تکم چي لر سفيران نوروز آمدن بهار را فرياد مي‌زنند

مردم آذربايجان‌غربي نوروز را با برپايي مراسم‌هاي خاص و ويژه‌اي جشن مي‌گيرند يکي از آيين‌هاي منحصر به فرد اين ديار تکم چي لر به عنوان پيشگامان نوروز است.

گروه گزارش: مردم آذربايجان‌غربي نوروز را با برپايي مراسم‌هاي خاص و ويژه‌اي جشن مي‌گيرند يکي از آيين‌هاي منحصر به فرد اين ديار تکم چي لر به عنوان پيشگامان نوروز است.
چند روزي مانده به عيد، تکم چي به طور نمادين، تکم، بز ساخته شده از قطعات چوب را در کوچه‌هاي روستاها و شهرها مي‌چرخاند و در حالي که اشعاري به زبان ترکي و با صداي دلنشين مي‌خواند نويد آمدن عيد را مي‌داد و پاداش خود را از مردم مي‌گرفت.
در گذشته غوغا و ولوله کودکان و نوجوانان در پيرامون تکم چي ها جنب و جوش خاصي به اين آيين مي‌داد اما صداي نوروز و نجواي آمدنش را به نوعي مي‌توان از تکاپو و شور و شوق زنان براي تر و تميز کردن خانه و خريدهاي نوروزي استشمام کرد و ديگر اثري از اين آيين کهن نيست و اگر باشد محدود به منطقه خاصي است.
آيين تکم گرداني در مناطق مختلف آذربايجان_غربي بين 2 چهارشنبه پاياني سال يعني کول و گول چرشنبه اجرا مي‌شود. تکم گرداني با آداب و رسوم مردم آذربايجان عجين شده و اين رسم فراموش شده در دهه‌هاي گذشته با نزديک شدن عيد نوروز اجرا مي‌شد به طوري که مردم به انتظار تکم چي نشسته و انتظار داشتند که تکم چي سمبل نشاط بهاري آنها را براي استقبال از بهار آماده کند.
تکم عروسکي بود به شکل بز که بر سر چوب گردي سوار مي‌شد. اين بز روي يک صفحه چهارگوش يا گرد که سوراخي در وسط داشت قرارمي گرفت که چوب پايه آن از سوراخ وسط صفحه مي‌گذشت، تکمچي چوب را بدست مي‌گرفت و تکم را روي صفحه چوبي به حرکت در آورده و متناسب با حرکات آن اشعاري را به آواز مي‌خواند، سر و صداي زنگوله‌ها و خوردن تکم بر صفحه چوبي نوعي ريتم و آهنگ براي آواز تکمچي بوجود مي‌آورد.
*به اعتقاد مردم آذربايجان عدد چهار اصل و ريشه طبيعت جاوادنه است
به اعتقاد مردمان اين سرزمين، عدد چهار اصل و ريشه طبيعت جاودانه است و با توجه به اعتقاد عميق به چهار عنصر آب، باد، خاک و آتش در زندگي مردم اولين چهارشنبه را منسوب به باد  دومين چهارشنبه ماه آخر سال نيز منسوب به خاک، سومين چهارشنبه منسوب به آتش و چهارمين چهارشنبه هم منسوب به آب بود. بر اساس پژوهش‌هاي انجام يافته زمان دقيق اجراي اين رسم معلوم نگرديده ولي با توجه به نزديکي اجراي آن به ايام نوروز (اسفند) مي‌توان گفت که اجراي آن بي مناسبت با فرا رسيدن ايام خجسته نوروز نبوده است چه بسا که اين رسم در حوزه‌هاي فرهنگي آذربايجان شرقي و استان اردبيل نيز به لحاظ فرا رسيدن نوروز برگزار مي‌شده است اشعاري که تکم چي هاي حوزه ياد شده در اين ارتباط مي‌خواندند نيز مي‌توان مويد همين مطلب باشد.
بهار آمد بهار آمد خوش آمد علي با ذوالفقار آمد خوش آمد
سيزين بو تازه ايليز موبارک آيوز ايليز هفته ز گونوز موبارک
*معروف‌ترين شعر تکم گردانها نيز به شرح زير است:
آيين تکم خواني که از جامعه روستايي و کشاورزي خطه آذربايجان سرچشمه گرفته متاسفانه با پيشرفت علم و تکنولوژي، صنعتي شدن و گسترش شهرنشيني و در نهايت به علت فراهم نبودن بستر ارائه آن عقب نشيني کرده و در حال فراموشي است.
