محمد قاضي فراتر از مترجمي
1398/11/07
گروه گزارش: محمد قاضي از مترجمان برجسته و به نام ادبيات معاصر ايران است که با ترجمه بيش از 68 اثر، ضمن تابوشکني در اين عرصه، سبک خاصي در ترجمه را نيز ابداع کرد؛ اگرچه قاضي فراتر از يک مترجم بود و به سادگي مي‌توان در اين خصوص قضاوت کرد.
استاد محمد امامي قاضي که بعدها به محمد قاضي شهرت يافت در مرداد سال 1292 در مهاباد به دنيا آمد؛ وي آموختن زبان فرانسه را در زادگاه‌اش مهاباد و نزد شخصي به‌نام گيوم مکرياني، از کردهاي عراق آغاز کرد.
قاضي در سال 1308 به تهران رفت و در سال 1315 از دارالفنون در رشته ادبي ديپلم گرفت و در سال 1318 دوره? دانشکده حقوق دانشگاه تهران را در رشته? قضائي به پايان برد؛ او در طول اين دوران هميشه جزو بهترين شاگردان زبان فرانسه بود.
قاضي در مهر 1320 به استخدام وزارت دارايي درآمد و از ابتداي دهه? 1320 با ترجمه? اثري کوچک از ويکتور هوگو به نام کلود ولگرد، نخستين قدم را در راه ترجمه برداشت و پس از آن 10 سال ترجمه را کنار گذاشت.
در سال 1329 پس از صرف يکسال و نيم وقت براي ترجمه? جزيره پنگوئن‌ها اثر آناتول فرانس، به‌زحمت توانست ناشري براي اين کتاب پيدا کند اما سه سال بعد که اين اثر انتشار يافت، به دليل شيوايي و رواني و موضوع متفاوت کتاب، آناتول فرانس از رديف نويسندگان بي‌بازار که کتابشان را در انبار کتاب‌فروشان در ايران خاک مي‌خورد بيرون آمد.
در سال 1333 کتاب شازده کوچولو نوشته? سنت اگزوپري را ترجمه کرد که بارها تجديد چاپ شد، محمد قاضي با ترجمه? دوره? کامل دن کيشوت اثر سروانتس در سال‌هاي 1336 تا 1337 جايزه? بهترين ترجمه? سال را از دانشگاه تهران دريافت کرد.
محمد قاضي پس از بازنشستگي به فعاليت در کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان پرداخت که حاصل اين دوره ترجمه? کتاب‌هاي باخانمان از هکتور مالو، ماجراجوي جوان از ژاک ژروند و زورباي يوناني از نيکوس کازانتزاکيس است.
محمد قاضي در 1354 به بيماري سرطان حنجره دچار شد و هنگامي که براي معالجه به آلمان رفت، بيماري تارهاي صوتي و ناي او را گرفته بود و پس از جراحي به‌علت از دست دادن تارهاي صوتي، ديگر نمي‌توانست سخن بگويد و از دستگاه استفاده مي‌کرد؛ با اين حال کار ترجمه را ادامه داد و ترجمه‌هاي جديدي از او تا آخرين سال حياتش انتشار مي‌يافت.
از آثار مهم ترجمه‌شده توسط او مي‌توان به دن کيشوت اثر سروانتس، نان و شراب اثر اينياتسيو سيلونه، آزادي يا مرگ و در زير يوغ نام برد؛ وي همچنين آثاري را از روسي و کُردي به فارسي برگرداند و در مقدمه کتاب‌هايش بسيار تحليل‌هاي عالي و عقايد جالبي را گنجاند که کتاب‌هاي مورد ترجمه او را بسيار جذاب‌تر مي‌کند.
از آثار مهم ترجمه‌شده توسط او مي‌توان به جزيره پنگوئن‌ها نوشته آناتول فرانس، چهل روز موسي داغ اثر فرانتز ورفل، درد ملت نوشته ابراهيم احمد، صلاح‌الدين ايوبي اثر آلبر شاندور، قلعه مالويل نوشته روبر مرل، کمون پاريس، مسيح بازمصلوب اثر نيکوس کازانتزاکيس، آخرين روز يک محکوم اثر ويکتور هوگو، آدم‌ها و خرچنگ‌ها، آزادي يا مرگ نوشته نيکوس کازانتزاکيس، ايالات نامتحد به قلم ولاديمير پوزنر،بردگان سياه، پولينا چشم و چراغ کوهپايه اثر آناماريا ماتوته، تاريخ ارمنستان، تاريخ مردمي آمريکا نوشته هاروي واسرمن، تاريک‌ترين زندان اثر ايوان اولبراخت، خداحافظ گري‌کوپر نوشته رومن گاري، داستان کودکي من اثر چارلي چاپلين و ... نام برد.
وي به دليل تسلط به زبان فرانسه به ترجمه آثار برجسته ادبي و تاريخي جهان پرداخت که بي‌شک آشنايي نسل کنوني با حجم عظيمي از رمان‌هاي مشهور غرب، مرهون تلاش و ذوق‌ورزي‌هاي محمد قاضي است و نثر ترجمه‌هاي او چنان شيواست که آثارش سرمشقي براي ديگر مترجمان به شمار مي‌رود؛ وي 50 سال ترجمه کرد و نوشت و نتيجه تلاش او 68 اثر اعم از ترجمه ادبي و آثار خود او به زبان فارسي است.
زبان مادري محمد قاضي کُردي بود اما وي آثار خود را از زبان‌هاي فرانسوي، روسي و انگليسي به زبان فارسي ترجمه کرد و به باور بسياري از صاحب‌نظران اين حوزه خلق چنين آثار ترجمه‌اي از يک زبان به زبان ديگري به غير از زبان مادري مي‌تواند تابوشکني باشد که استاد قاضي در اين زمينه کارنامه درخشاني داشت.
بسياري از نويسندگان و منتقدان ادبي، خوانش‌هاي متفاوتي از آثار ترجمه شده توسط محمد قاضي دارند و برخي بر اين باور هستند که روش منحصر به فرد ترجمه استاد قاضي، سنت ترجمه در زبان فارسي را چند گام به جلوتر برد.
محمد قاضي گرچه بيش از 30 سال از آخر عمر خود را تنها با عينک مي‌ديد، با سمعک مي‌شنيد و با صوتک سخن مي‌گفت اما تا واپسين روزهاي عمر از کار و خلاقيت باز نايستاد و بر گنجينه نفيس آفرينش‌هاي ادبي خويش گوهري ديگر مي‌افزود.
اين استاد مترجم سرانجام پس از تحمل سال‌ها بيماري در 24 دي ماه 1376 در 84 سالگي دارفاني را وداع گفت و در مهاباد در قطعه مقبره شعراي آرامستان اين شهر در جوار مزار شاعران برجسته کُرد همچون ماموستا هه‌ژار و هيمن به خاک سپرده شد.
منبع :