چگونه مي‌توان اثرات مخرب سيل را کاهش داد
چگونه مي‌توان اثرات مخرب سيل را کاهش داد
1401/02/18
گروه اجتماعي: بارش باران و بروز سيلاب طي روزهاي اخير خسارت‌هاي زيادي به زيرساختهاي عمراني، کشاورزان و دامداران وارد کرده است.اکنون اين سوال مطرح است که آيا وقوع سيل اجتناب ناپذير است و اگر چنين نيست، چگونه مي‌توان اثرات مخرب سيل را کاهش داد و به حداقل رساند. طي روزهاي اخير بارش‌هاي تند منجر به بروز سيلاب در شهرستان‌هاي مشگين‌شهر، خلخال، نير، انگوت در استان اردبيل و ساير استانهاي کشور شده و خسارت‌هاي سنگيني را در مناطق مختلف به دنبال داشته است.
گروه اجتماعي: بارش باران و بروز سيلاب طي روزهاي اخير خسارت‌هاي زيادي به زيرساختهاي عمراني، کشاورزان و دامداران وارد کرده است.اکنون اين سوال مطرح است که آيا وقوع سيل اجتناب ناپذير است و اگر چنين نيست، چگونه مي‌توان اثرات مخرب سيل را کاهش داد و به حداقل رساند. طي روزهاي اخير بارش‌هاي تند منجر به بروز سيلاب در شهرستان‌هاي مشگين‌شهر، خلخال، نير، انگوت در استان اردبيل و ساير استانهاي کشور شده و خسارت‌هاي سنگيني را در مناطق مختلف به دنبال داشته است.
سيل در شهرستان مشگين شهر منجر به تلف شدن بيش از 1200 راس گوسفند، تخريب 5 واحد پرورش ماهي و تعدادي از حوضچه ها شده ضمن اينکه در شهرستان خلخال هم علاوه بر آبگرفتگي معابر و خيابان ها مسيرهاي تردد 18 روستا در اين شهرستان را قطع کرده است. به گفته کليم الله وثوقي مدير کل راهداري و حمل و نقل جاده اي استان اردبيل سيل بيش از500ميليارد ريال به زيرساختهاي حمل و نقل روستايي استان خسارت زده است. علاوه بر سيلاب و خسارت هاي ناشي از آن، بارش تگرگ هم خسارت‌هاي سنگيني را به کشاورزي استان وارد کرده که طي روزهاي آتي مسئولان مربوطه خسارت‌هاي وارده به اين بخش را ارزيابي و اعلام خواهند کرد.
بخش عمده خسارت سيل که شايد کمتر کسي به آن توجه مي‌کند، خاک مرغوبي است که در اثر سيل از دست مي‌رود و آبي است که مي‌توانست سفره‌ها و مخازن زيرزميني استان را تغذيه کرده و به مرور زمان از چشمه‌ها جاري شود و احتمالا از اين جهت ارزيابي و برآورد دقيقي از ميزان اين خسارت وجود نداشته باشد.
در چنين شرايطي اکنون اين سوال مطرح است که آيا وقوع سيل اجتناب ناپذير است و آيا اصولا اين امکان وجود دارد که از وقوع سيل جلوگيري کرد و چقدر مي‌توان از اثرات مخرب آن را مهار کرد. چطور مي‌توان مانع از ازدست رفتن آبي شد که ضمن آسيب زدن به زيرساختهاي استان در بازه زماني بسيار کوتاه از حوضه هاي آبريز خارج مي‌شود. نقش اطلاع رساني سازمان هواشناسي و هشدارهاي رنگارنگ آن چيست و اساسا کشاورزان و دامداران و روستاييان تا چه حد از داده‌هاي سازمان هواشناسي استفاده مي‌کنند و به آن اعتماد دارند.
چرا سيل مي‌آيد
هرچند پديده سيل امر جديدي نيست و گذشته نيز سيلاب در مناطق مختلف رخ داده است با اين وجود در دوره هاي جديد سيلاب اثرات مخربتري در پي داشته است. نبود سيل‌بندها در مکان سيل‌گير، کم توجهي به اجراي طرح‌هاي آبخيزداري در سال‌هاي گذشته، عوامل ناشي از شرايط طبيعي از قبيل تغيير اقليم، ميزان و شدت بارندگي، شرايط توپوگرافي، عوامل حوضه‌اي، دخالت بي‌رويه انسان در محيط زيست، دستکاري مسيل‌ها و آبگذرها، اشغال مسيل‌ها و حريم نهايي رودخانه‌ها و تغيير بدون ضابطه در پوشش سطحي زمين، تخريب مراتع، قطع درختان جنگلي و تخريب پوشش گياهي از جمله عوامل وقوع سيلاب است.
هرچند ممکن است نتوان به طور کامل از آسيب‌هاي طغيان طبيعت جلوگيري کرد با اين حال راهکارهايي براي کاهش اثرات مخرب حوادثي مانند سيل وجود دارد. اصولا يکي از اهداف احداث سازه‌هاي عمراني و سدها کنترل و مهار رواناب‌هايي است که به صورت سيلاب در رودخانه‌ها جاري مي‌شوند. علاوه بر اين سدها نقش بي‌بديل و غيرقابل‌انکاري در مديريت مصرف آب در بازه زماني مختلف ايفا مي‌کنند.
