راه اندازي موزه محرم نياز فراموش شده اردبيل
1398/06/17
گروه تاريخي: موزه محرم، نياز فراموش شده اردبيل به منظور نگهداري و نمايش دائمي اسناد و نمادهاي عزاداري اين ديار است که تنها هنگام عزاداري ماه محرم در محلات به کار گرفته مي شوند و باقي روزهاي سال، در عَلَم خانه‌ها و انبارهاي حسينيه و مساجد نگهداري مي شود.
آيين هاي سوگواري ماه محرم در شهر اردبيل يک پديده مذهبي ساده اي نيست که بتوان از آن به راحتي عبور کرد چراکه ويژگي هاي نهفته در آداب و رسوم و فرهنگ عزاداري اردبيل در محرم و صفر، آن را به نمود زنده و فعال فرهنگي و اجتماعي تبديل کرده است.
شهر اردبيل به عنوان خواستگاه سلسله صفويه، ريشه در تاريخ عزاداري ايرانيان براي اهل بيت(ع) به ويژه سيد و سالار شهيدان حضرت امام حسين(ع) و ياران وفادارش دارد، بطوريکه رهبر معظم انقلاب اسلامي در سفر تاريخي خود به اردبيل در سوم مرداد 79 به اين نکته اشاره کرده و فرمودند: سرزمين اردبيل در دوران طلوع صفويّه، احياگر مذهب شيعه، مذهب اهل‌بيت(ع) و ارادت به خاندان پيامبر(ص) بود و مرداني از اين سرزمين توانستند با نام اميرالمومنين(ع)، با نام امام حسين(ع) و با نام شهداي کربلا، نام خدا، ياد اهل‌بيت(ع) و آئين مقدس اسلام و فقه متين جعفري را در سرتاسر کشور، مستقر کنند.
*سابقه‌ي عزاداري در اردبيل بيش از 600 سال است بلبلي نويسنده کتاب عزاداري در اردبيل مي گويد: پس از ظهور صفويان در گستره ايران زمين و اعلام مذهب شيعه به عنوان مذهب رسمي کشور شاهان صفوي با بهره گيري از تمام ظرفيت هاي ديني، فرهنگي و هنري آن زمان، تلاش چند صد ساله اي را براي برگزاري هر چه باشکوهتر و تاثير گذارتر آيينهاي عزاداري امام حسين (ع) در اين ديار به کار بستند.
وي مي افزايد: در دوران صفوي است که شاهد اوج شعر مرثيه در رثاي امام حسين (ع) و شکل گيري روش هاي عزاداري جديد همچون سينه و زنجير زني، شبيه گرداني و غيره هستيم.
برخي از مورخان مي‌گويند که احداث »جايگاه طشت« در مساجد اردبيل بعد ار به قدرت رسيدن شاهان صفوي انجام شده است و يکي از ويژگي‌هاي معماري مساجد اردبيل وجود جايگاه و سکوهاي خاص براي استفاده در اين مراسم است.جايگاه مخصوص طشت در يکي از اضلاع ديوار مسجد به‌صورت »طاق نما« ايجاد مي‌شود و در طول سال طشت‌ها روي اين سکو قرار مي‌گيرد.
وجود هفته خواني ها بعد از عيد قربان تا روز طشت گذاري، آيين شاخسي واخسي در مشگين شهر و مراسم طشت گذاري در سه روز متوالي در مساجد شهر، برگزاري برنامه ها و مراسمات ويژه عزاداري شبانه در مساجد، راه اندازي دسته هاي عزاداري در شش روز از دهه اول محرم توسط محلات شش گانه اردبيل به همراه دسته هاي زنجيرزني و سينه زني با نوحه سرايي و نواختن طبل و شيپور و حمل علمهاي عزاداري ،مراسم شمع گرداني در روز تاسوعا و تعذيه خواني در روز عاشورا و اقامه نماز ظهر عاشورا در کنار مقتل خواني و برپايي عزاي حسيني در روز سوم واقعه کربلا و تشييع نمادين شهداي کربلا از جمله برنامه هاي عزاداري در اردبيل است که هر يک داراي اسناد و ريشه هاي تاريخي گران بهايي است.
*ضرورت نگهداري از ميراث عزاداران حسيني اردبيل براي نسل هاي آينده
امروز حفاظت از اموال تاريخي، فرهنگي ماه محرم و مستندسازي آنها براي آيندگان مهمترين کار پيش روي مسئولان مربوطه است چراکه علم‌ها، بيرق‌ها و پرچم‌هايي که در تکايا و مساجد اردبيل نگهداري مي‌شود همچنين طشت‌هاي گوناگون، نسخ خطي تعذيه خواني، آثار شاعران به نام اردبيل ي در گذر زمان که تاريخ برخي از آنها به دوره‌هاي صفويه، زنديه و قاجار مي‌رسد از جمله مهمترين اسناد و اشيا مرتبط با موضوع است.