بو تکه آختا تکه/ بويونوندا وار نوختا تکه/ گاه قول اولار ساتئلار/ گاهدا چئخار تاختاتکه
اين بز نر، بز نر آخته است / طنابي بر گردنش بسته شده است / گاه غلام و برده مي‌شود و به فروش مي‌رسد / و گاه پادشاه مي‌شود و بر تخت سلطنت تکيه مي‌دهد /
جناب جبرئيل نامه گتوردي / گتور جگين پيمبره يتوردي/ مبارک قوللارين گويه گوتوردي/ سيزون بوتازه بايراموز مبارک/ آيوز، ايلوز، هفتوز  گونوز مبارک
جناب جبرائيل نامه آورد / به محض آوردن به پيامبر رسانيد / پيغمبر هم دستهايش را بر آسمان برداشت که / اين عيد تازه‌تان مبارک باشد / ماهتان، سالتان، هفته‌تان، روزتان مبارک باد /
اميرالمؤمنين تخته چخاجاق / يزيدون بوينونا نوخدا وراجاق / شيرين شربت سو يرينه آخاجاق / سيزون بوتازه بايراموز مبارک/ آيوز، ايلوز  هفتوز، گونوز مبارک
حضرت اميرالمؤمنين، به تخت ولايت خواهد نشست / و برگردن يزيد افسار خواهد بست / و به جاي آب در رودها شربتهاي شيرين جاري خواهد شد / اين عيد تازه‌تان مبارک باشد / ماهتان، سالتان، هفته‌تان، روزتان مبارک باد.
*لزوم احياي آيين‌هاي کهن نوروزي
مديرحوزه مطالعات مردم شناسي ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري آذربايجان غربي با ابراز تأسف از غفلت و فراموشي از آيين‌هاي کهن به خصوص آداب و رسوم عيد باستاني نوروز گفت: تکم چي لر که يکي از سنت‌هاي قديمي اين ديار است امروز به دست فراموشي سپرده شده است.
حسن سپهرفر با اشاره به بار معنوي بالاي اين مراسم بيان داشت: هر کدام از آيين‌هاي کهن به يادگارمانده از اجاد و گذشتگان هر کدان داراي بار مفهومي، تربيتي و معنوي بالايي است که بايد با صيانت از آن زمينه انتقال آنها به نسل آينده فراهم شود.
وي با اشاره به ثبت ملي آيين تکم چي لر به صورت منطقه‌اي از چهار سال گذشته اظهارداشت: در اين راستا هر سال با آغاز سال نو اين آيين با هدف احيا و انتقال به نسل آينده در اروميه اجرا مي‌شد که امسال نيز به احترام ايام فاطميه بعد از اتمام اين ايام در اروميه اجرا مي‌شود.
سپهرفر در خصوص نحوه اجراي آيين تکم_چي_ها افزود: اين آيين خصوصاً در حوزه آذربايجان غربي به طور نمادين بزي را از قطعات چوبي ساخته و پوست بزغاله را هم بر روي آن کشيده و دو شاخ نيز بر سرش تعبيه مي‌کردند روز موعود، تکم چي به اتفاق همراه خود (توبره کش) وارد روستا شده و از يک سوي ده شروع به اجراي مراسم مي‌کردند، روستائيان و بچه‌ها دنبال ايشان به راه مي‌افتادند و به اتفاق کوچه به کوچه و منزل به منزل روستا را مي‌گشتند.
به گزارش عصرآذربايجان به نقل از مهر، وي ياد آورشد: تکم چي ها با خواندن اين اشعار به نوبت مقابل تک تک منازل مي‌ايستادند و کد بانوي منزل در را بر روي آنها گشوده و طبق رسم معمول مقداري: قند، چاي، بلغور، نان، روغن يا مبلغي پول و ... به ايشان داده و راهي‌شان مي‌کرد. نهايتاً مواد جمع آوري شده را بين خود تقسيم کرده و به اين ترتيب رسم با نزديک شدن به ايام نوروز (اسفندماه) و اجراي آن به منظور زايش دوباره? طبيعت، برکت آوري و در نهايت جمع آوري آذوقه توسط اين اشخاص براي ادامه? زندگي در روزهاي آينده? سال بي ارتباط نباشد.

منبع :