اين مجموعه از نظر توليد و عرضه كالا و خدمات جنبي وابسته ، بسيار غني و مهمترين مركز اقتصادي و تجاري شهر محسوب مي شده است. بازار زنجان از نظر توليد و نوع فعاليت به هشت راسته تقسيم مي شود از جمله راسته زرگرها ، كفاشها ، بزازها ، سراجها و ازكاروانسراهاي جالب اين مجموعه كه نقش مؤثري در عرضة كالاها ايفا نموده ، سرا يا كاروانسراي حاج علي قلي و سراي حاج كربلايي علي را مي توان نام برد احتمالاًدر سال 1300 ه.ق تكميل شده است. گستردگي جغرافيايي بازار از يك سو و تنوع راسته ها ، تعدد سراها و كاوانسراهاي درون شهري در راسته هاي فرعي كه هركدام به نامي و به فعاليتي خاص اختصاص يافته از سوي ديگر ،همچنين وجود مساجد فراوان گوياي پويايي اين مجموعه فرهنگي، اقتصادي  تاريخي وهنري در طول زمان و به فراخور اوضاع و شرايط حاكم بوده است. خصوصا” از نقطه نظر بكاربردن تكنيك هاي معماري و سبكها وشيوه_هاي تزئيني دوران قاجار كه در راسته ها ،حجره ها ،چهار سوقها ، مساجد،سراها و كاروانسراهاي درون شهري ،گرمابه ها به زيباترين شكل و شيوه أي اجرا شده است. اگر چه تشخيص نحوه تشکيل بازار زنجان بدرستي و با دقت زياد ميسر نيست اما بيان مورخين و همچنين چگونگي قرار گيري اجزا گوناگون آن در کنار يکديگر تا حدود زيادي روشنگر شکل گيري و رشد و توسعه اين بازار مي باشد.

بازار زنجان با توجه به قرار گيري زنجان در مسير راههاي تجارتي شرق – غرب، در امتداد مسير قزوين – تبريز ايجاد شده و متصل کننده دروازه قزوين به دروازه تبريز مي باشد. از سوي ديگر ارتباط بسيار قوي زنجان با مناطق مرکزي از طريق کردستان و همينطور نياز روستائيان اطراف بويژه در بخش هاي جنوبي منطقه زنجان در استفاده از مسير ارتباطي عمده شرق – غرب ، وجود پل مير بها الدين موئد اين مطلب است که ارتباط مناطق جنوبي اين ناحيه ناحيه با زنجان از طريق اين پل . راهي که از آن به شهر و بالتبع به بازار منتهي ميشود بوده است . بنا براين ميتوان نتيجه گرفت که نطفه اوليه تشکيل بازار را بايد در محل تلاقي اين دو راه عمده جستجو کرد.

بررسي نقشه بازار و شهر زنجان نشان ميدهد که اين نقطه تلاقي ، در محل برخورد کوچه حمام مير بها الدين با راسته بازار است . و حمام مير بها  مسجد ميرزائي و منازل مسکوني با ارزشي که در اين بخش وجود دارند اين نظر را تقويت مي کنند . بطور قطع نزديکي اين هسته به ميدان ورکچي ها در سمت غرب آن که با توجه به چگونگي شکل_گيري شهر و نقشي که اينگونه ميادين در شهر ها و بازار ها داشته اند يکي ديگر از دلايل اثبات اين مدعاست. مطالعه موقعيت شهر و حصار آن و وضعيت فعلي بازار بيانگر اين مطلب است که رشد بازار در مراحل بعدي به سمت شرق بوده و بخش شرقي بازار متاخر تر از بخش غربي آن است . چرا که حصار شهر در بخش غربي ، در حوالي خيابان اصغريه بوده و اين امر امکان تصور رشد بازار رادر خارج شهر منتفي مي_دارد.

در جريان رشد بازار زنجان توسط راسته ها   سراها ، ميادين ، تيمچه ها ، بازار ها ، دالانها  مساجد ، حمام ها ، تکيه ها و ساير عناصر آرايش مي يابد تا جائيکه امروزه با رقمي معادل يکهزار باب مغازه و در حدود پنحاه نوع مشاغل مختلف  نقش مهمي در سطح شهر و منطقه دارد. راسته اصلي بازار زنجان از خيابان سعدي شروع شده و پس از قطع آن توسط خيابان فردوسي ، در خيابان اصغريه به پايان مي رسد و در حدود يک کيلومتر درازا دارد. در بدو شروع بازار از سمت شرق ، دو راسته به موازات يکديگر شکل مي گيرند که هر يک به سراهاي مختلفي مرتبط مي گردند اين دو راسته، راسته امامزاده و راسته عبدالعلي بيک نام دارند. تنوع مشاغل و گردش در جهت استقرار صنوف همسان باعث تشکيل راسته هاي تخصصي و فرعي در اطراف راسته اصلي مي شود که در بيشتر موارد به عرضه نوع خاصي از اجناس يا خدمات اشتغال مي يابند. 

راسته هاي حاج حسن ، ترابي ، حاج حيدر   انگوراني ، صباغها، رستمخاني و آقا از جمله راسته هاي فرعي بازار زنجان محسوب مي شوند. مهمترين شاخه فرعي بازار ، راسته حجه الاسلام است که بموازات راسته اصلي بوجود آمده و به قيصريه متصل مي شود.