مالچ‌پاشي درياچه اروميه؛ پروژه تحقيقاتي يا برنامه‌اي جدي

گروه اجتماعي : انتشار خبر مالچ پاشي روي درياچه اروميه با موجي از واکنش‌ها همراه بود، اقدامي که مسئولين سازمان محيط زيست درباره آن اظهارنظرهاي متناقضي دارند، با اين وجود آيا مالچ پاشي ايده خوبي براي جلوگيري از انتشار ريزگردهاي نمکي در شهرهاي اطراف حوضه درياچه اروميه است؟

مظاهر گودرزي

وقتي به‌جاي آب قرار است مالچ سهم يک درياچه شود، به عکس زير توجه کنيد، درياچه اروميه است، پنجا سال قبل، مردم در ساحل آن نشسته‌اند، وقتي آن سال‌ها يک روزنامه از مردم خواست براي تفريح به درياچه اروميه سفر کنند در بخشي از گزارش خود از »عمق 30 متري آب« نوشت، شايد اين عمق براي درياچه اروميه کمي بزرگنمايي بود اما حتما آنقدري آب در درياچه بود که براي رفع نگراني از ريزگردهاي نمکي خيال پاشيدن مالچ داخل درياچه به ذهن کسي نرسد؛ چرا به سال‌هاي دور برويم همين ميانه دهه هفتاد، آنقدر درياچه اروميه آب داشت که خيلي‌ها نگران شدند و همايشي با موضوع چه‌طور از شر درياچه اروميه خلاص شويم راه انداختند، ايده‌هايي که يک درياچه را نابود کرد، علي ارواحي، کارشناس مديريت تالاب درباره روزهاي پرآب درياچه اروميه و گام‌هاي پراشتباه براي خشک شدن اين درياچه مي‌گويد: »با وجود اين‌که کشور ما وضعيت خشک و نيمه خشک دارد اما درياچه اروميه حيات خودش را هزاران سال در سرزمين ما حفظ کرد، در ميانه دهه هفتاد بارش‌هاي زيادي در حوضه درياچه اروميه داشتيم، همان بارش‌ها سبب شد تراز درياچه اروميه به‌شکل غيرمنتظره افزايش پيدا کند، سرعت پيدا کردن توسعه نامتوازن در حوضه درياچه اروميه به‌همان بارش‌هاي خوبِ نيمه دهه هفتاد برمي‌گردد، اگرچه قبل‌تر هم در آن‌جا توسعه نامتوازن اتفاق افتاده بود اما بعد از آن ترسالي و بارش‌هاي ‌خوب بود که شاهد افزايش سازه‌هاي آبي در اين حوضه و توسعه افسار گسيخته سطح زير کشت در بخش کشاورزي هستيم، سرعت پيدا کردن توسعه ناموازن در دهه 80 سبب افت تراز درياچه اروميه شد.«
مالچ پاشي روي درياچه اروميه؛ بدون هماهنگي يا پروژه تحقيقاتي؟
سير صعودي خشک شدن درياچه اروميه در سال‌هاي اخير سبب شد بخش زيادي از سطح درياچه خالي از آب شود، حالا زمان آن است که همان نگراني قديمي ظهور و بروز کند، يعني انتشار ريزگردهاي نمکي در آسمان شهرها و مناطق اطراف درياچه اروميه، عيسي کلانتري، رئيس سابق سازمان حفاظت از محيط زيست ، درباره انتشار اين گردهاي نمکي گفت: »درياچه خشک شود، گرد و غبار نمکي آن تا 400 کيلومتر خواهد رفت، اگر درياچه خشک شود به مرور مردم بايد تبريز را تخليه کنند، چراکه بيش از 10 سال نمي‌توانند غبار نمکي را تحمل کنند.«
حالا خشک شدن درياچه اروميه و نگراني از انتشار ريزگردهاي نمکي آنقدر شده که ايده مالچ پاشي به عمل تبديل شود، شبکه تلويزيوني سهند چند روز قبل يک گزارش از مالچ پاشي در بخش‌هايي از درياچه اروميه منتشر کرد، اقدامي که البته به‌نظر مي‌رسد ميان سردرگمي انجام شده است، از يک طرف مدير روابط عمومي سازمان حفاظت محيط زيست اين اقدام را عمليات تحقيقاتي دانست و از طرفي ديگر مديرکل حفاظت محيط زيست آذربايجان شرقي از مالچ پاشي بدون هماهنگي با اين سازمان خبر داد. ميثم سعيدي، مديرکل روابط عمومي سازمان حفاظت محيط زيست در حساب شبکه اجتماعي ايکس (توئيتر) نوشت: »خاک‌پوش يا مالچ غيرنفتي تنها در مساحت 60 مترمربع از درياچه اروميه و به منظور تحقيات انجام شده است. لذا تيتر و توييت‌هايي مبني بر اينکه "مالچ‌پاشي در درياچه اروميه آغاز شد"، جنگ رواني است براي فشار بر افکار عمومي؛ فريب سربازان رسانه‌هاي چرک دشمن را نخوريد.«
