تاريخچه يارانه اي که ايراني ها مي گرفتند

گروه تاريخي: ايراني‌ها تازه چند سال است که با واژه »يارانه« آشنا شده‌اند، اما در واقع بيش از 80 سال است که يارانه مي‌گيرند؛ کوپن‌هاي قديمي نيز يارانه‌هاي عمومي بودند براي آنکه کالاي سهميه‌اي و ارزان به دست مردم برسد و معيشت همگاني تأمين شود.

گروه تاريخي: ايراني‌ها تازه چند سال است که با واژه »يارانه« آشنا شده‌اند، اما در واقع بيش از 80 سال است که يارانه مي‌گيرند؛ کوپن‌هاي قديمي نيز يارانه‌هاي عمومي بودند براي آنکه کالاي سهميه‌اي و ارزان به دست مردم برسد و معيشت همگاني تأمين شود.
در دوره قاجار توليد مواد غذايي و از همه مهم‌تر، کشت گندم از حمايت‌هاي دولتي برخوردار نبود و تشکيلات و بودجه‌اي هم براي حمايت از معيشت مردم حتي در برابر گرسنگي وجود نداشت و اين‌طوري بود که هر چند سال يک‌بار که قحطي مي‌آمد، گروه‌هايي از مردم گرسنه مي‌ماندند يا از گرسنگي مي‌مردند. نمونه‌اش قحطي سال 1249 شمسي که به سال »مجاعه«يعني سال گرسنگي مشهور شد و در قحطي آن سال، حداقل يک‌ ميليون و 500 هزار نفر از جمعيت 9 ميليون نفري ايران از گرسنگي مُردند و به‌گواهي تاريخ: »در اصفهان و يزد و مشهد بيش‌از يک‌ سوم جمعيت مردند«.
ناصرالدين قاجار نيز چند بار خواست طرح‌هايي براي حمايت از توليد محصولات کشاورزي اجرا کند که البته شکست خورد. آخرسر هم که در اواخر دوره قاجار و در زمان جنگ جهاني اول و به‌دليل اشغال ايران، »قحطي بزرگ« از راه رسيد و گرسنگي به همراه امراض واگير حدود 40 درصد از جمعيت 20 ميليوني ايران کم کرد.
نخستين يارانه‌ دولتي براي نان
در سال 1311 شمسي به‌دليل تجربه هولناکي که از قحطي در زمان اشغال ايران وجود داشت، نخستين مقدمات ارائه يارانه قانون‌مند در ايران شکل گرفت تا نان مردم در خطر نيفتد و غذاي مردم تأمين باشد. در آن سال، قانوني براي تأسيس سيلوهاي غلات در تهران و خريد و ذخيره گندم توسط سازمان غله تصويب شد و تا چند سال بعد کار تکميل شد تا دولت بتواند در مواقع بحراني از سفره مردم حمايت کند.
اين نخستين دخالت قانونمند و تشکيلاتي دولت در معيشت مردم بود و البته اين طرح هم چندان موفق نبود و همزمان با جنگ جهاني دوم و اشغال دوباره ايران کيفيت نان کاهش يافت و در سال 1321 نيز به‌ خاطر قيمت بالا و کيفيت پايين نان اعتراض‌هاي گسترده‌اي در تهران و شهرهاي ديگر ايران رخ داد که در تاريخ معاصر به واقعه »بلواي نان« مشهور است. در آن دوره معلوم شد صاحبان اراضي بزرگ و مالکان عمده محصولات کشاورزي، گندم نامرغوب را به دولت مي‌دادند و گندم مرغوب‌تر را در بازار آزاد مي‌فروختند.
يارانه‌هاي دوره پهلوي
تا دهه 50 شمسي ميزان يارانه در اقتصاد ايران ناچيز بود و از سال 1353 نيز با افزايش قيمت نفت و افزايش درآمدهاي دولت و نبود برنامه‌اي مناسب براي به‌کارگيري اين ثروت بزرگ در زيرساخت‌هاي اقتصادي، تورم مهار پاره کرد. اقتصاد ايران در اواخر دوره پهلوي عملا به بنزين و آرد و برخي اقلام خوراکي يارانه مي‌پرداخت و با اين حال تورم مهارگسيخته مدام وضعيت معيشت مردم را خراب‌تر مي‌کرد؛ تا سال 1356 ميزان تورم به بالاي 25 درصد رسيده بود.
سبک زندگي کوپني
