گروه تاريخي: در محله پير شمس‌الدين اردبيل مسجدي واقع شده که رد پاي آن حتي در قديمي‌ترينق نقشه‌هاي شهر اردبيل است. اوج بي‌مهري نسبت به اين بنا که مي‌تواند به نگين گردشگري اردبيل تبديل شده و با آثار مختلفي ازجمله مجموعه بقعه شيخ صفي‌الدين اردبيلي در جذب گردشگران رقابت کند در عصر کنوني است.بطوريکه عمليات بازسازي و بهسازي اين بنا طي سال‌هاي اخير همواره با حرف‌وحديث و نقد و نظرهايي همراه بوده و حتي اسناد بازسازي غيراصولي آن موردپذيرش ميراث فرهنگي قرار نگرفته است.در حال حاضر عمليات بهسازي نه‌تنها انجام نمي‌شود بلکه متوقف مانده و با ضعف تبليغات حتي يک گردشگر پيرامون اين اثر تاريخي مشاهده نمي‌شود. *معماري بي‌نظيرمسجد جمعه مسجد از سه بخش اصلي تشکيل شده است. اولين قسمت مناره‌اي است که شيوه معماري سلجوقي دارد و از دو قسمت پايه هشت‌ضلعي و بدنه استوانه‌اي به قطر پنج متر تشكيل شده است.دومين قسمت اصلي بنا، مسجد تيرپوش است به ابعاد 8.9 × 5.12 متر كه روي نه ستون چوبي قرار گرفته و ستون‌ها هم بر پايه‌هاي سنگي غير منتظم استوار شده‌اند. در ورودي چوبي تكه كوب شده، ميخ‌هاي آهني برجسته‌اي دارد و بالاي يك لنگه آن نوشته‌اي كنده‌كاري شده است.سومين قسمت بنا، مسجد قديم است كه بنايي مركب از چهار تاق و گنبد است. تمام بنا آجري و به مقدار خيلي كم در تزئينات آن كاشي به كار رفته و بسياري از نما تقريباً از بين رفته و تنها مقداري از آن باقي مانده است.گفته مي‌شود اين مسجد مربوط به دوران سلجوقيان است که کنار آتشکده‌اي مربوط به دوره اشکاني قرار گرفته و ساختمان قبلي مسجد مربوط به آتشکده بوده است. جمعه مسجد شامل حياط و ايوان و طاق باشکوهي بوده که در حمله مغول‌ها تخريب شده و فعلاً قسمتي از مسجد سالم است.معاون ميراث فرهنگي اداره کل ميراث فرهنگي استان اردبيل در گفتگو با خبرنگار مهر اهميت اين مسجد را به لحاظ اينکه جزو نادر مساجد ايوان دار است مي داند.منصور عالي‌قدر تصريح کرد: جمعه مسجد جزو مساجد ايوان دار در منطقه آذربايجان محسوب مي‌شود که معماري منحصربه‌فرد آن به لحاظ تاريخي ارزشمند است. *ضرورت مطالعه تاريخ واقعي بنا وي با تأکيد به اينکه اين مسجد يادگار دوران سلجوقي است، اضافه کرد: اينکه مسجد بر روي آتشکده بنا شده يا نه يکي از حدسيات است که به تاريخ اين بنا به پيش از صدر اسلام اشاره دارد. عالي‌قدر با محتمل بودن اين حدس افزود: بناي فعلي مسجدي که امروز مشاهده مي‌شود بعد از صدر اسلام احداث شده و آتشکده زير تپه و زيرپايه هاي مسجد است.به گفته معاون ميراث فرهنگي اداره کل ميراث فرهنگي استان تائيد قطعي وجود اين آتشکده نيازمند کاوش و مطالعه است و به‌صورت کتبي در منبعي درج نشده است.