
حاشيه‌نشيني که امروز بيشتر آن را به نام سکونت‌گاه‌هاي غير رسمي مي‌خوانند، به مناطقي گفته مي‌شود که مهاجران روستايي و محرومان جامعه شهري را در خود جاي داده يا خارج از برنامه‌ريزي رسمي و قانوني توسعه شهري، عمدتاً بدون مجوز در درون يا خارج از محدوده قانوني شهرها به وجود آمده است.فقدان سند مالکيت رسمي و محروميت از خدمات و زيرساخت‌هاي شهري از شاخص‌هاي اين سکونت‌گاه‌هاست. شرايط موجود و حاکم بر اين گونه نواحي در بروز ناهنجاري‌هاي اجتماعي بسيار مساعد است.زمينه‌سازي جهت ارائه خدمات پايه و زيربنايي، بهسازي و تامين زيرساخت‌ها به منظور کاهش فاصله کالبدي از پيکره اصلي شهر و خدمات‌رساني فراگير و رفع تبعيض به ويژه براي گروه‌هاي کم درآمد آسيب‌پذير از مهمترين اهداف طرح توانمندسازي در سکونت‌گاه‌هاي غيررسمي محسوب مي‌شود.براساس گزارش سازمان ملل، سکونت‌گاه‌هاي غيررسمي (حاشيه‌نشيني) چالش اصلي هزاره سوم معرفي شده است. به طور کلي در دنيا از هر 6 نفر يک نفر در سکونت‌گاه‌هاي غيررسمي زندگي مي‌کنند که در صورتي که اين روند ادامه پيدا کند و دولت‌ها برنامه‌اي براي اين موضوع نداشته باشند تا سال 2030، حدود 2 ميليارد نفر از جمعيت شهرنشين دنيا در اينگونه سکونتگاهها زندگي خواهند کرد.در کشور ما 30 درصد از جمعيت شهري کشور معادل 20ميليون نفر در سکونت‌گاه‌هاي غيررسمي و بافت‌هاي فرسوده زندگي مي‌کنند، اين افراد در بيش از 57 هزار هکتار از محلات نابسامان مياني، 21 هزار هکتار از عرصه هاي تاريخي مراکز شهرها و 48 هزار هکتار از سکونت‌گاه‌هاي غير رسمي کشور ساکن هستند.
بر اساس آمارهاي رسمي، در استان اردبيل در مجموع بيش از 2 هزار و 669 هکتار با سکنه بيش از 141 هزار نفر شامل هزار و 145 هکتار سکونت‌گاه غير رسمي و نيز حدود هزار و 523 هکتار بافت ناکارآمد مياني شناسايي شده که حدود 30 درصد مساحت شهرهاي مورد مداخله استان را شامل مي‌شود.اين سکونتگاهها که اغلب داراي بافت‌هاي غير اصولي و فرسوده هستند در کنار مخاطرات فيزيکي خود، منشاء برخي از آسيب‌هاي اجتماعي نيز بوده و از امکانات زيربنايي نيز به دليل ساخت و ساز غيرقانوني بي‌بهره مي‌باشند.به گفته کارشناسان ، حاشيه نشيني مشکلاتي هم در سطح ملي و منطقه‌اي و هم در سطح محلي بوجودآورده است. تفاوت بين مناطق روستايي و شهري و توجه بيش از حد به شهر موجب بروز پديده مهاجرت روستاييان به شهرها شده که خود تغييرات گسترده‌اي را از لحاظ فيزيکي و ساختاري در شهرها به وجود آورده است،آنها مي‌گويند: در نتيجه اين مهاجرت شاهد پيدايش پديده حاشيه‌نشيني در شهرها بويژه شهرهاي بزرگ هستيم، اين روند دولت‌ها را با چالش‌هاي حاشيه نشيني روبرو نموده است. بعضي از اين چالش‌ها مربوط به شرايط بافت نابهنجار و لجام‌گسيختگي کالبدي و برخي ديگراز اين چالش‌ها مربوط به شرايط اجتماعي،فرهنگي، اقتصادي حاشيه نشيني است، که اين شرايط نابهنجار ، مشکلات فراواني را براي شهرها بوجود آورده است.در نگاهي گذرا به حاشيه شهرها، پساب‌هاي روان در معابر عمومي ، نبود امکانات زيرساختي ، استفاده غيرقانوني از خدماتي مانند برق ، ساختمان‌هاي غيراستاندارد ، بيکاري و پرسه‌زني گروههي نوجوانان و جوانان ، عدم رعايت بهداشت بويژه در مورد کودکان خودنمايي مي‌کند.يک کاشناس امور اجتماعي با اشاره به ويژگي‌هاي سکونت‌هاي غي رسمي گفت: ترکيب نامتجانس ، نبود تعامل بين فرهنگ شهري و حاشيه نشيني ، دسترسي پايين به امکانات شهري ، آموزشي و هنري از جمله ويژگي‌هاي سکونت‌گاه‌هاي غيررسمي است که در طول ساليان گذشته خارج از ضوابط و مقررات شهري پديد آمده‌اند. به گفته شفيع شفيعي ، حاشيه‌نشين‌ها در زمينه سلامت و بهداشت با مشکلاتي روبرو هستند و اگرچه مراکز بهداشت آنها را زير پوشش قرار مي‌دهد اما در نهايت اين خدمات کفايت نمي‌کند و از سوي ديگر نيز بهداشت حرفه اي محيط در سکونت‌گاه‌هاي غيررسمي رعايت نمي‌شود. او معتقد است که آسيب‌هاي اجتماعي مانند طلاق ، اعتياد و ديگر مسائل در سکونت‌گاه‌هاي غيررسمي در حال افزايش است ، ضمن اينکه خشونت‌هاي اجتماعي نيز در اين مناطق جزو مشکلات اساسي است.مديرکل امور اجتماعي و فرهنگي استانداري اردبيل گفت: حاشيه‌نشيني در اين استان به معضل تبديل شده و نياز به ساماندهي و برنامه‌ريزي دارد و دولت در اين زمينه اقدام‌هاي اساسي خود را شروع کرده است.