با اين حال طي سال‌هاي اخير انتقاداتي از سوي فعالان محيط زيست بر سدسازي‌ها وارد شده است. به زعم اين منتقدان بايد در هرگونه طرح‌هاي توسعه‌اي بايد الزامات توسعه پايدار وعدم دست اندازي و تخريب محيط زيست بايد مد نظر باشد. از اين جهت شايد اجراي طرح‌هاي آبخيزداري و آبخوانداري ضمن کنترل آبهاي سطحي و سيلاب‌ها تبعات منفي کمتري بر محيط زيست داشته باشد.هرچند به نظر مي‌رسد در مهار رواناب‌ها و آبهاي سطحي نبايد صرفا بر اقدامات سازه‌اي مانند سد سازي و يا اقدامات بيولوژيک اتکا کرد و بايد ترکيبي از راهکارهاي تجربه شده در سطح جهاني را به کار گرفت. هر کدام از اين دو بخش البته نيازمند داشتن نگاه بلند مدت به مقوله مهار آبهاي سطحي است و اين اقدامات موضوعاتي نيست که در بازه زماني کوتاه اهداف مدنظر را محقق سازد.
در يک نگاه کلان، هدف از اجراي طرح‌هاي آبخيزداري، کنترل فرسايش خاک و جلوگيري از هدررفت خاک‌هاي حاصلخيز، اعمال مديريت جامع، هماهنگ و يکپارچه در جهت حفظ توان اکولوژيک طبيعت، مطالعات آبخوانداري بمنظور استفاده موثر از جريان سيل و کاهش خسارت ناشي از آن و احياي جنگل و مرتع از جمله اقدامات مهم طرح‌هاي آبخيزداري است.
در عمليات آبخيزداري مجموعه اقدامات مديريتي از جمله مديريت داخل حوضه، اقدامات مکانيکي، بيولوژيکي و حفاظتي در زمينه روان‌آب اعمال مي شود تا بخشي از آب باران کنترل و به داخل زمين نفوذ کرده و سرعت سيل و باران کاهش يابد.در همين زمينه مديرکل منابع طبيعي و آبخيزداري استان اردبيل به ايرنا گفت: "فعاليت‌هاي آبخوانداري و آبخيزداري جزو راهکارهاي موثر و زيربنايي در پيشگيري از خسارات ناشي از مخاطرات طبيعي است چرا که مي‌توان از طريق آن در دوران ترسالي بارش‌هاي مازاد را ذخيره کرد و در زمان حاکميت خشکسالي با هدايت بهينه و بهره‌وري از حداقل بارش، تبعات خشکسالي را کاهش داد. "
محمود قليزاده با بيان اينکه در طرح‌هاي آبخيزداري سازه‌هاي سنگي گابيوني، بندهاي زيرزميني و دومنظوره پخش سيلاب و کنتور اجرا مي‌شود، درخصوص اقدامات صورت گرفته در اين زمينه در استان گفت: تاکنون مطالعات آبخيزداري در سطح 450 هزار و 296 هکتار از مساحت عرصه‌هاي منابع طبيعي استان انجام شده و در صورت تامين اعتبار مورد نياز از محل اعتبارات ملي و استاني تا پايان سال جاري طرح‌هاي آبخيزداري در 37 نقطه استان اجرا مي‌شود.
علاوه بر اقدامات سازه اي و بيولوژيک، براي به حداقل رساندن مخاطرات ناشي از سيل اقداماتي مانند بازنگري در برنامه‌هاي کنترل سيلاب، مطالعه يکپارچه مديريت سيلاب در حوضه‌هاي آبريز، صيانت از جنگل‌ها و مراتع و احياي پوشش گياهي، حفاظت از حريم رودخانه‌ها، اجراي طرح‌هاي آبخيزداري و سد ها لازم و ضروري است.مروري بر سيلاب‌هاي سال‌هاي اخير در استان اردبيل نشان مي‌دهد که مشگين‌شهر و خلخال بيشترين ميزان بروز سيل و خسارت‌هاي ناشي از آن را شاهد بوده‌اند. مديرکل منابع طبيعي و آبخيزداري استان اردبيل با بيان اينکه در صورت تامين اعتبار مورد نياز طرح‌هاي آبخيزداري در منطقه شمال غرب خلخال و مشگين شهر با هدف پيشگيري از ورود سيلاب به منطقه مسکوني اين بخش اجرا خواهد شد، اضافه کرد: "با اجراي طرح‌هاي آبخيزداري در مناطق خوجين و اندبيل واقع در شمال و شمال شرقي خلخال و همچنين بخش‌هايي از شهرستان مشگين شهر مي‌توان از ورود سيلاب و خسارت‌هاي ناشي از آن جلوگيري کرد. "
توصيه‌هاي مدير کل مديريت بحران استان
گذشته از برنامه ريزي و نگاه کلان و بلندمدت در مواجهه با پديده سيل، براي کاهش مخاطرات ناشي از سيلاب رعايت برخي توصيه‌هاي دستگاه‌ها و نهادهايي مانند مديريت بحران و سازمان هواشناسي الزامي است. مشکل آنجاست که دامداران و کشاورزان که اغلب خسارت‌هاي سيل دامن آنها را مي‌گيرد، اصولا ارتباطي با دستگاه‌ها و نهادهاي مسئول ندارند و به نظر مي رسد اين دستگاه‌ها بايد در اين زمينه تدابير جدي اتخاذ کرده و راهکارهاي کارآمدتري براي اطلاع رساني به روستاييان و کشاورزان داشته باشند.
