آشوريان و آذربايجان غربي در جنگ جهاني اول

گروه تاريخي:جلو، نام منطقه‌اي کوهستاني در جنوب درياچه وان در ناحيه? حکاري ترکيه‌است که تا پيش از جنگ اول جهاني محل زندگي طايفه‌اي از قوم آشوري در عثماني بود. بدنبال هم‌پيمان شدن آشوريها با روسيه در جنگ و رخ‌دادن نسل‌کشي آشوري‌ها در عثماني، جمعيت بزرگي از آشوريها به ايران فرار کردند. بدنبال روسها و جلوها، لشکريان عثماني و دسته‌هاي مسلح کرد هم‌پيمان ايشان به غرب آذربايجان ايران آمدند و خاک ايران صحنه جنگ اين نيروهاي متخاصم شد.

گروه تاريخي:جلو، نام منطقه‌اي کوهستاني در جنوب درياچه وان در ناحيه? حکاري ترکيه‌است که تا پيش از جنگ اول جهاني محل زندگي طايفه‌اي از قوم آشوري در عثماني بود. بدنبال هم‌پيمان شدن آشوريها با روسيه در جنگ و رخ‌دادن نسل‌کشي آشوري‌ها در عثماني، جمعيت بزرگي از آشوريها به ايران فرار کردند. بدنبال روسها و جلوها، لشکريان عثماني و دسته‌هاي مسلح کرد هم‌پيمان ايشان به غرب آذربايجان ايران آمدند و خاک ايران صحنه جنگ اين نيروهاي متخاصم شد.
 جنگ دامنه‌دار دولتها در خاک ايران و مسلح نمودن گروهاي قومي و ديني طرفدارشان زمينه ساز تلفات غيرعادي ايرانيان (اعم از آذري، ارمني و آشوري) در غرب آذربايجان شد. عثماني و همپيمانان ايشان، طايفه شکاک تحت امر اسماعيل آقا سميتقو، در هنگام درگيري با ارامنه ايران و جلوهاي عثماني، باعث مرگ بخش بزرگي از ايرانيان شده و باز هنگام غلبه جلوها بر عثمانيان و شکاکها، تعداد بسيار زيادي از ايرانيان کشته شدند. سميتقو به بهانه? کشته شدن برادرش جعفرآقا در روستاهاي پيرامون اروميه که برخي شيعه نشين و برخي آسوري بودند، با حمايت و پشتيباني عثمانيان قتل و غارت مي‌کرد.جلوها هم با پشتيباني روسها، انگليسيها و فرانسويان تشکيلات نظامي بوجود آورده بودند و افراد محلي را غارت و کشتار مي‌نمودند.بعضي از نويسندگان از جمله آيت الله خامنه‌اي، رهبر جمهوري اسلامي ايران، اين وقايع را توطئه خارجيان براي جدا نمودن اين ناحيه از ايران و تبديل آن به يک کشور مسيحي ميدانند.اگرچه در اوايل 1900 تنش ميان ملي‌گرايان ارمني و روسيه بالا گرفت، اما به واسطه? آغاز جنگ جهاني اول و نسل‌کشي ارمني‌ها در عثماني، اين تنش تحت شعاع قرار گرفت. دولت روسيه به عنوان دشمن عثماني، بطور طبيعي متحد ملي‌گرايان ارمني تلقي مي‌شد. روس‌ها در حدود سال 1914–1915 ميلادي اقدام به تأسيس دولتي از مناطق تازه اشغالي از عثماني در اطراف درياچه وان کردند که بعدتر به ارمنستان غربي معروف گشت. ارمنيان در خلال جنگ از روسيه حمايت مي‌کردند که منجر به آزار عثماني شد.وضعيت آشوريان مسيحي نيز که در شمال غرب ايران در جايي که نيروي‌هاي روس‌ها درحال جنگ با آخرين بقاياي عثماني بودند مي‌زيستند با دشواري‌هايي روبرو شد. شهر مرزي اروميه، داراي جمعيت بزرگي از آشوريان نسطوري بود که توسط نيروهاي روسي که با عثماني مي‌جنگيدند محافظت مي‌شد. علاوه بر اين عده، به تشويق مسيونرهاي مذهبي فرانسوي و آمريکايي در اروميه، جمعيت بزرگي از آسوريهاي استانهاي شرقي عثماني هم به ايران و ناحيه آذربايجان غربي پناه آورده بودند که جمعيت اين عده بالغ بر پنجاه هزار نفر بود، ايرانيان هم با ورود اين عده هيچ مخالفتي نکردند و حتي براي کمک به اين عده که در وضع بد اقتصادي بودند اعانه ملي منتشر نمودند.