اين اظهارات در حالي است که بابا صفري محقق اردبيلي که کتاب خود ، اردبيل در گذرگاه تاريخ را در سال 1353 به رشته تحرير درآورده است بيان مي‌کند که «جايي که مسجد در آن ساخته‌شده محل مرتفع و تپه مانندي است و کف شبستان آن از سطح کوچه‌هاي مجاور بالغ‌بر هشت متر بلندتر است. اين بلندي تپه طبيعي نيست و لذا مردم آن را جاي آتشکده قديم مي‌دانند و دراين‌باره نسل به نسل مطالبي نقل مي‌کنند.»همچنين در بخش ديگري نوشته است: «براي نگارنده ميسر نشد محل جامع قديم شهر را که به قول مورخان در چهارسوق بازار صليب‌شکل اردبيل قرار داشته است تحقيق نمايد و آن را با محل اين مسجد تطبيق دهد. ظن قوي آن است که اين مسجد برجاي آن ساخته‌شده است زيرا در اسلام جاي مسجد غيرقابل‌تصرف است و طبعاً مي‌بايد در محل آن مسجدي بنا شود و اگر چنين باشد مي‌توان گفت که اين مسجد بر جاي اولين مسجدي ساخته‌شده که گفتيم به‌وسيله اشعث بن القيس الکندي در سال 35 يا 36 هجري در اردبيل بنا گرديد.» *جمعه مسجد موقوفه 750 ساله در اردبيل علاوه بر اينکه تاريخ رفته بر جمعه مسجد و تحولات اين بنا در طول حکومت‌هاي سلجوقي، ايلخاني و صفوي در برخي مواقع مبهم و نيازمند شفاف‌سازي است و نشان مي‌دهد مطالعات در اين خصوص کافي و جامع نبوده، ازجمله موضوعات قابل‌توجه پيرامون اين مسجد موقوفه بودن آن است که اخيراً توسط مديرکل اوقاف و امور خيريه استان اردبيل مطرح شد.احياي اسناد حقوقي موقوفات و جلوگيري از تعرض سودجويان ازجمله سياست‌هاي اوقاف در 14 ماه گذشته است.حجت‌الاسلام اکبر قيامي در اين خصوص به خبرنگار مهر گفت: ما در اردبيل موقوفاتي از 200 تا 800 سال داريم و غناي تاريخي موقوفات قابل‌توجه است؛ يکي از اين موقوفات جمعه مسجد است که اسناد وقفي بودن آن را در اختيار داريم.وي با تأکيد به اينکه در طول سال‌هاي اخير براي مرمت و بهسازي اين اثر تلاش و کوشش شده است، اضافه کرد: احياي اسناد حقوقي موقوفات و جلوگيري از تعرض سودجويان ازجمله سياست‌هاي اوقاف در 14 ماه گذشته است.به نظر مي‌رسد مديران دستگاه‌هاي متولي به ارزش تاريخي اين بنا پي برده و به آن تأکيد دارند و بااين‌وجود جمعه مسجد امروز مورد بي‌مهري است و حتي نتوانسته در ليست يکي از 15 پروژه عمراني احيا و بازسازي موقوفات و بقاع متبرکه اداره کل اوقاف و امور خيريه استان قرار گيرد.اين در حالي است که احياي موقوفات به کرات از سوي اين نهاد اجرايي تأکيد شده و اداره کل اوقاف و امور خيريه استان چنين موقوفاتي را سرمايه‌هاي فرهنگي و مذهبي اين شهر مي‌داند و هرچند به افزايش درآمد خود تأکيد داشته اما اقدام درخوري براي اين بنا صورت نگرفته است.تنها گردشگران اين بنا مسافران شرکت‌کننده در تور اردبيل گردي هستند که بدون اينکه برنامه‌ريزي از قبل تعيين‌شده‌اي داشته باشند و اين بنا را بشناسند به همراه راهنمايان گردشگري به آن سري مي‌زنند. *محدوديت اعتبار گريبانگير اثر غني تاريخي در طول سال‌هاي گذشته بازسازي و مرمت غيراصولي اين بنا از سوي کارشناسان و رسانه‌ها بارها طرح شده است. بطوريکه در حال حاضر نيز تمامي ديوارهاي داخلي بنا با پارچه و موکت پوشانده شده و هيچ اثري از گچ‌بري‌ها و کتيبه‌هاي تاريخي که زماني در اين بنا ديده مي‌شد مشاهده نمي‌شود.