ثبت ملي محوطه قره‌حسنلو همگرايي توسعه صنعتي و حفظ ميراث

گروه فرهنگي: محوطه باستاني قره‌حسنلو در اطراف شهرستان نمين در پي عمليات احداث کارخانه فولاد، شناسايي و سپس در فهرست آثار ملي ثبت شده است

عيسي پاشاپور

گروه فرهنگي: محوطه باستاني قره‌حسنلو در اطراف شهرستان نمين در پي عمليات احداث کارخانه فولاد، شناسايي و سپس در فهرست آثار ملي ثبت شده است.اکنون دوستداران تاريخ و فرهنگ ايران منتظرند تا ببينند بناي ارزشمند مربوط به دوره اشکانيان، در جوار يک مرکز صنعتي چگونه نگهداري، احيا و معرفي مي‌شود؟ اهميت ميراث فرهنگي ملموس و غيرملموس و کارکردهاي پژوهشي، فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي، سياسي و هويتي آن بر کسي پوشيده نيست و جوامع توسعه يافته و ملت‌هايي که براي تاريخ و فرهنگ خود ارزش قائل هستند، براي حفظ و پاسداري از آن تلاش مي‌کنند.ميراث تاريخي و تمدني در کنار مزاياي فرهنگي، اجتماعي، سياسي و هويتي از مزاياي اقتصادي هم برخوردار است و انتظار مي‌رود علاوه بر حفظ و صيانت از ميراث ارزشمند بشري، با استفاده از روش‌هاي علمي و صحيح، از موهبت‌هاي اقتصادي آن نيز بهره‌مند شويم.
زمستان 1400 بود که به دنبال فعاليت‌هاي احداث کارخانه فولاد در نزديکي شهرستان نمين استان اردبيل و کشف نشانه‌هايي از محوطه قره‌حسنلو مربوط به دوره اشکانيان، موضوع حفاظت و ضرورت کاوش‌هاي باستان‌شناسي در آن، در شبکه‌هاي اجتماعي مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت. محوطه‌اي که گفته مي‌شود از آن چهار قبر و اشياي فلزي با قدمت دو هزار ساله به دست آمده‌ است.در اوايل سال جاري مطالبه‌گران اجتماعي و دوستداران ميراث فرهنگي در استان اردبيل و برخي نيز از مناطق ديگر با راه‌اندازي کارزار در فضاي مجازي در پي برجسته‌سازي موضوع و تبيين اهميت محوطه باستاني قره‌حسنلو برآمدند.محوطه اي که در جريان احداث کارخانه فولاد در قره حسنلو ويلکيج (فاصله 10 کيلومتري جاده اردبيل به آبي بيگلو) - انتهاي دشت ويلکيج و شروع دشت اردبيل- کشف شده است.
محوطه قره حسنلو؛ چراغي به تاريخ باستان ايران
 به گفته عدالت عزت پور دکتري تاريخ، نويسنده و پژوهشگر تاريخ ايران، با توجه به تاريخ شفاهي منطقه، برکه‌اي که از زمان‌هاي قديم در آن حوالي وجود داشته و به آن اورتا قاراما مي‌گفتند حکايت از وجود آب به عنوان حياتي‌ترين لازمه شکل‌گيري تمدن در اين منطقه داشته است.وي با اشاره به خصوصيات اين محوطه افزود: بيشتر محوطه‌هاي باستاني کشف شده در اردبيل مربوط به دوره اشکاني‌است امّا هيچ کدام از آثار بدست آمد? اين دوره به وسعت محوطه باستاني قره حسنلو ويلکيج نيست و اشياي متنوع بدست آمده نيز از اين منطقه، در نوع خود منحصر بفرد و بي نظير است.
