مسجد کبود تبريز فيروزه جهان اسلام

مسجد کبود، فيروزه جهان اسلام، از شاهکارهاي هنر و معماري دوران پس از اسلام ايران است که به دستور ابومظفر جهانشاه قراقويونلو بنا شده است. اين مسجد با کاشي‌هاي معرق فيروزه‌اي و لاجوردي، انواع خطوط عالي مانند ثلث، نستعليق، نسخ و طرح‌هاي بديع هندسي و اسليمي مورد توجه ارباب ذوق و هنر است.

گروه سيري در استان ها: مسجد کبود، فيروزه جهان اسلام، از شاهکارهاي هنر و معماري دوران پس از اسلام ايران است که به دستور ابومظفر جهانشاه قراقويونلو بنا شده است. اين مسجد با کاشي‌هاي معرق فيروزه‌اي و لاجوردي، انواع خطوط عالي مانند ثلث، نستعليق، نسخ و طرح‌هاي بديع هندسي و اسليمي مورد توجه ارباب ذوق و هنر است.
مسجد کبود يا مسجد جهانشاه تبريز يکي از آثار ارزشمند معماري ايراني به شمار مي‌رود که به لحاظ شيوه معماري از ساير نمونه‌هاي معماري مسجد متمايز است. قدمت اين بنا به قرن نهم هجري قمري بازمي‌گردد و تنوع و ظرافت کاشي‌کاري و انواع خطوط و نقش‌هاي به کار رفته در آن و نيز زيبائي و هماهنگي رنگ‌ها بويژه رنگ لاجوردي کاشي‌کاري‌هاي معرق سبب شده است تا به فيروزه اسلام شهرت يابد.
اين بنا با نام‌هاي مختلف از جمله گوي مسجد (به ترکي همان مسجد کبود)، مسجد شاه ¬جهان  عمارت و مسجد مظفريه معروف و مشهور بوده است. بناي مسجد كبود بر اثر زلزله سال 1193 هجري قمري دچار آسيب فراوان شده و گنبدهاي آن فرو ريخته است.
اگرچه امروزه از اين بنا جز سردر و چند پايه  چيزي باقي نمانده است، ولي اين باقي‌مانده اندک نيز شاهدي بر شکوه و زيبائي اين مسجداز قرن 870 هجري قمري است. مسجد کبود از آثار ابوالمظفر جهانشاه بن قرايوسف از سلسله ترکمانان قراقويونلو، مقتدرترين حکمران سلسله مذکور است که در سال 870 هجري قمري به همت و نظارت جان بيگم خاتون، همسر وي و به نقلي صالحه دخترش ساخته شده است.
اين شاهکار معماري دوره اسلامي در خيابان امام خميني، روبروي کوچه صدر، جنب پارک خاقاني شهر تبريز واقع است. طبق اطلاعات مندرج در کتيبه‌ي سر در ورودي اين مسجد  تاريخ ساخت آن به سال 870 هجري قمري برمي‌گردد. چنين به‌ نظر مي‌رسد که اين تاريخ بيانگر زمان اتمام کاشي‌کاري سر در مسجد بوده و فرايند ساخت آن از چندين سال پيشتر شروع شده و در اين تاريخ، احداث بنا خاتمه يافته است.
همچنين به استناد کتيبه‌ي مذکور، اين بنا در دور?‌ي حکمراني ابوالمظفر جهانشاه قراقويونلو عمارت يافته است. زلزله سال 1158 شمسي (1780 ميلادي) آسيب فراواني به مسجد وارد کرد و در اثر آن گنبدهاي مسجد فرو ريخت. مرمت و بازسازي مسجد به منظور حفاظت و تعمير بخش‌هاي باقي‌مانده شامل طاق‌ها و پايه‌ها از سال 1318 آغاز شد و در 1355 کارهاي ساختماني آن به اتمام رسيد. بازسازي گنبد اصلي توسط مرحوم استاد رضا معماران انجام گرفته است و بازسازي کاشي‌کاري داخلي و خارجي هنوز ادامه دارد.
مسجد کبود از نمونه‌هاي منحصر به‌ فرد معماري کهن ايراني و تنها بنايي است که از دور?‌ي فرمانروايي قراقويونلوها در پايتخت آن‌ها، يعني تبريز، باقي مانده است. زيبايي‌هاي معماري اين مسجد چنان جالب و جذاب است که پس از گذشت قرن‌ها و نيز صدماتي که بر ساختار آن وارد آمده است، هر انسان صاحب ذوقي را متحير و مبهوت مي‌سازد.
بارزترين ويژگي مسجد کبود و شهرت وافر آن با معماري ويژه تلفيقي و اعـجاب‌انگيزش بيشتر به دليل کاشي‌کاري معرق و تلفيق آجر و کاشي   اجراي نقوش پرکار و در حد اعجاز آن است که زينت‌بخش سطوح داخلي و خارجي بنا است. در متن کتيبه برجسته سر درب باشکوه و پر نقش و نگار آن، عمارت مظفريه و نيز نام نعمت االله بن محمد البواب ، خطاط و احتمالا طراح نقوش که از هنرمندان برجسته خوشنويسي آذربايجان بوده  درج شده است. چنين به نظر مي‌رسد که ساختمان مسجد کبود مانند يادبودي از پيروزي‌هاي جهانشاه بر پا شده است، به طوري که در اين خصوص مي‌توان به سوره »فتح« که به صورت کامل و به شکل برجسته، زينت‌بخش دور تا دور بالاي شبستان بزرگ است، اشاره کرد. نام جهان‌شاه نيز در کتيبه بالاي درب ورودي نقش بسته که قبلا روکش طلايي داشته است.
اين مسجد داراي گنبدخانه است که گرداگرد آن را شبستان فرا گرفته است. محراب نخستين مسجد ويران شده و آن را درگاه کرده اند و پيش از آن از دو سوي محراب رفت و آمد مي‌کردند. از نظر فرمي، مسجد کبود در مقايسه با ديگر مساجد مشهور ايراني، فاقد ميانسراست. براي درک اين سخن براي نمونه، مي‌توان مسجد کبود را با مسجد گوهرشاد مشهد که هر دو در يک دوره ساخته شده‌اند، مقايسه کرد.
راهکار انتخابي ِ معمار سازنده مسجد کبود  سازگاري مطلوبي با وضعيت اقليمي شهر تبريز (اقليم سرد کوهستاني) به وجود آورده است به نحوي که تمام بخش‌هاي اين مسجد مي‌توانستند در فصول مختلف سال، به ايفاي نقش عملکردي خود بپردازند.

منبع :