هشدار نخبگان نسبت به چشم‌انداز امنیتی و ژئوپلیتیک تحولات جدید قفقاز

عصر آذربایجان- بر اساس یافته‌های نظرسنجی یکی از مراکز پژوهشی کشور، نخبگان نسبت به چشم‌انداز امنیتی و ژئوپلیتیک تحولات جدید قفقاز هشدار داده‌اند. شمار زیادی از آن‌ها بر اقدامات امنیتی-نظامی بازدارنده برای مقابله با تغییرات ژئوپلیتیکی احتمالی تأکید کرده‌اند.

عصر آذربايجان- بر اساس يافته‌هاي نظرسنجي يکي از مراکز پژوهشي کشور، نخبگان نسبت به چشم‌انداز امنيتي و ژئوپليتيک تحولات جديد قفقاز هشدار داده‌اند. شمار زيادي از آن‌ها بر اقدامات امنيتي-نظامي بازدارنده براي مقابله با تغييرات ژئوپليتيکي احتمالي تأکيد کرده‌اند.

 تحولات دو سال اخير و منازعات شکل گرفته در منطقه قفقاز موجب بازگشت سرزمين‌هاي مورد ادعاي جمهوري آذربايجان از ارمنستان شد اما به نظر مي‌رسد با عمليات اخير جمهوري آذربايجان در شهريور 1401 در استان سيونيک، داراي اهداف جديد و به تبع آن تحولات ژئوپوليتيکي جديدي باشد.

جمهوري اسلامي ايران به عنوان يک بازيگر فعال منطقه‌اي از يک سو و تأثيرپذير از هرگونه تغييرات و تحولات جديد اين منطقه، رويکردها و سياست خاص خود که مباني آن بر گرفته از موضع مقام معظم رهبري در مورد عدم تغيير مرزهاي شمال غربي کشور با منطقه قفقاز است، را دنبال مي‌کند.

رويکرد و سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران در قبال تحولات قفقاز با نقد و واکنش مختلفي در محافل مختلف مردمي، رسانه‌اي و نخبگاني روبه‌رو بوده است. در اين راستا در يک نظرسنجي که از ميان 384 نفر از ميان نخبگان دانشگاهي (دانشگاه‌هاي تهران، علامه طباطبايي، تبريز، گيلان، شيراز، رازي کرمانشاه)، پژوهشگران و تحليگران سياست خارجي آگاه به مسائل قفقاز  انجام گرفته است نتايج زير به دست آمده است.

تحرکات بازيگران منطقه‌اي عنصر کليدي تحولات

52 درصد از پاسخ‌دهندگان، در پاسخ به تشديد دور جديد تنش در منطقه قفقاز، تحرکات بازيگران فعال منطقه‌اي را دليل تشديدکننده دور جديد تنش بيان کرده‌اند. 31 درصد نيز درگيري روسيه در پرونده اوکراين را موجب کاهش نقش توازن بخش اين کشور و در نتيجه تشديد منازعه در قفقاز عنوان کرده اند. مابقي پاسخ‌دهندگان عدم پايبندي يکي از طرفين يا هر دو طرف به توافقات و همين‌طور مداخله قدرت‌هاي بزرگ را دليل تشديد تنش‌ها در دور جديد دانسته اند.

ترکيه و رژيم صهيونيستي بازيگر اصلي دور جديد تحولات

41 درصد از پاسخ‌دهندگان سير و روند تحولات جديد منطقه را در راستاي منافع کشور ترکيه مي‌دانند. 34 درصد نيز اين تحولات را در راستاي منافع کشور آذربايجان عنوان مي‌کنند و مابقي نيز اين روند را در راستاي منافع ساير بازيگران مي‌دانند. نکته قابل توجه ديگر اين است که 57 درصد از پاسخ‌دهندگان ترکيه را داراي بيشترين تأثيرگذاري بر سياست‌هاي دولت آذربايجان مي‌دانند در حالي 24 درصد رژيم صهيونيستي را داراي بيشترين تأثيرگذاري بر سياست‌هاي دولت آذربايجان بيان کرده و مابقي پاسخ‌دهندگان بازيگران ديگر را در اين ميان مطرح مي‌کنند.

اولويت ايران در منطقه، اولويت‌هاي ژئوپليتيکي و تمدني باشد

در پاسخ به پرسش از اولويت و جايگاه منطقه قفقاز در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، 43 درصد از پاسخ‌دهندگان بر اولويت منافع ژئوپليتيکي و ژئواستراتژيکي و 26درصد بر اهميت فرهنگي و تمدني اين منطقه در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران تأکيد کرده‌اند. اين در حالي‌ست که 18 درصد بر اقتصاد و تجارت و 13 درصد بر اهميت از منظر سياسي و امنيتي در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران تأکيد داشتند.

