بناهاي تاريخي اردبيل به دليل برخورداري از هنر و معماري اصيل ايراني و اسلامي همواره مورد توجه محققان و گردشگران قرار دارند که در اين ميان جمعه مسجد اردبيل به عنوان يکي از قديمي‌ترين بناهاي تاريخي اين استان به دليل برگرفتگي از معماري و هنر دوران سلجوقي، ايلخاني و صفوي بيش از ساير بناهاي استان مورد توجه بوده است. جمعه مسجد اردبيل در شمال شرقي شهر بين محله‌هاي پيرشمس‌الدين و عبدالله شاه بر روي تپه مرتفعي واقع شده و يکي از قديمي‌ترين مساجد شمال غربي ايران است که آخرين بار در دوران ايلخاني مورد مرمت قرار گرفته است که اصل بناي کنوني مسجد، در دوره سلجوقيان، بر روي بقاياي کهن‌تري ساخته شده که در نتيجه حمله مغول سال 620 هجري ويران شده و در حدود سال 650 هجري مجددا بازسازي شده است. اين مسجد يکي از بناهاي تاريخي و ثبت ملي استان اردبيل با قدمتي 800 ساله است و استان اردبيل نيز به عنوان يکي از استان‌هاي تاريخي کشور تمدني 40 هزار ساله دارد که سابقه تاريخي و باستاني آن را کاروان‌سراها و بناهاي تاريخي و مذهبي بي‌‌نظير به خاطر نوع معماري و تجميع هنرهاي ظريف ايراني بازگو مي‌کند. جمعه مسجد اردبيل مربوط به دوران سلجوقيان است که کنار آتشکده‌اي مربوط به دوره اشکاني قرار گرفته به طوري که در دوره‌هاي سلجوقي و ايلخاني بسيار گسترده‌تر، عظيم‌تر و وسيع‌تر از بناي مکعبي فعلي بوده و بناي سرپاي موجود صرفا گنبدخانه و ايوان مسجد بزرگ را تشکيل داده است که در حمله مغول‌ها و به مروز زمان اجزاي بنا به وضعيت فعلي رسيده است. اين مسجد که در برخي از نسخه‌ها و کتاب‌ها از آن به عنوان مسجد جامع نيز ياد مي‌شود بازمانده مسجد عظيم و گسترده و کم‌نظيري است که در دوره‌هاي مختلف اسلامي به ويژه دوره سلجوقي شکل گرفته و تا اوايل دوره صفوي آباد بوده است ولي اطلاع کاملي در ارتباط با ساخته شدن اين مسجد بر روي آثار پيش از اسلام در اختيار نيست. بناي اصلي مسجد داراي ترکيب‌هاي منشوري زيبا است که قطاربندي با تزئينات کاشي معرق دارد و کاربندي زير گنبد نيز به اين شکل است که در هر يک از گوشه‌هاي اين مربع سه کنج با لچکي‌هاي بزرگي ساخته شده که هريک داراي دو روزن مستطيلي شکل براي نورگيري و کسب روشنايي براي محوطه محراب بوده است. به گزارش عصرآذربايجان به نقل از تسنيم، جمعه مسجد اردبيل از سه قسمت تشکيل يافته که قسمت نخست بنا مربوط به پايه مناره‌اي است که در فاصله اندکي از مسجد به چشم مي‌خورد و داراي دو قسمت پايه هشت ضلعي و بدنه استوانه‌اي به قطر پنج متر است و دومين قسمت بنا نيز مربوط به مسجد تيرپوش است که بر روي 9 ستون چوبي قرار گرفته است و در نهايت سومين قسمت بنا هم مربوط به مسجد قديم است که ترکيبي از چهار طاق و گنبد است که با اندکي کاشي تزئين شده و هم‌اکنون نيز بسياري از اين نماها از بين رفته است. درب ورودي اين مسجد داراي گره‌هاي هندسي، گل ميخ‌هاي آهني و کتيبه‌اي حاوي دو بيت شعر به خط نسخ است و در فاصله‌اي در حدود 5.16 متري اين مسجد بقاياي مناره‌اي از دوره سلجوقي به ارتفاع هشت و قطر پنج متر باقي مانده که مربوط به فرمان "اوزون حسن حکمران آق قويونلو" است و ارتباطي با بناي مسجد و مناره ندارد و طبق گفته‌هاي احتمالي از جاي ديگري آورده شده و بر روي منار نصب شده است. يکي از استثنائاتي که در ساخت اين مسجد وجود دارد شکل‌گيري و نقشه مسجد جمعه اردبيل است که بر خلاف مساجد دوره سلجوقي که اغلب به صورت چهار ايواني بنا شده به اين شکل ساخته شده است و اين نقطه اين مسجد را از بسياري از مسجدهاي ديگر متمايز کرده است.
جمعه مسجد اردبيل باقي مانده يک بناي بزرگ از دوره سلجوقيان است که در محله پيرشمس‌الدين يکي از محلات قديمي اردبيل، ميان گورستاني قرار گرفته و از سه قسمت تشکيل شده است.
گروه سيري در استان ها: جمعه مسجد اردبيل يکي از بناهاي تاريخي و ثبت ملي استان اردبيل با قدمتي 800 ساله است که از هنر و معماري اصيل ايراني برگرفته شده است.