ريخت و پاش در مراسم عزاداري//

گروه گزارش: تشريفات مراسم عزاداري در اردبيل با وجود تأکيد علما بر برگزاري مراسم ساده، رو به افزايش است و گويي در کنار رسومي که از گذشته متداول بوده، بايد پروتکل_هاي تشريفاتي مو به مو رعايت شود. مراسم عزاداري در اردبيل چنان که حتي در کتب تاريخي به آن اشاره شده است بسيار منظم و برنامه ريزي شده برگزار مي‌شود. بطوريکه يکي از دغدغه صاحبان عزا همواره به جا آوردن صحيح و به موقع مراسمات است؛ تا جايي که در برخي مواقع برگزاري مراسم خود عزاداري و ياد متوفي را تحت‌الشعاع قرار مي‌دهد.اين مراسم که از لحظه فوت فرد آغاز شده و به مدت 40 روز به صورت مداوم ادامه دارد، با هزينه‌هاي گزاف برگزار مي‌شود و امروز نه تنها از غلظت و تعدد آن کاسته نشده است، بلکه آراسته به انواع تجملات مختلف و حتي به رقابت خانواده‌ها تبديل شده است.

گروه گزارش: تشريفات مراسم عزاداري در اردبيل با وجود تأکيد علما بر برگزاري مراسم ساده، رو به افزايش است و گويي در کنار رسومي که از گذشته متداول بوده، بايد پروتکل_هاي تشريفاتي مو به مو رعايت شود. مراسم عزاداري در اردبيل چنان که حتي در کتب تاريخي به آن اشاره شده است بسيار منظم و برنامه ريزي شده برگزار مي‌شود. بطوريکه يکي از دغدغه صاحبان عزا همواره به جا آوردن صحيح و به موقع مراسمات است؛ تا جايي که در برخي مواقع برگزاري مراسم خود عزاداري و ياد متوفي را تحت‌الشعاع قرار مي‌دهد.اين مراسم که از لحظه فوت فرد آغاز شده و به مدت 40 روز به صورت مداوم ادامه دارد، با هزينه‌هاي گزاف برگزار مي‌شود و امروز نه تنها از غلظت و تعدد آن کاسته نشده است، بلکه آراسته به انواع تجملات مختلف و حتي به رقابت خانواده‌ها تبديل شده است.
»سحرمزاري« آغاز چشم و هم چشمي
در کتب تاريخي به مراسمي بعد از کفن و دفن متوفي، نماز ميت، نماز وحشت و عزاداري در شب مرگ وي اشاره شده که اين روزها چندان متداول نيست اما برخي خانواده‌ها همچنان به اجراي آن اصرار دارند. مراسم سحر مزاري در اولين صبح بعد از مرگ متوفي برگزار مي‌شود و از صبح زود اقوام و فاميل در خانه عزا جمع شده و دعا و قرآن مي‌خوانند. گفته مي‌شود به دليل اينکه شب اول قبر سخت و هولناک است اين مراسم جهت آرامش روح فرد متوفي برگزار مي‌شود. در عين حال که خواندن دعا و قرآن براي آرامش مردگان و حتي خانواده عزادار توصيه شده بريزوبپاش‌هاي خانواده عزادار با مراسم سحر مزاري کليد مي‌خورد. در اين مراسم صبحانه تشريفاتي به مهمانان داده مي‌شود و در برخي مواقع مهمانان ناهار و شام را نيز در منزل خانواده عزادار حضور دارند.