اما در واکنشي ديگر شهنام اشتري، مديرکل حفاظت محيط زيست آذربايجان شرقي اظهار کرد: «طبق بررسي‌هاي انجام شده، اين اقدام بدون انجام هماهنگي و اخذ مجوزهاي لازم از سوي سازمان حفاظت محيط زيست و ستاد احياء درياچه اروميه انجام شده است. به‌محض آگاهي از اصل موضوع، همکاران اداره محيط زيست شهرستان عجب شير با حضور در محل نسبت به ممانعت و توقف عمليات اقدام کرده است.«
پيامدهاي منفي مالچ پاشي چيست؟
بدون توجه به اين‌که آيا اقدام انجام شده بدون هماهنگي با سازمان حفاظت از محيط زيست بوده، يا يک اقدام تحقيقاتي، بايد پرسيد آيا مالچ پاشي گزينه مناسبي براي جلوگيري از انتشار ريزگردهاي نمکي از سطح درياچه اروميه است؟
علي ارواحي دراين‌باره مي‌گويد: »مالچ براي اين استفاده مي‌شود که حرکت شن و ماسه روان را در اکوسيستم‌هاي مختلف مانند بيابان تثبيت کنيم، تجربه‌اي که درباره برخي از تالاب‌هاي کشور هم وجود دارد، مهمترين آن مالچ پاشي در تالاب هورالعظيم است که تجربه ناموفق قابل توجهي بود.«
او ادامه مي‌دهد: »مالچ پاشي مي‌تواند پيامدهايي سويي براي تنوع جانوري و گياهي داشته باشد، سبب تخريب زيستگاه‌ها شود و تهديدي براي ميکرواورگانيسم‌ها باشد. مالچ پاشي پيامدهاي ميان مدت و بلند مدتي هم دارد، مواد به مرور زمان با روان‌آب‌ها، سيلاب‌ها و مواردي ديگر ممکن است در کل سطح درياچه پخش شوند، و اگر اميد داشته باشيم روزي آبگيري درياچه اروميه به‌طور جدي دنبال شود، ممکن است سبب آسيب رساندن به گونه‌هايي مانند آرتميا شود، آرتميايي که کلي ارزش صادراتي دارد و مي‌تواند سبب ارز آوري شود براي همين لازم هست به‌خوبي درباره اين پيامدها فکر شود.«
اين متخصص مديريت تالاب بيان مي‌کند: «بستر نمکي درياچه اروميه يک لايه با ضخامت کم نيست که به‌راحتي با يک مالچ پاشي تثبيت شود، به‌نظرم خيلي بعيد است مالچ پاشي در درياچه اروميه براي جلوگيري از انتشار ريزگردهاي نمکي کمک کننده باشد.«
تجربه هورالعظيم چه مي‌گويد؟
ارواحي با اشاره به تجربه تالاب هورالعظيم مي‌گويد: »تجربه خوزستان نشان مي‌دهد با کمک مالچ پاشي شاهد تاثير چشم‌گيري درباره کنترل انتشار ريزگردها نبوديم، چراکه مثلاً وقتي بخش عراقي هورالعظيم مالچ پاشي نمي‌کرد گرد و غبار در آسمان خوزستان همچنان منتشر مي‌شد، حالا شما درياچه اروميه را در نظر بگيريد، اين درياچه 500 هزار هکتار وسعت دارد اما مالچ پاشي که در اين درياچه دارد انجام مي‌شود در نوارهاي ساحلي درياچه است، علاوه بر آثار تخريبي براي تنوع زيستي اين سطح از مالچ پاشي مگر چقدر مي‌تواند انتشار ريزگزدهاي نمکي را کنترل کند؟ با وسعتي که درياچه اروميه دارد کنترل انتشار ريزگردها بعيد است.«
او ادامه مي‌دهد: »اگر قرار است مالچ پاشي در دستور کار قرار بگيرد، چرا واقعاً بهره برداري از تصفيه خانه‌هاي تبريز و اروميه در دستور کار قرار نمي‌گيرد؟، مي‌توانيم سوال بپرسيم چقدر حقابه بخش کشاورزي را کاهش داده‌اند که الان به‌فکر مالچ پاشي هستند؟، البته کمبود بارش در سال جاري قابل فهم است وليکن وضعيت درياچه اروميه حاصل وضعيت بارش‌هاي امسال نيست طي چندين سال گذشت اين فشار به درياچه تحميل شده است.»
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از خبرآنلاين،ارواحي مي‌گويد: »بار خشکسالي فقط نبايد روي دوش درياچه اروميه باشد، بار خشکسالي بايد ميان ساير مصارف از کشاورزي گرفته تا صنعت توزيع شود، مادامي که حقايه درياچه داده نمي‌شود و مديريت منابع آبي مناسب نباشد وضعيت درياچه اروميه درست نمي‌شود. يک باور جمعي بايد ايجاد شود، بخش کشاورزي بايد بداند اگر درياچه اروميه نباشد در بلند مدت در آن منطقه نمي‌شود توسعه کشاورزي پايدار داشت، بخش صنعت بايد باور داشته باشد فرونشست از پيامدهاي خشک شدن درياچه و تالاب‌ها است، وقتي درياچه خشک شود بخش گردشگري آسيب جدي مي‌بيند، سلامت افراد با مخاطره مواجه مي‌شود، بنابراين همه بايد بدانند توسعه پايدار در آن منطقه به‌شرط حيات درياچه اروميه است.«

منبع :