مدرسه‌اي که تبريز را ساخت، حالا انبار کفش است

گروه گزارش: مدرسه دارالفنون تبريز، يکي از نخستين مراکز علمي ايران، که روزگاري نخبگان اين شهر را تربيت مي‌کرد، امروز به انباري براي نگهداري کفش تبديل شده است بنايي که زماني شکوه آموزش در تبريز بود.

 مدرسه دارالفنون تبريز، يکي از نخستين و مهم‌ترين مراکز آموزشي ايران، روزگاري نقش برجسته‌اي در تربيت نخبگان علمي و فرهنگي کشور ايفا مي‌کرد. اين مدرسه که در دوران قاجار و به دستور مظفرالدين ميرزا، وليعهد آن دوران، تأسيس شد، محلي براي پرورش جوانان و انتقال دانش به نسل‌هاي بعدي بود. اما امروز، در حالي که ساختمان‌هاي تاريخي بسياري در جهان به موزه‌ها و مراکز فرهنگي تبديل شده‌اند، دارالفنون تبريز در قلب اين شهر به انبار کفش مبدل گشته است. اين تغيير کاربري نگران‌کننده نه‌تنها نشان از بي‌توجهي به ميراث فرهنگي شهر دارد، بلکه نشانه‌اي از فراموشي تاريخي است که زماني با اين مدرسه گره خورده بود.
دارالفنون تبريز، که به نام »مدرسه مظفريه« نيز شناخته مي‌شود، پس از دارالفنون تهران به عنوان دومين مرکز آموزش عالي ايران در سال 1294 هجري قمري تأسيس شد. اين مدرسه به همت وليعهد قاجاري، مظفرالدين ميرزا، که به دنبال ارتقا سطح آموزش و پرورش در کشور بود، تأسيس گرديد و يکي از نخستين تلاش‌ها براي ايجاد يک نهاد آموزشي مدرن در تبريز به شمار مي‌رفت. دارالفنون تبريز به سرعت به نمادي از پيشرفت علمي و فرهنگي تبريز و ايران تبديل شد.
از لحظه ورود به اين بناي تاريخي، عظمت و شکوه گذشته آن به وضوح قابل مشاهده بود. دروس مختلفي همچون جغرافيا، رياضيات، علوم نظامي و زبان‌هاي خارجي در اين مدرسه تدريس مي‌شد. از ويژگي‌هاي برجسته اين مدرسه انتشار نشريه‌اي به نام "ورقه" بود که به عنوان نخستين نشريه دانشگاهي تبريز شناخته مي‌شود و به مديريت ايرج ميرزا، شاعر برجسته و معاون مدرسه، منتشرمي‌شد. اين نشريه نه تنها بازتابي از وضعيت علمي مدرسه بود، بلکه نمادي از تلاش‌هاي فرهنگي در آن دوران به حساب مي‌آمد.
نقش تاريخي دارالفنون تبريز
مدرسه دارالفنون تبريز نقشي بي‌بديل در تربيت نخبگان و دانشمندان آن دوران داشت. بسياري از رجال سياسي، پزشکان حاذق، و صاحب‌نظران علمي از اين مدرسه فارغ‌التحصيل شدند. نام‌هاي بزرگي مانند ايرج ميرزا که به‌عنوان معاون مدرسه و مدير نشريه "ورقه" شناخته مي‌شد، نشان از اهميت اين مرکز علمي داشت. علاوه بر اين، دوره‌هاي شبانه‌روزي و روزانه اين مدرسه به شکلي مدرن برگزار مي‌شد و سطح علمي دانش‌آموختگان آن با بسياري از مراکز معتبر آن دوران قابل مقايسه بود.
اين مدرسه همچنين محل آموزش بسياري از متخصصان نظامي آن دوران بود. معلمان برجسته‌اي از تهران و ساير شهرها به دارالفنون تبريز اعزام شدند تا دروسي مانند توپخانه و پياده‌نظام را تدريس کنند. اين مدرسه نه تنها در زمينه‌هاي علمي بلکه در تربيت افسران و سربازان نظامي نيز نقش مهمي ايفا مي‌کرد.
چالش‌ها و مشکلات مدرسه در ابتداي کار
تأسيس دارالفنون تبريز با چالش‌هاي متعددي همراه بود. بر اساس يادداشت‌هاي تاريخي، معلماني که از تهران به تبريز اعزام شده بودند، با مشکلاتي مانند نبود مکان مناسب براي تدريس و عدم همکاري مسئولان محلي مواجه بودند. طبق اسناد، در ابتدا قرار بود که اين مدرسه در عمارت‌هاي سلطاني يا ديگر مکان‌هاي دولتي تأسيس شود، اما به دليل کارشکني‌ها و مشکلات سياسي، اين امکان فراهم نشد و معلمان مجبور شدند در خانه‌اي کرايه‌اي مدرسه را راه‌اندازي کنند.
با اين حال، با تمام اين چالش‌ها، مدرسه دارالفنون تبريز به تدريج جايگاه خود را به‌عنوان يکي از معتبرترين مراکز آموزشي کشور تثبيت کرد. تعداد دانش‌آموزان اين مدرسه به‌مرور افزايش يافت و در سال‌هاي بعد تعداد دانشجويان آن به 70 نفر و حتي بيشتر رسيد. در اين مدرسه دانش‌آموزان نه تنها به علوم نظري بلکه به آموزش‌هاي عملي و تخصصي نيز دسترسي داشتند.
ورود به دوران افول و تبديل شدن به انبار کفش
