بازاراروميه گمشده در مدار گمانه و هشدار

گروه تاريخي:خانه¬هاي تاريخي ، حمام¬هاي تاريخي، مساجد، مناطق و محال و نيز دروازه¬ها و کليساهاي تاريخي و نيز معماري و تاريخ هنر، از جمله مواردي است که در مطالب گفته آمده رنگ نوشتار خورده و ارائه شده¬اند.

گروه تاريخي:خانه¬هاي تاريخي ، حمام¬هاي تاريخي، مساجد، مناطق و محال و نيز دروازه¬ها و کليساهاي تاريخي و نيز معماري و تاريخ هنر، از جمله مواردي است که در مطالب گفته آمده رنگ نوشتار خورده و ارائه شده¬اند.
اما پرداختن به بازار قديمي و سرپوشيده اروميه درمتن اين نوشتار باز مي¬گردد به پخش ميان برنامه¬اي از شبکه باران (استان گيلان) تحت عنوان بازارهاي قديمي ايران که در قسمتي از اين برنامه به بازاراروميه پرداخته شده بود.معرفي و ارائه اطلاعات در مورد اين بناي مهم تاريخيِ اروميه در اين برنامه رويه¬ي آشفته و نيز بسيار مغشوش و پر اشتباه داشت:
محل استقرار بازار نه خيابان امام خميني (ره) اروميه که خيابان! انقلاب( منظور ميدان انقلاب بوده و ابتداي خيابان امام ره) معرفي شد که اشتباهيِ ظهر من الشمش است و نيز قدمت و مراتب مرمت و حتي سايت نقشه مجموعه بازار مسجدجامع ونيز کاروان سرا ( کاروان سراي بابايف که امروزه همان تقاطع خيابان بعث2 (عطايي سابق) و زير گذر آن را شامل مي-شود) نيز مورد اشاره و توجه قرار نگرفته بود و همچنين معرفي بخش¬هاي داخلي و بيروني بازار به شکل درست انجام نشده و حتي در معرفي محصولات ويژه و سوغات عرضه شده در اين بازار به نقل اروميه به عنوان شيريني ويژه اين شهر اشاره¬اي نشده بود و …..
به هرحال براي روشن شدن اصل ماجرا که غربت عظيم تاريخي و معاصر اروميه در مجاري حيات امروز جامعه ايران و نيز گذشته آن، به باز شناسايي بازاراروميه با ارائه اطلاعات موجود از منابع به اصطلاح مستند مجازي و غيرمجازي که متأسفانه به درستي شهراروميه و ابعاد مختلف ان را معرفي نکرده¬¬اند خواهيم پرداخت تا عمق اين غربت بيشتر روشن شود.اقوال گوناگون از جنبه¬هاي مختلف بازار قديمي سرپوشيده اروميه:
»يکي از آثار تاريخي شهر اروميه. مرکز استان آذربايجان غربي است که در بافت قديمي اين شهر واقع شده و قدمت آن به دوره صفويان مي‌رسد. کنيسه مربوط يهوديان منطقه نيز در محدوده اين بازار قرار گرفته‌است. بازار اروميه معماري ساده‌اي داشته و تاق‌ها، چشمه‌ها و گنبدهاي مختلفي را در خود جاي داده‌است. اين بازار داراي تيمچه‌ها، حمام‌ها، سراها و مسجدهاي مربوط به دوران زنديان و قاجاريان است. عمده واردات در ان زمان نفت بود که از بازار خوي مرکز تجاري دوران خودش با شتر از قفقاز به بازار خوي و آنجا به بازار اروميه- بازار تبريز و …. انتقال مي¬دادند، داد و ستد مي‌کردند.«
»بازار تاريخي اروميه از بازار عطارها، زرگرها مسگرها، کفاش¬ها، نمد مالان، رنگرزان، حلبي سازان، چاقوسازان و … تشکيل شده و قدمت آن به دوران صفويه، زنديه و قاجاريه مي¬رسد. قديمي ¬ترين بخش¬هاي باقيمانده آن از دوره صفويه به بعد است به ويژه حمام¬هاي آن که متعلق به دوره زنديه و قاجاريه است.
