آبدهي قنات‌هاي اردبيل 90 درصد کاهش يافت

گروه گزارش: 218 رشته قنات در مناطق مختلف استان اردبيل قرار دارد که اين رشته قنات‌ها به علت خشکسالي سال‌هاي اخير با کاهش??درصدي آبدهي مواجه شده‌اند. قنات‌ها از ابتکارات تاريخي و منحصر بفرد ايرانيان براي استفاده بهينه از منابع آبي موجود در سفره‌هاي زير زميني بوده است. هر چند اين ابتکار عمدتا در مناطق مرکزي و کويري ايران مشاهده شده است، با اين حال در ساير مناطق ايران از جمله در استان اردبيل هم قنات‌هايي متناسب با شرايط جغرافيايي و منابع آبي در دسترس وجود دارد که هم به لحاظ ميراث تاريخي و فرهنگي و هم از جهت استفاده از منابع آب در دسترس شايسته توجه بيشتري هستند.

گروه گزارش:  218 رشته قنات در مناطق مختلف استان اردبيل قرار دارد که اين رشته قنات‌ها به علت خشکسالي سال‌هاي اخير با کاهش??درصدي آبدهي مواجه شده‌اند. قنات‌ها از ابتکارات تاريخي و منحصر بفرد ايرانيان براي استفاده بهينه از منابع آبي موجود در سفره‌هاي زير زميني بوده است. هر چند اين ابتکار عمدتا در مناطق مرکزي و کويري ايران مشاهده شده است، با اين حال در ساير مناطق ايران از جمله در استان اردبيل هم قنات‌هايي متناسب با شرايط جغرافيايي و منابع آبي در دسترس وجود دارد که هم به لحاظ ميراث تاريخي و فرهنگي و هم از جهت استفاده از منابع آب در دسترس شايسته توجه بيشتري هستند.
در همين زمينه داور بستام ، مدير حفاظت و بهره‌برداري از منابع آب استان اردبيل در گفت و گو با خبرنگار ايرنا در خصوص ساختار قنات‌هاي استان اردبيل و تفاوت آن با قنات‌هاي مرکزي گفت: قنات‌هاي مرکز ايران سازه‌هايي هستند که عمدتا از منابع سفره‌هاي زيرزميني و آبخوان‌ها آب برداشت مي‌کنند.
تفاوت‌ها و مشابهت‌هاي قنات‌هاي اردبيل با قنات‌هاي مرکزي
وي ادامه داد: تشکيل اين سفره‌ها ميليون‌ها سال زمان مي‌برد و معمولا در عمق زمين قرار دارد و بهره‌برداران با اخذ مجوز از شرکت آب منطقه‌اي از طريق حفر چاه از آن استفاده مي‌کنند.
اين کارشناس مسائل آب يادآور شد: قنات‌هاي موجود در استان اردبيل عمدتا از آب‌هاي زيرسطحي تغذيه مي‌شود و در حاشيه‌هاي آبرفتي در تراس رودخانه‌ها قرار دارد. هر چند قنات‌هايي هم وجود دارد که از سفره‌هاي زير زميني تغذيه مي‌شود و آب برداشت مي‌کند.
بستام در ادامه گفت: با توجه به اينکه اين قنات‌ها اغلب در پهنه‌هاي آبرفتي تراس رودخانه واقع شده است، در زمان بارندگي سريع تغذيه شده و فرايند انتقال آب از زيرزمين به سطح بدون صرف هزينه و انرژي و به صورت ثقلي به مظهر قنات منتقل شده در اختيار بهره‌برداران قرار مي‌گيرد.
اين کارشناس مسائل آب بيان کرد: يکي از تفاوت‌هاي قنات‌هاي اردبيل با قنات‌هاي مرکز ايران عمق آنهاست ، به طوري که قنات‌هاي مرکز ايران بعضا بين 300 تا 400 متر عمق دارند اما قنات‌هايي که اردبيل واقع شده‌اند، بين هشت تا 10 متر عمق دارد. علاوه بر اين در حالي که طول قنات‌هاي مرکز ايران در مواردي تا 50 کيلومتر هم مي‌رسد طول قنات‌هاي اردبيل بين 500 متر تا يک هزار متر است.
مدير حفاظت و بهره‌برداري از منابع آب شرکت آب منطقه‌اي اردبيل در عين حال در خصوص مشابهت‌هاي قنات‌هاي اردبيل با قنات‌هاي مرکزي گفت: اساسا قنات تعريف و سازه خاص خود دارد به طوري که بايد داراي بخش‌هاي مختلف مانند مادر چاه، ميله، مظهر دارد و اين بخش‌ها در قنات‌هاي اردبيل هم وجود دارد.
بستام با تاکيد بر لزوم تحقيق درباره تاريخ قنات‌هاي اردبيل گفت: قنات روستاي کرد کندي در بخش تازه‌کند انگوت با توجه به ساختاري که دارد بيش از 200 سال قبل احداث شده است. اين قنات بين 30 تا 40 ليتر آب داشت اما الان به علت خشکسالي و عدم تغذيه خشک شده است.
اين کارشناس مسائل آب اضافه کرد: طول اين قنات 400 متر و عمق آن بين هشت تا 10 متر داراي اتاقک استراحتگاه، کوره، ميله ،مادر چاه و در نهايت مظهر قنات است.