در همين زمينه مهدي خدمتي مديرکل مديريت بحران استان اردبيل ضمن هشدار نسبت به خطرات احتمالي ناشي از سيل گفت:"با توجه به اينکه بارش‌هاي بهاري رگباري بوده و در عرض چند دقيقه موجب جاري شدن سيل مي‌شود، لذا شهروندان از توقف و استقرار در حاشيه رودخانه‌ها، مسيل‌ها و کوهپايه‌ها خوداري کنند. "وي با هشدار به ساکنان مناطق روستايي متذکر شد: "به دليل بارندگي‌هاي رگباري توام با رعد وبرق، بايد از چراي دام در حاشيه رودخانه‌ها و مسيل‌ها و برپايي چادر در مناطق مرتفع خودداري شود. "
مديرکل مديريت بحران استان اردبيل به مسافران و رانندگان نيز تاکيد کرد که "با مشاهده سيلاب در مسيرهاي عبوري از ورود با خودرو به درون سيلاب خوداري کنند زيرا به سبب گل آلود بودن، عمق سيلاب‌ها مشخص نيست. "خدمتي با اشاره به آمادگي تمام شوراهاي مديريت بحران شهرستان‌هاي استان، از شهروندان خواست موارد ايمني را رعايت کرده و از حضور در مناطق کوهستاني و حوزه رودخانه‌ها خودداري کنند.
مدير کل مديريت بحران استانداري اردبيل بار ديگر از شهروندان خواست اطلاعيه‌هاي هواشناسي در ارتباط با بارش و سيلاب را جدي بگيرند.
تداوم بارش تا پايان هفته‌جاري/شهروندان از استقرار در مکان‌هاي پرخطر دوري کنند
سياوش محمدي مديرکل سازمان هواشناسي استان اردبيل هم از احتمال طغيان رودخانه‌ها و سيلابي شدن مسيل‌ها و همچنين تداوم بارش باران تا اواخر هفته در استان خبر داد.وي افزود: بر اساس نقشه هاي هواشناسي تا پايان هفته جاري شاهد ناپايداري‌هاي جوي در سطح استان خواهيم بود و از اين‌رو در بيشتر ساعات آسمان استان نيمه ابري تا ابري بوده و بارش باران در مناطق مرکزي و جنوبي استان پديده غالب خواهد بود.به گفته محمدي بارش در بيشتر ساعات به صورت رگبار انتظار مي‌رود و در برخي از مناطق با توجه به تشکيل ابرهاي همرفتي، همراه با رعدوبرق و رخداد تگرگ خواهد بود.مديرکل سازمان هواشناسي استان اردبيل تصريح کرد: پيرو هشدارهاي مرکز پيش بيني استان اردبيل و بارش‌هاي قابل توجه در روزهاي قبل، آبگرفتگي معابر عمومي، سيلابي شدن مسيل‌ها و رودخانه‌ها و ايجاد خسارت دور از انتظار نيست.
محمدي با بيان اينکه از نظر دمايي نيز شاهد کاهش چند درجه‌اي دما در سطح استان خواهيم بود، اظهار کرد: در شمال استان نيز شرايط متفاوت بوده و در اواخر هفته بارش‌هاي خفيف باران در منطقه شمال پيش‌بيني مي شود.
وي خاطرنشان کرد: هواشناسي استان پيش از بارندگي اطلاعيه‌هاي لازم را در جلوگيري از خسارت‌هاي احتمالي به شهروندان اعلام مي‌کند که ضروري است شهروندان به اين اطلاعيه‌ها توجه جدي داشته باشند.
محمدي همچنين به شهروندان توصيه کرد اطلاعات و دستورالعمل‌هاي ضروري را از طريق رسانه‌هاي جمعي مانند تلويزيون و صفحات اجتماعي دريافت کنند.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از ايرنا، مديرکل سازمان هواشناسي استان اردبيل همچنين از شهروندان خواست از توقف در مسيرهاي خطرناک، توقف در مسير ساختمان‌ها و ديوارهاي نيمه کاره و فرسوده، درختان کهنسال و رودخانه‌ها در هنگام سيلاب خودداري کنند.استان اردبيل جزو 10 استان کشور در زمينه فراواني وقوع حوادث طبيعي به شمار مي‌رود و هر از گاهي حوادثي مانند زمين لرزه، رانش زمين، سيل، خشکسالي، صاعقه، طوفان، سرمازدگي، برف سنگين، سرما و يخبندان شديد خسارت و تلفات زيادي بر جاي مي‌گذارد.
منبع :