بازار قديمي شهراروميه در مجموعه بافت قديمي و در گوشه جنوب شرقي اين شهر قرار دارد.«( سايت ميراث فرهنگي کشور)»بازار اروميه در گوشه جنوب شرقي شهر اروميه واقع گرديده است که در حال حاضر بخش عمده و سالم آن در بين خيابان¬هاي امام – عسگرآبادي – اقبال و مهاباد (منتظري ) محصور است. طول و عرض بنا : حدودا 100 * 300 متر مسجد جامع شهر اروميه نيز در اين محدوده قرار گرفته که بنائيست مربوط به قرن 6 هجري. قديمي¬ترين بخش¬هاي باقيمانده محدوده بازار از دوره صفويه به بعد است. مخصوصا حمامهائي از دوره زنديه و قاجار باقي مانده که نمايانگر ذوق معماري دوره هاي مختلف هستند. هر راسته و بخشي از اين مجموعه داراي فرم و شکل¬بندي خاص خود است. وجود تيمچه¬ها سراها، مسجد، حمام¬ها ، تماما دال بر آباداني و تحرک اين بخش از شهر در زماني نه چندان دور است.از خصوصيات بارز اين مجموعه سادگي معماري آن است. با وجود تفاوت¬هائي که از نظر فرم در طاق¬ها و چشمه و گنبدهاي بازار مشاهده مي¬شود، هيچ نوع تنوعي از حيث تکنيک هنري مانند کاشيکاري، گچبري، سنگ کاري و دربهاي قديمي پرکار چوبي در بازار ديده نمي شود.
مصالح تمام راسته بازارها و چهارسوها از آجر انتخاب و اکثرا حتي فاقد اندود ساده گچ نيز است!!!تنها تنوع مجموعه ذوق و سليقه معماران دوره¬هاي مختلف است که هر کدام با انتخاب فرمي خاص از نظر شکل قوس¬ها اثري از خود به يادگار گذاشته¬اند.در سالهاي گذشته اين اثر تاريخي ( بازار اروميه ) مورد مرمت و بازسازي قرار گرفته است.
» ( سايت کويرها و بيابان-هاي ايران- بخش بازارهاي ايران)«با دخل و تصرفاتي که براثر انقلاب صنعتي و زندگي مدرن در کالبد شهر اروميه بوجود آمده، قسمت¬هاي زيادي از بافت قديمي مخصوصا بخش تجاري شهر منهدم يا اتصال آنها از هم گسيخته شده، به طوريکه در حال حاضر قسمت کوچکي از بافت قديمي بازار حد فاصل دو خيابان و ميدان نوساز در شمال شرقي شهر قرار گرفته و يکي از حمام¬هاي قديمي در قسمت ديگر شهر. در حال حاضر بخش عمده و سالم بازار قديمي اروميه در بين خيابانهاي عسگرآبادي، امام، مهاباد و اقبال محصور بوده قدمت!!! اين بنا به دوره صفويه مي¬رسد که 22 خردادماه سال 62!!! به شماره 1639 در فهرست آثار ملي کشور به ثبت رسيده است.در بازاراروميه هر راسته و بخشي، از سبک و شکل خاص دوره خود پيروي کرده است. بقاياي به جاي مانده نمايانگر ذوق معماري دوره¬هاي مختلف است. علي رغم تنوع شکل طاق ها، چشمه و گنبدها مجموعه بازار از سادگي ويژه¬اي برخوردار است.
به عبارت ديگر هيچ نوع کاشيکاري، گچبري و سنگ کاري در آن ديده نمي¬شود!!!سردر ورودي اصلي بازار اروميه از طرف مسجد اعظم، يکي از زيباترين جلوه¬هاي قديمي معماري ايران است، مجموعه بازاراروميه متشکل از راسته¬هاي اصلي و فرعي متعددي است که از نظم و نقشه خاصي پيروي نمي¬کند بلکه در طي دوره-هاي مختلف به تدريج در محور طولي و عرضي گسترش يافته است؛ قسمتي از بازار دو طبقه است.
در اين مجموعه همچنين تعدادي سرا، چهارسوق تيمچه و حمام¬هاي قديمي وجود دارد. راسته¬هاي بازار هرکدام وابسته به صنف خاصي است و بر همين اساس نامگذاري شده¬اند، اين بازار همچنان هسته مرکزي خريد و فروش اهالي اين شهر است. مصالح تمام راسته بازار و چهارسوها از آجر و اغلب بدون اندود ساده گچ است!!!« ( پرتال استانداري اروميه- نقل از مصاحبه مطبوعاتي فرمانداري وقت اروميه در سال 1392)
بديهي است که موارد پراکنده و تکراري فوق همه از منابع مکتوبي چون تاريخ اروميه (رضائيه) تاريخ آذربايجان، مهد زردتشت و غيره و نيز آرشيوه ميراث فرهنگي کشور و استان نقل شده و دائماً در حال تکرار و نقل است….ديدگان ما کي به مطالعات جامع (و نه پايان نامه¬اي يا سفارشي و يا فرهنگي¬نامه¬اي دست چندم) بناهاي مهم اروميه و استان روشن خواهد شد خدا عالم است!

منبع :