متأسفانه، با گذشت زمان و تغييرات سياسي و اجتماعي، مدرسه دارالفنون تبريز به تدريج اهميت خود را از دست داد. اين مدرسه که زماني با افتخار در خدمت علم و دانش بود، به‌تدريج به حال خود رها شد و امروز به انباري براي ذخيره کفش تبديل شده است. درب‌هاي بسته و تابلوي قديمي مدرسه که هنوز بر سردر آن نصب شده است، يادآور روزهاي پرافتخار اين مرکز علمي است. اکنون، اين بناي تاريخي نه‌تنها از فعاليت علمي دور مانده، بلکه حتي به‌عنوان يک جاذبه گردشگري نيز مورد توجه قرار نگرفته است.
يکي از اهالي محل درباره وضعيت کنوني اين مدرسه مي‌گويد: "اين مدرسه زماني پر از جنب‌وجوش و دانش‌آموزان بود، اما امروز فقط يک انبار است. هيچ‌کس به ارزش تاريخي آن توجهي ندارد." اين تغيير کاربري نه‌تنها باعث از دست رفتن يک مرکز مهم آموزشي شده است، بلکه ميراث فرهنگي تبريز را نيز به خطر انداخته است.
اهميت بازسازي و احياي دارالفنون تبريز
مدرسه دارالفنون تبريز به‌عنوان يکي از مهم‌ترين مراکز آموزشي تاريخي ايران، شايسته توجه و احيا است. اين مدرسه که در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده، مي‌تواند با مرمت و بازسازي به مکاني فرهنگي و آموزشي بازگردد و نمادي از تاريخ و فرهنگ تبريز باشد. در بسياري از کشورهاي جهان، بناهاي تاريخي مشابه به موزه‌ها و مراکز فرهنگي تبديل شده‌اند تا هم براي مردم محلي و هم براي گردشگران جذابيت داشته باشند.
کارشناسان ميراث فرهنگي معتقدند که بازسازي اين مدرسه نه‌تنها به حفظ هويت تاريخي تبريز کمک مي‌کند، بلکه مي‌تواند به عنوان مرکزي براي آموزش و پرورش نسل‌هاي آينده نيز مورد استفاده قرار گيرد. تبريز که يکي از قطب‌هاي فرهنگي و تاريخي ايران است، نيازمند حفظ و نگهداري از ميراث‌هاي فرهنگي خود است و دارالفنون تبريز يکي از مهم‌ترين اين ميراث‌ها است.
مالک خصوصي؛ چالش اصلي اين بنا
سيد رامين اسبقي، رئيس اداره ميراث‌فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي تبريز در اين خصوص مي‌گويد: اينکه اين مکان به حال خود رها شده را قبول ندارم چراکه قسمتي از آن به کارگاه کفش اجاره داده شده است.
او ادامه مي‌دهد: اين مکان تحت مديريت ميراث فرهنگي نبوده و مديريت چندگانه بر آن حاکم است که اين مورد باعث شده تا وضعيت خوبي نداشته باشد؛ از طرفي تحت مالکيت اداره کل اقتصاد و امور دارايي هم مي‌باشد و باتوجه به اينکه روزي هم مدرسه بوده آموزش و پرورش هم سهم دارد، از يک طرف مالک خصوصي آن هم ساکن ايران نيست و از طريق وکيلش با او ارتباط داريم و دست ما را بسته است.
او خاطرنشان مي‌کند: دادستان تبريز سال گذشته به اين قضيه ورود کرد چراکه ساختمان در حال ريزش بود و خطرات جاني داشت و نماي بيروني آن بايد مرمت شود که اين امر تأمين اعتبار شده و جزوي از اعتبارات سال آينده است.
اسبقي يادآور مي‌شود: طبق قانون مالکيت افراد در هر مکاني محترم است و به دليل اينکه مالک خصوصي دارد نمي‌توانيم ورود کنيم و تا شخص اجازه ندهد نمي‌توان کاري کرد.
مدرسه دارالفنون تبريز، از نخستين مراکز علمي و آموزشي ايران، امروز در وضعيت اسفناکي به سر مي‌برد. اين مدرسه که زماني مهد علم و دانش بود، اکنون به انباري براي کفش‌هاي تجاري تبديل شده است. غفلت از اين بناي ارزشمند نشان از بي‌توجهي به ميراث فرهنگي کشور دارد و نياز است که مسئولان فرهنگي و شهري با تلاشي جدي براي بازسازي و مرمت آن اقدام کنند.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از مهر،تبريز به عنوان يکي از مهم‌ترين شهرهاي تاريخي و فرهنگي ايران، نيازمند حفظ و احياي بناهاي تاريخي خود است. مدرسه دارالفنون تبريز، با تاريخچه‌اي پر از افتخار و شکوه، مي‌تواند به‌عنوان يک مرکز فرهنگي و آموزشي براي نسل‌هاي آينده حفظ شود و همچنان يادآور روزهاي پرافتخار علمي و فرهنگي اين شهر باشد. اميد است که با تلاش‌هاي مسئولان، اين بناي ارزشمند از وضعيت کنوني نجات پيدا کند و به‌عنوان يکي از جاذبه‌هاي فرهنگي و تاريخي تبريز مورد توجه قرار گيرد.

منبع :