*بيش از هزار و 500 سکونت‌گاه غير رسمي در استان شناسايي شده است
عبدالرحمن روحي رئيس اداره هماهنگي ستاد بازآفريني شهري اداره کل راه و شهرسازي استان اردبيل گفت: بيش از هزار و 500 هکتار بافت ناکارآمد شهري و هزار و 145 هکتار سکونت‌گاه غيررسمي در اين استان وجود دارد که عمده آنها مربوط به شهرهاي اردبيل، پارس‌آباد و مشگين‌شهر است.وي افزود:30 درصد جمعيت استان اردبيل در محلات نا کارآمد زندگي مي‌کنند و براي ساماندهي و بازسازي آنها در اردبيل، مشگين‌شهر، پارس‌آباد، بيله‌سوار، کوثر و گرمي به صورت کامل مطالعات بازآفريني انجام شده و در خلخال و نمين در قالب مطالعات تکميلي اين برنامه در حال انجام است.رييس اداره هماهنگي ستاد بازآفريني شهري اداره کل راه و شهرسازي استان اردبيل اضافه کرد: با در نظر گرفتن افق 1400 و همراهي همه دستگاه‌ها و متوليان محلات هدف را در گلمغان و ايران آباد اردبيل، دره حسنعلي و نوشين دره و ولايت مشگين‌شهر و محله زيرنهر تراب پارس‌آباد مد نظر قرار گرفته و طرح‌هاي اقتصادي، فرهنگي، اجتماعي و عمراني در اين محلات در دست اجرا است.روحي با اشاره به اجراي طرح جامع اقدام مشترک در محلات هدف افزود: اين طرح در محلات هدف تعريف شده و کارگروهي نيز به منظور پيشگيري و جلوگيري از توسعه سکونتگاهها با همکاري شهرداري و مراجع دادگستري ايجاد تا از توسعه ساخت و سازها و حاشيه‌نشيني جلوگيري شود.وي بيان کرد: اجراي طرح جامع اقدام مشترک در محلات هدف بازآفريني شهري استان اردبيل باعث جلوگيري از توسعه بي رويه ساخت و سازها و حاشيه‌نشيني مي شود.
*ساماندهي سکونت گاهها غير رسمي منجربه پيشگيري از آسيب‌هاي اجتماعي مي شود
قاسم رحيمي، مديرکل تعاون ،کار و رفاه اجتماعي استان اردبيل هم با بيان اينکه محلات فقير و حاشيه به دليل فقر و بيکاري از عوامل آسيب‌زا بشمار مي‌روند، گفت: بر اين اساس محله‌هاي ناکارآمد شهري در اين استان به منظور فراهم نمودن بستر اشتغال و کارآفريني شناسايي مي‌شوند.وي افزود: بهسازي بافت‌هاي فرسوده شهري، گسترش حمايت‌هاي اجتماعي ، تعامل و اقدام مشترک نهادهاي دولتي، عمومي ، تعاوني و خصوصي به منظور ايجاد مشاغل خرد و شغل‌هاي پايدار ، پيشگيري از آسيب‌هاي اجتماعي، رفع بيکاري و آموزش مهارت‌هاي لازم از جمله اهداف و اقدام مسئولان مي‌باشد.