»ياخاباغلادي« جايگزين سحر مزاري
پژوهشگر تاريخ شفاهي مردم اردبيل در کتاب خود به مراسمي اشاره دارد که امروز در بين خانواده‌هاي روستايي و برخي مناطق اجرا مي‌شود و در شهرها رنگ و رو باخته است. باباصفري در اردبيل در گذرگاه تاريخ به رسم ياخاباغلادي اشاره دارد که با هدف عرض تسليت اجرا مي‌شود. وي در اين خصوص آورده است: براي همه مردم ميسر نبود که در مراسم سحر مزاري شرکت کنند زيرا اين مجلس تقريباً مقارن با طلوع آفتاب به پايان مي‌رسيد و لذا به فاصله کمي مجلس ديگري به نام ياخاباغلادي تشکيل مي‌شد. وي مي‌افزايد: مردم کم کم جمع مي‌شدند و چون مجلس طيار مي‌گشت بين همه حاضران جزو قرآن توزيع مي‌کردند، سپس آن ها را جمع مي‌نمودند و با اجازه بزرگ‌ترين شخصيت مجلس دگمه يخه پيراهن صاحب عزا را که از روز درگذشت متوفي به علامت مصيبت‌ديدگي باز بود، مي‌بستند. صفري اضافه مي‌کند: آنگاه واعظي بالاي منبر مي‌رفت و سخناني در باب زندگي انسان و اثرات رفتار دنيوي او در مراحل بعد از مرگ و تسليت خاطر بازماندگان بيان مي‌کرد و از طرف بازماندگان از همدردي مردم سپاسگزاري مي‌نمود و بدين طريق مجلس به پايان مي‌رسيد. فرداي بعد از مرگ متوفي خانواده عزادار علاوه بر منزل خود در مسجد محله نيز مجلس بر پا مي‌کنند و خانواده‌هايي که توان مالي دارند ناهار و شام احسان مي‌کنند.
»پس مايي« در روز هفتم درگذشت
کهنسال اردبيلي معتقد است از گذشته يک هفته خانواده عزادار را تنها نمي‌گذاشتند تا در غم آن ها شريک شوند.راضيه خدايي تصريح کرد: معمولاً در روز سوم براي خانم‌ها ناهار احسان مي‌شد و در روز هفتم نيز شام احسان مي‌کردند که به نام پس مايي شناخته مي‌شود. وي با بيان اينکه اين رسم در اسم کم رنگ شده اما عملاً برگزار مي‌شود، اضافه کرد: در اين روز خانواده و اقوام سر قبر متوفي مي‌روند و حلوايي که خود پخته‌اند را پخش مي‌کنند. مراسمات شام و ناهار محدود به روز هفتم و سوم نيست. در اولين پنج‌شنبه فوت متوفي نيز مراسم شام برگزار مي‌شود و بعد از اولين پنج‌شنبه در هر پنج‌شنبه تا روز چهلم وفات خانواده عزادار با آماده کردن منزل و تدارک حلوا، خرما، چاي، شيرکاکائو و انواع شکلات و شيريني خرمايي از اقوامي که به منزل آن ها جهت تسليت مي‌آيند پذيرايي مي‌کنند.
ديدار چنددقيقه‌اي با خانواده متوفي
مراسم روز پنج‌شنبه با هدف قرائت قرآن و دعا و عزاداري برگزار مي‌شود. به دليل اينکه اغلب خانواده‌ها نسبت به برگزاري آن اقدام مي‌کنند و عدم برگزاري به نوعي ايرادي به خانواده متوفي تلقي مي‌شود، در صورتي که در خانواده‌اي چند فرد متوفي وجود داشته باشد، اقوام مجبور به ديدار تمام خانواده‌ها هستند. يکي از شهروندان اردبيلي در اين خصوص گفت: متأسفانه اين مراسم موجب مي‌شود خانم‌ها در يک روز مجبور به مراجعه به چند خانه عزادار بشوند و براي اينکه بتوانند همه اينها را به جا آورند فقط دقايقي در منزل هر فوت يافته مي‌نشينند. به دليل اينکه اين رسم کاملاً شناخته شده و متداول است، ديدار چنددقيقه‌اي براي خانواده عزادار به هيچ عنوان موجبات ناراحتي را فراهم نمي‌کند. هر چند خانواده‌ها مي‌توانند مجالس اين چنين را در مساجد تجميع کنند، بريزوبپاش و تجملات در برگزاري موجب شده بيشتر خانواده‌ها چنين راحتي را نپذيرند و در خانه متوفي مجالس اعياني برپا کنند. مبلغه و يا قرآن‌خوان نيز با ذکر صلوات و فاتحه در بازه‌هاي زماني کوتاه‌مدت زمينه را فراهم مي‌سازد تا هر فردي که عجله دارد، فاتحه را سر داده و برود. در برخي مجالس حتي اقوام دوري که ممکن است هيچ گاه مهمان‌خانه متوفي نشده باشند، براي عرض تسليت هم در مراسم اصلي و هم در پنج‌شنبه‌ها حاضر مي‌شوند