در نوامبر 1915 پس از خروج ارتش روسيه زير حملات نيروهاي تُرکان عثماني و کُردها از شمال آذربايجان، ارمنيان و آشوريان منطقه از آنجاي گريختند. عده‌اي در سرما و برف مُردند و آن عده که جان سالم بدربردند، به اروميه پناه بردند که در آنجاي نيز پس محاصره، نزديک به پنج هزار مسيحي توسط ترکان عثماني و کردها کشته شدند. اين کشتار تا بازستاني کنترل اين منطقه در ژوئن 1919 توسط دولت مرکزي ايران ادامه يافت.
*آمدن عثمانيها به داخل خاک ايران
چون عثماني پا به جنگ نهاد در مرزهاي ايران ناامني رخ نمود. از يکسو کردان بنام جهاد يا به آهنگ تاخت و تاراج سخت بشوريدند و از سوي ديگر آسوريان مايه گرفتاري شدند زيرا از سالهاي دراز پيشين در زير دست مسيونرهاي آمريکا و فرانسه کينه مسلمانان را در دل گرفته و پس از آمدن روسها به ايران خود را به ايشان بسته بودند و روس‌ها هم به ايشان جنگ‌افزار داده بودند. ابتدا در هشتم آبان 1915 کردان عثماني از مرز ايران گذشتند و به خاک ايران ريختند و بدون اينکه فرقي بين شيعه و سني و مسلمان و آشوري بگذارند ده ديه را غارت نمودند و کشتارهايي هم نمودند. تا اينکه روسها سپاه فرستادند و ايشان را بيرون نمودند. اين شکست عثمانيها در هفتم ديماه بود. از سوي ديگر هم در مياندوآب و هم در اوايل نبرد ساري‌قميش در قفقاز روسها شکست خوردند و اين منجر شد که سپاه عثماني به تبريز و آذربايجان بيايد و روس‌ها تا مرند عقب‌نشيني کردند. سپس دوباره روسها در ?? ديماه دست بالا را پيدا کردند و به تبريز برگشتند. کردان و عثمانيها در مهاباد تجمع پيدا کردند و روسها در مقابل عثمانيها و کردان صمصام چاردولي را گماردند و به او پول و جنگ‌افزار دادند. در روز 11 و 12 دي روسها بصورت ناگهاني اروميه را ترک کردند و همپيمانهاي آسوري و ارمني خود را در اروميه تنها گذاشتند که ايشان در چند ماه گذشته دست به بدرفتاري با مردم اروميه زده بودند و خونريزيهايي هم نموده بودند. حدود ده هزار نفر از ايشان به سختي و در برف همراه روسها از شهر بيرون رفتند که در راه بسياري از ايشان تلف شدند. بقيه، يعني حدوداً 35000 نفر به بيمارستان آمريکايي‌ها و يا به مسيونرهاي فرانسوي پناهنده شدند و بسياري را هم ايرانيان در درون خانه‌هاي خود پناه دادند. سپس دو روز پس از رفتن روسها، حدود سي هزار نفر از کردان از سوي کوهستان به شهر هجوم آوردند و رشيد بيگ عثماني هم با لشکر از پس آنها وارد شهر شد. رشيد بيگ جلوي بي‌قانوني را مي‌گرفت اما نوري بيک و راغب بيک که دو سرکرده عثماني بودند به مسيحيان ستم بسيار نمودند. قتل‌عام روستاي گلپاشان که آبادي آسوري نشين بزرگي بود در اين زمان رخ داد و آن بيست هزار نفري که در باغ بيمارستان آمريکايي‌ها پناه گرفته بودند کم‌کم دچار بيماريهايي مانند تيفوس شدند که اهالي بسياري از مسلمان و مسيحي اروميه را به هلاکت افکند به نحوي که حدود 5000 نفر از مسيحيان و چند برابر از مسلمانان در اين ميان نابود شدند.

منبع :