در دهه 60 شرايط تغيير کرد و يارانه‌ها در دوراني که جنگ نظامي از سوي عراق و تحريم‌هاي ظالمانه از سوي آمريکا و اروپا به ايران تحميل شده بود به بيش‌ترين مقدار در تاريخ کشور رسيد؛ فهرست بلندبالايي از اقلام خوراکي و غيرخوراکي يارانه يا همان سوبسيد گرفتند تا معيشت و امنيت غذايي مردم به‌دليل محدوديت‌هاي اقتصادي ناشي از جنگ تحميلي و همچنين تحريم اقتصادي ايران به خطر نيفتد. اين‌طوري بود که کوپن‌ها از راه رسيدند و زندگي، کوپني شد. در آن دوره کوپن‌ها نمادي بودند از عدالت اقتصادي و انقلابي در ايران و به همه اقشار جامعه تعلق مي‌گرفتند.
کوپن‌ از سال 1359 شمسي و براي تأمين 10 کالاي مهم زندگي ايراني شامل روغن نباتي، قند و شکر، برنج، پودر شوينده، صابون، پنير، کره، مرغ و تخم‌مرغ و گوشت قرمز توزيع شد و وضعيت اين‌گونه بود: »زمان‌بندي توزيع کوپن براساس تعداد افراد خانوار اعلام مي‌شد و سرپرستان خانوار با مراجعه به شعب بانک‌ها اوراق کوپن خود را تحويل مي‌گرفتند. در روستاها نيز توزيع اوراق کوپن از طريق مساجد صورت مي‌گرفت. سپس به‌تدريج شماره کوپن و ميزان کالاي مشمول آن کوپن از طريق رسانه‌ها اعلام مي‌شد و کالاها از طريق مغازه‌هاي خرده‌فروشي يا فروشگاه‌هاي عمده‌فروشي دولت از جمله فروشگاه‌هاي »شهر و روستا« ميان مردم توزيع مي‌شد«.
درباره کوپن‌ها جالب اينکه در دوره‌هايي برخي اقلام از جمله بنزين و شيرخشک و سيگار و پارچه و انواع شوينده و دفترچه مشق و نوشت‌افزار و همچنين روغن موتور و اقلام مصرفي خودرو با کوپن نيز توزيع مي‌شد.
کوپن‌ها رفتند
کوپن‌ها با وجود مزاياي بزرگي که براي اقتصاد و معيشت ايرانيان در دهه 60 داشتند معايبي هم داشتند؛ از جمله اينکه برخي افراد به‌ دلايل مختلف به کوپن نياز نداشتند و آن را به قيمت ارزان مي‌فروختند و کساني هم بودند که کنار خيابان‌ها و معابر کوپن را مي‌خريدند و به »کوپن‌فروش« مشهور بودند و اين‌طوري يک شبکه دلالي غيرقانوني و يک معضل اجتماعي در شهرهاي ايران شکل گرفته بود.
در دهه 70 شمسي نقش کوپن‌ها در زندگي مردم کم شد و البته کوپن‌ها تا سال 1389 همچنان بودند و گاهي نيز شماره کوپني براي دريافت کالايي در شهرستان‌ها و شهرهاي کوچک اعلام مي‌شد.
سوبسيد شد يارانه
از سال 1389 هدفمندي يارانه‌ها از راه رسيد و سوبسيد 16 کالا حذف ‌شد و دولت به‌جاي ارائه سوبسيد به کالاها پول نقد بين مردم توزيع ‌کرد و از همان‌موقع سوبسيد که واژه‌اي فرانسوي در زبان فارسي بود، شد »يارانه«. اين نوع توزيع يارانه در آن زمان مطلوب بود ولي حالا در سال 1400 ديگر مطلوبيتش کم شده است و بعيد نيست روش‌هاي ديگري براي توزيع يارانه و حمايت از معيشت مردم از راه برسند.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از خبرآنلاين،يارانه‌ها فقط در ايران نيستند و در دنياي امروز بيش از 140 کشور جهان براي توليد محصولات غذايي و همچنين به عموم مردم يا اقشار ضعيف جامعه يارانه مستقيم يا غيرمستقيم مي‌پردازند. در ايران نيز مانند ساير کشورهاي دنيا شکل يارانه‌ها در دوره‌هاي مختلف تغيير مي‌کند و حالا بايد ديد در آينده چه يارانه‌هاي جديدي از راه مي‌رسند براي ايراني‌ها و چه شکل و شمايلي دارند.

منبع :