مطالعات ربع رشيدي تبريز
مطالعات ربع رشيدي تبريز
1397/03/01
گروه تاريخي: از آذرماه سال 1381 شعبه بنياد ايران شناسي در استان مامور بررسي وقفنامه ربع رشيدي گرديد و معلوم شد كه وقفنامه ربع رشيدي فراترازيك وقفنامه معمولي بوده و در واقع يك نظامنامه دقيق و مفصل تشكيلاتي و برنامه ريزي شده در زمينه هاي مديريت آموزشي ، برنامه ريزي شهري و مسائل انگيزشي و رفاهي براي يك شهر دانشگاهي است كه اولا درهرزماني قابل تحقق و پياده شدن است و در عين حال سخن از مجموعه اي بسيار منظم و پيشرفته است كه اگر شواهد و مستندات تاريخي نبود،استنباط ميشد كه يك پديده دست نيافتني در آنروز بوده و يا احتمالا بخشي از آن به مرحله عمل رسيده بود ولي نه تنها وقفنامه به صورت گزارش گونه است و نشان ميدهد كه خواجه رشيد الدين فضل الله پس از طراحي و احداث مجموعه آنرا نوشته بلكه مكاتبات رشيدي و گزارش ده ها مورخ و مستشرق معروف و منظومه زيباي اوحدي مراغه اي كه ربع رشيدي را از نزديك ديده و تحت تاثير آن شعر خود را سروده ، حاكي از تحقق چنين مجموعه عظيمي تحت تاثير نيات اصلاحي غازان خان و اهتمام خواجه رشيدالدين فضل الله بوده است. در بهمن ماه 1381ودر جريان سفر جناب آقاي دكتر حبيبي ، دفتر مطالعات ربع رشيدي در شعبه ايران شناسي استان آذربايجان شرقي تاسيس و با مساعدت مالي و تجهيزاتي استانداري كار خودرا آغاز كرد.دو هدف از مطالعات ربع رشيدي مد نظر بوده است :
1) گرد آوري كليه منابع ، اطلاعات و تحقيقات انجام يافته در مورد ربع رشيدي 2) جمع بندي و ارائه يك تصوير روشن جهت فرضيه سازي براي احياء مجموعه در مدت يك سال ما توانستيم بيش از يكهزار ماخذ داخل و خارجي را در خصوص ربع رشيدي شناسايي و به صورت كتابشناسي مدون ارائه كنيم و بطورهمزمان منابع دردسترس را كه در قالب سفرنامه ها ، مقالات تحقيقي ، پايان نامه ها و يا كتب چاپ شده و يا خطي بودند بصورت اصل يا كپي در دفتر مطالعات جمع آوري كرديم.
نكته حايز اهميت براي ما اين بود كه ربع رشيدي هنوز هم موضوع مطالعات محافل علمي دنياست ومسئول شعبه ايران شناسي چين كه مقاله اي با عنوان نقش خواجه رشيد الدين در گسترش چين شناسي در همايش ايران شناسي در خرداد 1381 ارائه نمود ، اظهار ميكرد كه پرونده مطالعات ربع رشيدي در اين مركز همواره گشوده است . اخيرا در مجله اوقاف كشور كويت ، يك مقاله 27 صفحه اي در مورد ربع رشيدي ترجمه و به چاپ رسيده و در سال 2002 ، پايان نامه فوق دكتراي خانم بيرگيت هوفمن در كشور آلمان درمورد ربع رشيدي در قالب كتاب منتشر شده و ترجمه آن توسط خانم بحرالعلومي از سوي كتابخانه مجلس شوراي اسلامي زير چاپ ميباشد . همه اطلاعات گرد آوري شده و كتابشناسي ، در واقع پايه مطالعات سيستمي در مورد ربع رشيدي هستند كه ما آنها را دراختيار مشاورين طرح احياء قرار داديم . اين يافته ها در مورد ربع رشيدي كه در پنج محور بشرح زير خلاصه شده اند ميتوانند در سياست گذاري و تعيين خط مشي ها مدنظر قرار گيرند تا بتوانيم الگويي پيشرفته و راهگشا و در عين حال برخاسته از فرهنگ ايراني و تمدن اسلامي براي عرصه آموزش عالي و پژوهشي كشورمان بوجود آوريم. 1) كاركرد بين المللي ربع رشيدي: علاوه بر زبانهاي فارسي و عربي، دروس عالي به زبانهاي هندي ، چيني، تركي و حتي سانسكريت تدريس ميشدند و گزارشي ازبرنده شدن يك دانشمند تونسي در مسابقه كتاب سال ربع رشيدي گزارش شده است .
2) توام بودن بودن هر سه فرايند آموزش ، تحقيق و توليد كه به عنوان مثال بذر گياهان دارويي از كشورهايي مثل چين و هندوستان آورده شده و در مزارع نمونه كشت ميشدند و سپس خواص آنها به دانشجويان پزشكي آمموزش داده ميشدو عملا در دارالشفاي ربع رشيدي به بيماران تجويز ميشدند.
3) خود كفا بودن مجموعه : تقريبا همه نيازهاي پشتيباني در خود شهرستان تامين ميشدحتي كارخانه كاغذ سازي كه صرفا براي تامين كاغذ دانشگاه و كتابخانه بزرگ توسط خواجه رشيد الدين فضل الله تاسيس شد بود.
4) نظام پيشرفته آموزشي: فرايندهاي استعداد سنجي ، تخصصي كردن رشته ها، تعيين تعداد دانشجويان و زمان فارغ التحصيلي معين براي اولين بار در تاريخ در ربع رشيدي به مورد اجرا گذاشته شده ، به عنوان مثال: استدلال خواجه رشيد الدين اين بود كه سرفصلهاي پزشكي براي يك دوره پنج ساله تنظيم شده و اگر كسي نمي توانست در اين مدت فارغ التحصيل بشودبدليل عدم استعداد براي پزشكي ، ازاعطاء گواهي محروم ميشد.
5) برنامه ريزي شهري و رفاهي : احداث مجتمع هاي بهداشتي و مسكوني با شبكه آبياري براي 35000 خانوار شهرستان رشيدي همرا با مغازه هاو كارخانه هاي نساجي و غيره كه به تفصيل در وقف نامه آمده و ايجاد نظام بازنشستگي ، درمان رايگان و نظام تامين اجتماعي براي همه نوع حادثه غير مترقبه به استناد وقفنامه ربع رشيدي از اقدامات مؤسس آن بوده بر اساس يك تحقيق موردي كه اخيرادر دفتر مطالعات ربع رشيدي انجام شده ،نظام حقوق و دستمزد در ربع رشيدي است كه توانستيم پرداختهاي ماهيانه اساتيد و كاركنان را به نرخ روز محاسبه كنيم .
به گزارش عصرآذربايجان به نقل از بنياد ايران شناسي، اميدواريم سايت اينترنتي ربع رشيدي ،مجراي اطلاعاتي ارزشمند براي ما باشد و بتوانيم ساير اطلاعات را در اين زمينه از مراكز مختلف دريافت كنيم.ضمنا با توجه به اينكه شهر تبريز بارها از سوي قواي روس و عثماني اشغال شده و برخي منابع كتابخانه اي به اين دو كشور منتقل شده اند ، اميد است بزودي بتوانيم از نزديك به اين آثار دسترسي پيدا كنيم .
منبع :