اين پژوهشگر حوزه تاريخ ايران يادآورشد: با توجه به کاوش‌هاي صورت گرفته تمدن قره حسنلو ويلکيج، مربوط به دور? عصر آهن و دوره اشکاني است. از اين محوطه باستاني که يک محوطه آئيني بوده، آثاري همچون سفالينه‌هاي ساده عصر آهن و سفالينه‌هايي همچون کاسه، کوزه، ديگچه و تُنگ دوره اشکاني و مهمتر از همه اينها، شواهدي از چهار تدفين انساني به شيو? طاق باز پيدا شده است.وي ادامه داد: تدفين انساني در ايران باستان، داراي اهميت و جايگاه خاص خود بوده و در راستاي شناخت فرهنگ، آئين‌ها، مذاهب و اعتقادات پيشينيان ما بسيار راهگشاست.عزت‌پور افزود: سازه خشتي عظيمي که با توجه به معماري سازه؛ سه رج سنگي در زير و هفت تا 10 رج خشتي بر روي آن در بدنه بيروني به همراه پشتبندها و ميانه و سطوح اصلي آن تا سطح خاک با خشت بنا نهاده شده است، اين نوع از معماري مي‌تواند در ادام? روش سکوسازي عصر آهن در آثاري همچون سيلک کاشان، کنار صندل جيرفت، ارگ باستاني نوشيجان ملاير قرار گيرد.
فرضيه‌هايي که بايد جدي گرفت
وي اظهار کرد: محوطه باستاني قره حسنلو، کارکرد آئيني يعني در واقع، معبد را داشته است، اين نوع کارکرد، فرضيه‌هايي را طرح مي‌کند از جمله اينکه، محوطه مسکوني و شهري اين تمدن نيز، بايد در اطراف و نزديکي همين محوطه کاوش يافته باشد. براي همين ادامه کاوش‌ها و يا هر اقدام ديگر در اين منطقه نياز به نظرات کارشناسي و بررسي بسيار دقيق دارد.
اين پژوهشگر تاريخ ايران افزود: مهمترين ابزار بررسي دوره‌هاي تاريخي، آثار مکتوب است و در واقع، آثار مکتوب باعث شکل‌گيري دوره‌هاي تاريخي شده‌اند، امّا همه رخدادهاي تاريخي هم بصورت مکتوب به نسل‌هاي بعدي انتقال نيافته و نمي‌يابند اين امر بويژه در تاريخ باستان اهميت بيشتري مي‌يابد.عزت پور ادامه داد: در چنين مواردي آثار غيرمکتوب يعني بناها و آثار تاريخي به کمک تاريخ آمده و زواياي تاريک بسياري را حل مي‌کنند، بخصوص در دوره‌هاي تاريخي مانند دوره اشکاني که منابع مکتوب براي آن دوره، بسيار ناچيز بوده و نسبت به دوره‌هاي ديگر دچار فقدان منابع مکتوب است.وي با اشاره به اهميت آثار و بناهاي تاريخي کشف شده مربوط به دوره اشکاني در ايران اظهار کرد: آثار دوره اشکاني در ايران به ندرت يافت مي‌شود و اغلب از بين رفته‌اند. اما در اردبيل، بيشتر محوطه‌هاي باستاني، مربوط به دوره اشکاني‌ است. نکته مهم اينکه هيچ کدام از آثار بدست آمد? اين دوره در اردبيل به وسعت محوطه باستاني قره حسنلو ويلکيج نيست و حتي اشياي بدست آمده از اين منطقه هم در نوع خود منحصر بفرد و بي‌نظير است.از همين رو ميراث باستاني قره حسنلو ويلکيج بعنوان گنجين? دور? تاريخ اشکاني در ايران و اردبيل، مي‌تواند به بسياري از سؤالات مبهم دوره اشکاني پاسخ دهد و بسياري از زواياي مبهم و تاريک اين دوره را روشن کند.