مدير مؤسسه مطالعات و تدوين تاريخ اردبيل با بيان اينکه راه اندازي موزه محرم در اردبيل نيازي است که به فراموشي سپرده شده است گفت: هدف از تشکيل اين موزه، نمايش دائمي اسناد و نمادهايي است که تنها هنگام عزاداري ماه محرم در محلات به کار گرفته مي شوند و باقي روزهاي سال، در عَلَم خانه‌ها و انبارهاي حسينيه و مساجد نگهداري مي شود.
*حسينيه مجتهد اردبيلي، اولين محل اجتماع حسينيان در دارالارشاد
وي از حسينيه مجتهد اردبيلي به عنوان بهترين مکان براي راه اندازي موزه محرم در اردبيل نام برد و گفت: اين بناي منحصر بفرد که کارکرد مذهبي دارد، از قدمت تاريخي نيز برخوردار است.
هدايتي در ادامه سخنان خود به معرفي حسينيه مجتهد اردبيلي پرداخته و مي گويد: باني حسنيه، ميرزا محسن مجتهد، روحاني دوره ناصري است و به همين خاطر به حسنيه مجتهد معروف شده است.
وي مي افزايد: بناي حسينيه ميرزا محسن مجتهد اردبيلي در زميني به مساحت 1800 متر در احداث شده، که از بناهاي مهم عهد ناصري در اردبيل نيز است. قسمت هائي از حياط شمالي (حياط اندروني) و هشتي ورودي آن تخريب و ساختمان جديد با مصالح ناهمگون احداث شده است. داخل اين فضا مانند فضاي تالار بزرگ با گچ سفيد کاري شده است.
*40 روز عزاداري و شبيه خواني در حسينيه
هدايتي مي گويد: معمرين شهر نقل کرده اند از روز عاشورا تا اربعين هر روز مجالس تعزيه و روضه و شبيه خواني در اين حسينيه برگزار مي شده و شب ها نيز سفره احسان براي مردم و عزاداران گسترده مي شد.
وي مي افزايد: شب هاي محرم نيز در اين حسينيه نذورات توزيع مي شد و مي توان گفت حسينيه مجتهد يکي از بناهاي شاخص شمال غرب کشور به لحاظ برپايي مراسمات تاريخي بوده است.با وجود اينکه در وضعيت فعلي مرمت بخش هاي مختلف بنا در حال انجام است اما عشق و ارادت به سرور و سالار شهيدان موجب شده تا همه ساله مراسم طشت گذاري حتي به صورت محدود برگزار شده و اين آيين با قدمت 600 ساله در قديمي ترين حسينيه اردبيل اجرا مي شود.
به گفته پژوهشگر تاريخ اردبيل در زمان رونق، حسينيه مجتهد بزرگ‌ترين حسينيه شمال غرب کشور بود و اولين انجمن ولايتي اردبيل در اين حسينيه تشکيل شد.بطوريکه تلگراف‌هاي مشروطه از جمله تلگراف آيت‌الله آخوند خراساني از نجف به ميرزا عبدالله مجتهد اردبيلي به اين مکان ارسال شده و در واقع حسينيه مجتهد، خانه مشروطيت اردبيل است.
وي مي گويد: حسينيه مجتهد اردبيلي در واقع اولين محل اجتماع عزاداران حسيني در دارالارشاد اردبيل بوده است به همين دليل بهترين مکان براي راه اندازي موزه محرم در اردبيل نيز است.
هدايتي زحمات خاندان مجتهد اردبيلي را در اين سرزمين يادآور شد و گفت: اگر موزه محرم اردبيل در اين مکان تشکيل شود موسسه مطالعات و تدوين تاريخ اردبيل حاضر است تمامي اسناد مربوط به حسينيه مجتهد و خاندان مجتهد را به اين مکان اهداء کند.
به گزارش عصرآذربايجان به نقل از سبلان ما، راه اندازي موزه محرم در اردبيل علاوه بر ايجاد مکاني براي نگهداري آثار تاريخي عزاداري اردبيل مي تواند به مکان پژوهشي براي ترويج و گسترش فرهنگ حسيني در کشور يلکه کشورهاي همجوار نيز تبديل شود.
منبع :