خبرگزاري مهر دو سال قبل در گزارشي تحت عنوان «جمعه مسجد اردبيل نماد معماري دوران سلجوقي، ايلخاني و صفوي/ آتشکده‌اي که مسجد شد» تلاش کرد حساسيت مسئولان به اين بناي بي‌نظير را جلب کند، بااين‌وجود اين بنا در دو سال گذشته نه‌تنها مورد مرمت اصولي قرار نگرفته بلکه عملياتي که بر روي گنبد و بخش‌هاي داخلي آن انجام شده در برخي موارد حتي به بدنه بنا آسيب وارد ساخته است.موضوعي که معاون ميراث فرهنگي اداره کل ميراث فرهنگي استان اردبيل آن را نمي‌پذيرد و تأکيد دارد که اظهاراتي مانند مرمت غيراصولي در اين بنا شايعه‌اي بيش نيست و ميراث فرهنگي همه توان خود را به کار بسته است.امسال عمليات بهسازي گنبد و محوطه‌سازي را در دستور کار داشتيم که عملاً امکان‌پذير نشد.وي افزود: بهسازي و مرمت فضاي داخلي بر اساس طرح مصوب انجام شده و هيچ فردي حق تخطي از اين طرح را ندارد و اين‌طور نيست که بي‌حساب‌وکتاب مرمتي صورت گرفته باشد.عالي‌قدر در پاسخ به اينکه اگر با تمام ظرفيت براي مرمت اين بنا اقدام مي‌شود چرا عمليات مرمت متوقف شده است، افزود: دليل توقف تخصيص نيافتن اعتبارات مناسب است و اگر به ما اعتبار بدهند عمليات را ادامه خواهيم داد.وي بابيان اينکه از ابتداي سال هيچ عمليات مرمتي بر روي اين بنا انجام نشده است، تصريح کرد: ما براي کل پروژه اعتبار نخواستيم و اعتبارات به‌صورت مقطع به مقطع و با مشخص کردن عمليات موردنظر درخواست مي‌شود؛ بطوريکه امسال عمليات بهسازي گنبد و محوطه‌سازي را در دستور کار داشتيم که عملاً امکان‌پذير نشد.معاون ميراث فرهنگي اداره کل ميراث فرهنگي استان اعتبار درخواست سال جاري را 15 ميليارد ريال عنوان کرد و گفت: 9 ماه از سال گذشته و ريالي تخصيص نداريم و حتي براي سال آينده نيز درخواست کرديم تا اعتبار بدهند.ميراث فرهنگي براي مرمت اين اثر ممتاز گردشگري در وضعيتي جيب خود را خالي مي‌بيند که در سال گذشته اوقاف استان با ميراث فرهنگي تفاهم‌نامه همکاري امضا کردند و خبر آن با عنوان «همکاري مشترک ميراث فرهنگي و اوقاف اردبيل در بازسازي موقوفات تاريخي.تفاهم‌نامه‌اي که به نظر مي‌رسد باگذشت يک سال حتي براي موقوفه 750 ساله مورداستفاده قرار نگرفته و شکل و فرم نمادين آن مانع استفاده از ظرفيت‌هاي اين دو دستگاه اجرايي شده است.بناي جمع مسجد اردبيل تحت شماره 248 به ثبت تاريخي رسيده است و امروز دوستداران مواريث فرهنگي و گردشگري اين سؤال را از مسئولان دارند که اگر اين بنا در استان‌هاي ديگر و کشورهاي ديگر واقع مي‌شد آيا سرنوشت آن اينگونه بود؟
گروه تاريخي: در محله پير شمس‌الدين اردبيل مسجدي واقع شده که رد پاي آن حتي در قديمي‌ترينق نقشه‌هاي شهر اردبيل است.