.40 روز رفت‌وآمد در محضر عکس متوفي! گفته مي‌شود دليل اينکه مراسم عزاداري 40 روز برگزار مي‌شود به باور مذهبي گره خورده است که رفت‌وآمد روح فرد متوفي تا 40 روز به خانه خود ادامه دارد. در روز چهلم فوت مراسم تشريفاتي ديگري نيز برگزار مي‌شود. در حال حاضر رسم بر اين شده که در روز اول فوت و از مراسمي که در مسجد برگزار مي‌شود تا روز چهلم عکسي از متوفي در خانه قرار داده شود و اين عکس به شکل‌هاي مختلف زينت داده شود.  در روز 40 ام به گفته شهروند اردبيلي اقوام جمع شده و به مزار متوفي سر زده و با خرما و حلوا پذيرايي مي‌شوند. در ادامه خانواده متوفي احسان شام و ناهار تدارک مي‌بينند و مهمانان روز چهلم به مراتب بيشتر از احسانات روز پنج‌شنبه‌هاي آخر هفته است. در گذشته بيشتر احسانات در منزل فرد متوفي ادا مي‌شد. در حال حاضر تالارها و رستوران‌هاي مجلل اين نقش را به عهده گرفته است و بريزوبپاش‌هاي چنين مراسماتي موجب شده است هزينه‌هاي چند 10 ميليوني روي دست خانواده عزادار باقي بگذارد. بطوريکه بعد از مراسم چهلم، مراسم عزاداري ويژه افراد از دنيا رفته يا رغايب(شب اولين جمعه ماه رجب)، عيد قربان، عيد فطر و نوروز بايرامي برگزار مي‌شود. در دومين روز از ماه رمضان خانواده‌هاي عزادار با تدارک انواع شيريني‌هاي مخصوص اين ماه بعد از افطار پذيراي خانواده و اقوام خود هستند. به دليل اينکه در حال حاضر اذان مغرب سال‌ها است در حوالي 9 شب زمان افطار را اعلام مي‌کند، ديدار از خانواده‌هاي متوفي گاهي تا يک شب به طول مي‌انجامد. در بين اردبيلي‌ها بي‌توجهي به اين مراسمات و انجام ندادن آن از يک سو و شرکت نکردن آن از سوي ديگر عيب و بي‌احترامي به متوفي تلقي مي‌شود. بعد از اينکه مراسماتي که ذکر آن رفت اجرا شد در اولين سالگرد متوفي نيز مراسم شام يا ناهار به جا آورده شده و هر سال در روز سالگرد تکرار مي‌شود.
تأکيد دين مبين اسلام به تکريم صاحب عزا
تمامي مراسمات اشرافي مردگان در وضعيتي است که در تولد هر فرد تنها دو مراسم يدي گجه و اون سويي از گذشته برگزار مي‌شود. توصيه مي‌شود به جاي اين مراسم هر فردي که در غم از دست دادن متوفي است به دعا و خواندن قرآن در منزل خود بپردازد و بسياري از اين مراسم برگزار نشود. علماي ديني نه تنها تشريفات مراسم عزاداري را تائيد نمي‌کنند بلکه بارها به قبح هزينه‌هاي سرسام‌آور آن تأکيد داشته‌اند. مديرکل تبليغات اسلامي استان تصريح کرد: زنده نگه‌داشتن ياد و خاطره مسلمان از باب احترام و تکريم است و به اين مهم تأکيد شده است.حجت‌الاسلام مهدي ستوده تصريح کرد: در روايات مطرح شده که اگر 40 مؤمن براي يک نفر دعا کنند و براي وي آمرزش بخواهند گناهان حق‌الناس وي برطرف مي‌شود. وي با اشاره به برخي تشريفات در مراسم عزاداري فرد متوفي اضافه کرد: اين مراسمات واجب شرعي نيست و تنها نماز ميت و نماز وحشت عنوان شده که براي فرد از دنيا رفته خوانده شود. به گزارش عصر آذربايجان به نقل از مهر، به گفته مديرکل تبليغات اسلامي استان به جاي مراسمات فعلي که سه روز در منزل صاحب عزا افراد براي صرف غذا حاضر مي‌شوند، در دين اسلام توصيه شده است که سه روز به منزل صاحب عزا، غذا برده شود تا از زحمت وي به دليل غمي که دارد کاسته شود. وي افزود: بهتر است احسانات به جاي هزينه در مسير نادرست در مسير باقيات‌الصالحات هزينه شود و در رأس آن توجه به نياز نيازمندان است.

منبع :