*سکونت‌گاه‌هاي غيررسمي ساماندهي مي‌شوند
اکبر بهنامجو ، استاندار اردبيل نيز با اشاره به ضرورت ساماندهي سکونت‌گاه‌هاي غير رسمي، حاشيه شهر و نيز بافت فرسوده شهري گفت: بايد بانک اطلاعاتي جامعي در اين زمينه تهيه شود.وي افزود: با توجه به اينکه بخش قابل‌توجهي از بافت هاي ناکارآمد درون محدوده شهري و بويژه در مرکز شهرها واقع شده‌اند، ارائه تسهيلات به اين واحدهاي مسکوني بايد در اولويت قرار داشته و محدوده مطالعاتي نيز همه بافت‌هاي ناکارآمد را دربربگيرد.استاندار اردبيل بيان کرد: برخي واحدهاي مسکوني درون محدوده بافت هاي ناکارآمد شناسايي شده، به صورت قولنامه‌اي تملک شده و فاقد سند است که بايد ابتدا نسبت به تعيين تکليف و صدور سند قطعي ملک اقدام صورت گيرد و گرچه مشکلاتي در اين زمينه از جمله در شهرستان پارس‌آباد وجود دارد اما بايد مشکلات به صورت موردي طرح و بررسي شود.وي گفت: محله‌هاي هدف ، فرسوده و ناکارآمد شهري در استان چندين سال است ساماندهي نشده و جهت خروج از اين وضعيت بايد برنامه‌ريزي براي محله‌هاي هدف و اجراي طرح هاي مورد نياز صورت بگيرد.بهنامجو افزود: براي ساماندهي محله‌هاي ناکارآمد ابتدا بايد محله‌هاي هدف مشخص و با اولويت‌بندي طرح‌ها و تعيين وظايف هريک از دستگاه‌ها به برنامه‌ريزي اقدام کرد.وي با بيان اينکه ساماندهي محله‌هاي هدف صرف نوسازي بافت فرسوده نيست، افزود: در ساماندهي محله‌هاي هدف علاوه بر نوسازي ، اجراي طرح‌هاي مورد نياز از قبيل کتابخانه ،پارک، ساماندهي رودخانه و احداث سرويس بهداشتي و ديگر طرح‌ها بيشتر مورد نظر است و هر دستگاه اجرايي در اين باره وظايف خود را دارد تا در ساماندهي محله‌هاي ناکارآمد مشارکت کند.بهنامجو گفت: دولت تدبير و اميد ساماندهي سکونت گاه هاي غيررسمي و مطالعات بهسازي و نوسازي بافت فرسوده شهري را در دستور کار قرار داده و در اين استان هم ساماندهي بافت هاي فرسوده شروع و مطالعات بهسازي و نوسازي بافت فرسوده شهر خلخال هم تهيه شده است.وي از تشکيل ستاد باز آفريني پايدار محدوده ها و محلات هدف بهسازي شهري در استان خبر داد و گفت: با تشکيل اين ستاد طرح بازآفريني پايدار شهري خلخال و گرمي در سال 95 تهيه و منابع آن از محل اعتبارات ملي و داخلي تامين شده که پس از تصويب و ابلاغ خدمات طرح هاي بازآفريني از سوي شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران نسبت به عقد قرارداد انجام کار اقدام خواهد شد.محبوب حيدري مديرکل راه و شهرسازي استان اردبيل هم در اين باره گفت: در راستاي اجراي طرح احياي بافت‌هاي فرسوده شهري و توانمندسازي ساکنان اين مناطق ،در 2 سال اخير 2 هزار و 200 پروانه ساختماني در بافت‌هاي فرسوده اين استان صادر شد.وي افزود: سياست وزارت راه و شهرسازي اعطاي تسهيلات بانکي ارزان قيمت براي ساخت سه هزار و 200 واحد مسکوني جديد در سکونت‌گاه‌هاي غيررسمي استان است و تاکنون موفق به دستيابي به بخشي از اهداف اين سياست در مناطق مختلف شديم.وي گفت: سال گذشته هزار و 300 نفر و امسال نيز حدود 700 نفر از تسهيلات بانکي ستاد بازآفريني پايدار شهري در بافت‌هاي فرسوده استان استفاده کردند و مجموع پروانه‌هاي صادره شده در اين بخش به 2 هزار و 200 پروانه رسيد.مديرکل راه و شهرسازي استان اردبيل اظهار داشت: با توجه به بسته شدن پرونده استان در بحث مسکن مشارکتي در اسفند ماه 97 مراتب بصورت مکتوب به سازمان ملي زمين و مسکن براي آمادگي جهت ساخت 600 واحد مسکن مشارکتي اعلام و از اين تعداد 200 واحد در قالب مسکن اميد و مربوط به بافت‌هاي فرسوده است.حيدري افزود: انتظار داريم سازمان ملي زمين و مسکن هر چه زودتر مجوز اين واحدها را صادر و فراخوان ساخت را اعلام کند تا در کنار تعيين تکليف واحدها، سياست وزارتخانه در بحث احداث مسکن اميد در استان اردبيل تداوم يابد.به گزارش عصرآذربايجان به نقل از ايرنا، به هر حال احيا، بازآفريني و اجراي پروژه‌هاي عمراني و فرهنگي بويژه در مناطق حاشيه شهرها و کاهش شکاف بين مناطق شهري، حاشيه‌اي و روستاها مي‌تواند بتدريج به رفع اين مشکل و آسيب کمک کند.
منبع :