وي با تاکيد بر ضروري استفاده بهينه از اين سازه‌هاي ارزشمند و استفاده از مغني‌هاي متبحر اظهار کرد: متاسفانه در سال‌هاي اخير به علت عدم استفاده از مغني‌هاي متبحر تعميرات درست انجام نشده و هر جا دست زديم تخريب شده است.
مدير حفاظت و بهره‌برداري از منابع آب شرکت آب منطقه‌اي اردبيل خاطرنشان کرد: استفاده و بهره‌برداري از اين سازه‌ها در اختيار سازمان جهاد کشاورزي و کشاورزان است و شرکت آب منطقه‌اي تنها مجوز بهره‌برداري را در اين باره صادر مي‌کند.
بستام در ادامه گفت: 262 رشته قنات در استان اردبيل قرار دارد که از اين تعداد 50 رشته قنات عملا متروکه و غيرفعال و غير قابل احياست و از سوي ديگر با توجه به خشکسالي‌هاي اخير و کاهش بارندگي آبدهي 90 درصد قنات‌هاي اردبيل کاهش يافته است.
وي در پاسخ به اين سوال که چه اقداماتي منجر به تخريب سازه قنات‌ها مي‌شود، ادامه داد: شخم زدن زمين واقع بر روي سازه قنات باعث فشار بر قنات و پر و مسدود شدن آن مي‌شود و در اثر اين اقدام ممکن است کوره قنات مسدود و جريان آب مختل شده و در ادامه اين روند وجود آب ديواره قنات را تخريب کرده و باعث ريزش ديواره مي‌شود.
مدير حفاظت و بهره‌برداري از منابع آب شرکت آب منطقه‌اي اردبيل گفت: علاوه بر اين بهره‌برداران و کشاورزان از لحاظ شکلي هم در حفظ و نگهداري قنات کوشا نيستند به طوري که هر کس در حوضچه و مظهر قنات کانال احداث مي‌کند و با اين کار طول عمر مفيد قنات و مجراي اصلي قنات را از بين برده و مجراي جديدي احداث مي‌کند.
وي در پاسخ به اين سوال که ميراث فرهنگي چه نقشي در حفظ و نگهداري از اين قنات‌ها دارد، افزود: ميراث فرهنگي در قنات‌هايي که داراي قدمت بالا هستند مي‌تواند ساختار آن را حفظ کند.
بستام با بيان اينکه در حال حاضر مجوز حفر و احداث قنات جديد داده نمي‌شود ، تصريح کرد: با توجه به محدوديت منابع آبي مجوز جديد براي حفر قنات داده نمي‌شود اما براي استفاده از قنات‌هاي موجود برابر مقررات با اعزام کارشناس اظهار نظر فني انجام و مجوزهاي لازم را مي‌دهيم تا براي احياي آن اقدام شود.
وي در پاسخ به اين سوال که آيا در منطقه‌اي که کهريز وجود دارد احتمال قنات هم وجود دارد ، گفت: قنات بايد ميله چاه ، چاه قنات، مظهر و مادر چاه داشته باشد و قسمت ترکار و قسمت خشک کار سازه حفظ شود بنابراين هر جا کهريز خوانده مي‌شود لزوما به معناي وجود قنات نيست.
کهريز لزوما قنات نيست
اين کارشناس مسائل آب بيان کرد: نقاطي در دامنه کوه که آنجا را حفر کرده‌اند که به اصطلاح به آن گالري مي‌گويند و از آن آب خارج مي‌شود به آن کهريز مي‌گويند ، اين سازه‌ها عناصر قنات مثل ميله و کوره را ندارند و نهايتا سازه انتقال آب هستند و نمونه آن در روستاهاي صومعه و گرجان وجود دارد.
مدير حفاظت و بهره‌برداري از منابع آب شرکت آب منطقه‌اي اردبيل درباره پراکندگي قنات‌هاي استان اردبيل گفت: عمده قنات‌هاي استان به تعداد 149 رشته در شهرستان مشگين‌شهر ، 80 رشته قنات در اردبيل، 23 رشته در شهرستان خلخال و 33 رشته قنات در منطقه مغان واقع است.
وي بيان کرد: در دشت مغان هم قنات‌ها عمدتا در شهر گرمي که کوهپايه است وجود دارد و در شهرهاي بيله‌سوار ، اصلاندوز و پارس‌آباد چنين سازه‌اي وجود ندارد. در واقع قنات در کوهپايه و ورودي دشت جايي که به اصطلاح محل ترسيب رسوب است، احداث مي‌شود.
به گزارش  عصر آذربايجان به نقل از ايرنا، اين کارشناس مسائل آب در پايان افزود: قنات‌ها جزو آثار ملي هستند و که هم بهره‌برداران و هم دستگاه‌هاي اجرايي بايد براي حفظ و حراست از آن دست به دست هم بدهند. در عين حال نقش بهره‌برداران حياتي و اساسي‌تر است به طوري که وقتي مي‌بينند قنات با کاهش آبدهي مواجه شده است به دستگاه‌هاي متولي مراجعه کنند تا اقدامات آنها منجر به تخريب قنات نشود.

منبع :