ملاحظه امنيتي ايران تثبيت مرزهاي ژئوپليتيک منطقه است

53 درصد از پاسخ‌دهندگان مخالفت با تغيير مرزها و ژئوپليتيک منطقه قفقاز جنوبي را بخش مهمي از ملاحظات امنيتي و استراتژيک ايران در قبال تحولات جديد منطقه مي‌دانند. 18 درصد از پاسخ‌دهندگان ممانعت از حضور تهديدمحور بازيگران فرامنطقه‌اي دولتي، 15درصد تامين منافع ژئواکونوميک ايران و 14 درصد مخالفت با تحرکات قوم‌مدارانه و تجزيه‌طلبانه را به عنوان بخش مهمي از ملاحظات امنيتي و استراتژيک ايران در قبال تحولات جديد بيان مي‌کنند.

لزوم تغيير جهت‌گيري سياست خارجي ايران به صورت فعالانه

نکته قابل توجه ديگر در اين نظرسنجي تأکيد 57 درصد از پاسخ‌دهندگان به اولويت ديپلماسي سياسي از سوي دستگاه‌هاي مرتبط با سياست خارجي ايران است که در پاسخ به سؤال از نوع جهت‌گيري دستگاه ديپلماسي براي تامين ملاحظات استراتژيک در منطقه قفقاز بيان شده است. در حالي که 21 درصد بر ديپلماسي اقتصادي و 17 درصد بر ديپلماسي فرهنگي اشاره کرده‌اند.

از سويي ديگر43 درصد از پاسخ‌دهندگان اقدامات جمهوري اسلامي ايران در قبال تحولات اخير منطقه قفقاز در قالب سياست بي‌طرفيِ منفعلانه صورت‌بندي کرده اند و اين درحالي است که 31 درصد اين اقدامات را در ديپلماسي چند جانبه صورت‌بندي مي‌کنند. مابقي پاسخ‌دهندگان نيز اقدامات جمهوري اسلامي ايران در قبال تحولات اخير منطقه قفقاز را در قالب ديپلماسي پنهان و سياست بي طرفي فعال صورت بندي مي‌کنند.

39 درصد پاسخ‌دهندگان در مورد تأثير اقدامات تاکنون انجام گرفته دستگاه ديپلماسي کشور در روند تحولات منطقه قفقاز بيان مي‌دارند که اين امر موجب القاي انفعال ايران در ميان ساير بازيگران شده است. 36 درصد بر بي‌تأثير بودن اقدامات دستگاه ديپلماسي کشور در روند تحولات منطقه قفقاز تاکيد دارند. اين در حالي است که 19 درصد نيز قائل به کمک جمهوري اسلامي ايران به مديريت تنش هستند.

46 درصد از پاسخ‌دهندگان ناکارآمدي نهادهاي مؤثر در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران را عامل وضعيت کنشگري کنوني کشور در اين منطقه عنوان کرده‌اند. درحالي که 33 درصد، بر برتري رقباي منطقه‌اي به عنوان عامل تشديد شرايط کنشگري به شيوه کنوني تاکيد کرده‌اند. 11 درصد نقش تحريم‌ها و 10 درصد نير نگراني از تنش‌هاي قومي را دليل شکل کنشگري کنوني کشور در منطقه قفقاز دانسته‌اند.

اقدامات امنيتي - نظامي بازدارنده توصيه نخبگان ايراني

نکته مهم و قابل توجه اين نظرسنجي، تأکيد 43 درصد از پاسخ‌دهندگان بر اقدامات امنيتي و نظامي بازدارنده جمهوري اسلامي ايران به عنوان اولويت اقدامات ايران براي مقابله با تغييرات ژئوپليتيکي در منطقه قفقاز است. 28 درصد از پاسخ‌دهندگان نيز بر همکاري سه جانبه جمهوري اسلامي ايران، روسيه و ارمنستان به عنوان اولويت اقدامات ايران براي مقابله با تغييرات ژئوپليتيکي تأکيد دارند. مابقي نيز همکاري نظامي با ارمنستان و همچنين ديپلماسي سياسي با آذربايجان را به عنوان اولويت اقدامات ايران براي مقابله با تغييرات ژئوپليتيکي در منطقه قفقاز عنوان کرده‌اند.

نظرسنجي فوق در مهرماه  1401از سوي مؤسسه مطالعات و تحقيقات بين‌المللي ابرار معاصر تهران و در راستاي اولويت‌هاي پژوهشي و مطالعاتي خود در حوزه امنيت بين‌الملل و سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران انجام گرفته است.

منبع : تسنیم