ميراث سه هزار ساله قره‌حسنلو و بايسته‌هاي توسعه پايدار استان اردبيل
با آغاز عمليات احداث کارخانه فولاد نمين، کهن ميراثي که تمدني سه هزار ساله را در دل خود دارد، سر از خاک برآورده و براي ما حکايت از نياکان و تاريخ ديرينه دارد. حالا اين محققان تاريخ هستند که بايد با مطالعات و واکاوي اين ميراث، نقاط تاريک تاريخ ايران دوره اشکاني را روشن سازند.احداث کارخانه فولاد نمين منجر به بروز نگراني‌هايي براي علاقمندان به ميراث، متخصصان تاريخ و باستان‌شناسي و مردم استان و منطقه شده است. البته فعالان حوزه ميراث مخالفتي با احداث کارخانه فولاد و توسعه استان نيستند، بلکه مطالباتي همچون ثبت ملي مخوطه، رعايت حريم و توقف هرگونه عمليات ساختماني و عمراني در حريم محوطه، ساخت سقف موقت براي محوطه در برابر نزولات جوي و آفتاب، احداث سايت باستاني و انتقال کشفيات به سايت و اختصاص زمين مناسب ديگر در فاصله مناسب از سايت باستاني به کارخانه فولاد بوده اند که طي روزهاي اخير يکي از مهمترين مطالبات آنها يعني ثبت ملي اين محوطه محقق شد.
 در اين بين اطلاع رساني قطره چکاني اداره کل ميراث فرهنگي استان طي ماه‌هاي اخير منجر به بروز نگراني‌هايي در بين اهالي رسانه و مطالبه گران اجتماعي شده بود. رويکردي که منجر به برگزاري نشستي با حضور مديرکل پيشين ميراث فرهنگي گردشگري و صنايع دستي استان با فعالان حوزه ميراث فرهنگي شد. در اين نشست با پذيرش انتقاد مطالبه‌گران نسبت به نحوه اطلاع‌رساني از محوطه باستاني قره‌حسنلو اعلام شد که بعد از اين، مجموعه روابط عمومي اداره کل تلاش خواهد کرد تا در اين رابطه سوءتفاهماتي نزد افکار عمومي و دوستداران اماکن تاريخي پيش نيايد. همچنين مقرر شد يکي از مطالبه‌گران به عنوان نماينده آنها، با معاونت ميراث فرهنگي و سرپرست هيات کاوش ارتباط داشته باشد تا اطلاعات به روز در اختيار وي قرار گيرد و او نيز اطلاع‌رساني لازم و متناسب با نياز افکار عمومي را درباره محوطه قره‌حسنلو انجام دهد.
همچنين اداره کل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي اردبيل اعلام کرد که از ظرفيت دانشگاه محقق اردبيلي براي گروه باستان‌شناسي استفاده و در اين رابطه تفاهم‌نامه‌اي منعقد خواهد شد و بخشي از حفاطت و صيانت از محوطه قره‌حسنلو به اين گروه سپرده شود. حالا و در شرايطي که سکان هدايت اداره کل ميراث فرهنگي استان به فردين عيني سپرده شده انتظار مي‌رود در دوره جديد نسبت به برطرف کردن اين خلاء و همراه و هم افزايي مطالبات اين فعالان با توسعه و تعميق مطالعات باستان شناسي اقدام شود.
به  گزارش عصر آذربايجان به نقل از ايرنا،اکنون که به مدد شبکه‌هاي اجتماعي، حساسيت افکار عمومي و پيگيري خبرنگاران و تلاش مسئولان مرتبط، محوطه باستاني قره‌حسنلو در استان اردبيل به ثبت ملي رسيده، دغدغه مطالبه‌گران اجتماعي و علاقه‌مندان به آثار باستاني پايان نيافته است، بلکه با دقت تمام پيگير موضوع هستند تا ببينند چه برنامه‌هايي براي حفاظت و نگهداري و معرفي آن تعريف و اجرا خواهد شد و مهمتر از آن، سرنوشت قره‌حسنلو در جوار کارخانه فولاد چه خواهد شد و چه ملاحظاتي در روند احداث کارخانه انديشيده مي‌شود؟

منبع :