جمعه مسجد اردبيل با قدمتي 800 ساله

گروه سيري در استان ها:جمعه مسجد اردبيل يکي از بناهاي تاريخي و ثبت ملي استان اردبيل با قدمتي 800 ساله است که از هنر و معماري اصيل ايراني برگرفته شده است.

گروه سيري در استان ها:جمعه مسجد اردبيل يکي از بناهاي تاريخي و ثبت ملي استان اردبيل با قدمتي 800 ساله است که از هنر و معماري اصيل ايراني برگرفته شده است.
 جمعه مسجد اردبيل مربوط به دوران سلجوقيان است که کنار آتشکده‌اي مربوط به دوره اشکاني قرار گرفته به طوري که در دوره‌هاي سلجوقي و ايلخاني بسيار گسترده‌تر، عظيم‌تر و وسيع‌تر از بناي مکعبي فعلي بوده و بناي سرپاي موجود صرفا گنبدخانه و ايوان مسجد بزرگ را تشکيل داده است که در حمله مغول‌ها و به مروز زمان اجزاي بنا به وضعيت فعلي رسيده است.
جمعه مسجد اردبيل در شمال شرقي شهر بين محله‌هاي پيرشمس‌الدين و عبدالله شاه بر روي تپه مرتفعي واقع شده و يکي از قديمي‌ترين مساجد شمال غربي ايران است که آخرين بار در دوران ايلخاني مورد مرمت قرار گرفته‌ است که اصل بناي کنوني مسجد، در دوره سلجوقيان، بر روي بقاياي کهن‌تري ساخته شده که در نتيجه حمله مغول سال 620 هجري ويران شده و در حدود سال 650 هجري مجددا بازسازي شده است.
اين مسجد يکي از بناهاي تاريخي و ثبت ملي استان اردبيل با قدمتي 800 ساله است و استان اردبيل نيز به عنوان يکي از استان‌هاي تاريخي کشور تمدني 40 هزار ساله دارد که سابقه تاريخي و باستاني آن را کاروان‌سراها و بناهاي تاريخي و مذهبي بي‌‌نظير به خاطر نوع معماري و تجميع هنرهاي ظريف ايراني بازگو مي‌کند.
جمعه مسجد اردبيل مربوط به دوران سلجوقيان است که کنار آتشکده‌اي مربوط به دوره اشکاني قرار گرفته به طوري که در دوره‌هاي سلجوقي و ايلخاني بسيار گسترده‌تر، عظيم‌تر و وسيع‌تر از بناي مکعبي فعلي بوده و بناي سرپاي موجود صرفا گنبدخانه و ايوان مسجد بزرگ را تشکيل داده است که در حمله مغول‌ها و به مروز زمان اجزاي بنا به وضعيت فعلي رسيده است.
اين مسجد که در برخي از نسخه‌ها و کتاب‌ها از آن به عنوان مسجد جامع نيز ياد مي‌شود بازمانده مسجد عظيم و گسترده و کم‌نظيري است که در دوره‌هاي مختلف اسلامي به ويژه دوره سلجوقي شکل گرفته و تا اوايل دوره صفوي آباد بوده است ولي اطلاع کاملي در ارتباط با ساخته شدن اين مسجد بر روي آثار پيش از اسلام در اختيار نيست.
بناي اصلي مسجد داراي ترکيب‌هاي منشوري زيبا است که قطاربندي با تزئينات کاشي معرق دارد و کاربندي زير گنبد نيز به اين شکل است که در هر يک از گوشه‌هاي اين مربع سه کنج با لچکي‌هاي بزرگي ساخته شده که هريک داراي دو روزن مستطيلي شکل براي نورگيري و کسب روشنايي براي محوطه محراب بوده است.
جمعه‌ مسجد اردبيل از سه قسمت تشکيل يافته که قسمت نخست بنا مربوط به پايه‌ مناره‌اي است که در فاصله اندکي از مسجد به چشم مي‌خورد و داراي دو قسمت پايه هشت ضلعي و بدنه استوانه‌اي به قطر پنج متر است و دومين قسمت بنا نيز مربوط به مسجد تيرپوش است که بر روي 9 ستون چوبي قرار گرفته است و در نهايت سومين قسمت بنا هم مربوط به مسجد قديم است که ترکيبي از چهار طاق و گنبد است که با اندکي کاشي تزئين شده و هم‌اکنون نيز بسياري از اين نماها از بين رفته است.
يکي از استثنائاتي که در ساخت اين مسجد وجود دارد شکل‌گيري و نقشه مسجد جمعه اردبيل است که بر خلاف مساجد دوره سلجوقي که اغلب به صورت چهار ايواني بنا شده به اين شکل ساخته شده است و اين نقطه اين مسجد را از بسياري از مسجدهاي ديگر متمايز کرده است.
اين مسجد آخرين بار در دوران ايلخاني مورد مرمت قرار گرفته بود که کاوش‌هاي باستان‌شناسي نيز از سال 67 توسط سازمان ميراث فرهنگي آغاز شد و با خاکبرداري‌هاي انجام يافته ستون‌هاي آجري و قسمتي از ديوار شبستان مسجد عتيق توانست تا حدي تاريخ روشن مسجد و چگونگي الحاقات و تکامل آن را در طي ادوار مختلف مشخص کند که اين مسئله در بررسي و تحقيقات انجام يافته بسيار موثر بود.
در زير تالار اصلي مسجد دهليزها و راهروهايي به منظور تسهيل در عبور و مرور مردم ساخته شده که در فاصله هر دو متر به صورت چهارراهي متقاطع اين معبرها ديده مي‌شوند و در اين مسجد از نقش مهرها در بندکشي و فواصل آجرهايي استفاده شده که قابل مقايسه با ساير بناهاي دوره سلجوقي در آذربايجان است. به گزارش عصر آذربايجان به نقل از تسنيم،به دليل تصرفاتي که افراد در حريم و تپه به عمل آورده‌اند و منازلي که روي دامنه آن احداث شده، به تدريج از وسعت اين مسجد کاسته و مساحت آن را به اندازه کنوني تقليل داده است.
محوطه اصلي و مربع شکل مسجد داراي طاق‌نماهاي متعددي است که در هر بدنه تعداد آنها سه دهنه است که هر يک از طاق‌نماها راهروهاي باريکي به صورت معبر دارند که به قسمت‌هاي مختلف مسجد راه پيدا مي‌کند.
ديواره‌هاي داخلي گنبدخانه با اندود گچ و نقوش ترنج و گل و بوته قابل مقايسه با تزئينات گنبد سلطانيه تزئين يافته و در ضلع جنوبي آن، محراب بلند و زيبايي از دوره ايلخاني باگچ‌بري‌ها و مقرنس‌کاري‌هاي جالب و در زير آن آثاري از محراب کوچک‌تر دوره سلجوقي مشهود است.

منبع :