بيش از يک دهه تماس و مذاکره طول کشيد تا برجام به عنوان يکي از مهمترين توافقنامه هاي دنيا به ثمر بنشيند. تير ماه 1394 بود که خيل بزرگي از خبرنگاران و کارشناسان و ناظران در وين گرد هم آمدند تا پس از حدود سه هفته انتظار شبانه روزي جزو اولين کساني باشند که خبر توافق را مي شنوند. سرانجام در سپيده دم 14 ژوييه 2015 (23 تير ماه 1394) توافق حاصل شد و تيترهاي رنگارنگ بر صفحه اول روزنامه ها و سايت ها نقش بست. شوراي امنيت 29 تير ماه 1394 با تصويب قطعنامه 2231 بر برجام مهر تاييد زد. آمانو مديرکل آژانس بين المللي انرژي اتمي طبق اين قطعنامه و بنا به درخواست شوراي حکام آژانس مسئوليت گزارش دهي در خصوص پايبندي ايران به برجام را برعهده گرفت و از آن هنگام تمام نتيجه گيري هاي خود را بر مبناي رفتار قانونمند ايران و معيارهاي بازرسان آژانس ارائه کرد و هرگز نشانه اي از تخطي نيافت، هرگز. اما اين آمريکا بود که رئيس جمهورش هشتم مي 2018 (18 ارديبهشت 1397) مقابل دوربين رسانه ها ايستاد و در تخلف و بدعهدي آشکار به طور يکجانبه از برجام خارج شد. بازنده بزرگ اين اقدام عموسام بود که از مسير ديپلماسي منحرف شد. ناکام بزرگ اين تصميم دونالد ترامپ رئيس جمهوري آمريکا بود که حتي با تهديد، تحريم و دعوت نمايشي به مذاکره نتوانست ايران را وادار به پذيرش خواسته هايش کند. چرا که نه خواسته هايش منطقي بود، نه دعوتش واقعي بود و نه عهدشکن اعتباري براي همنشيني و مذاکره دارد.

دولتي که چهارده گزارش مستند مهمترين نهاد اتمي دنيا را نخوانده و به بايگاني سپرده و به بدقولي شهره شده است چگونه مي تواند بر سر پيمان آينده اش بايستند. پيش از آنکه ترامپ در صحنه سياسي آمريکا نامي براي خود دست و پا کند ديپلمات هاي کارکشته اعضاي 1+5 تمام توان خود را روي حصول توافقي گذاشته بودند که جزو دستاوردهاي شاخص ديپلماتيک به شمار مي آيد. پس از آن آمانو و بازرسان آژانس مسئوليت نظارت و راستي آزمايي لازم بر تعهدات مرتبط با هسته اي ايران در طول دوره برجام را آغاز کردند. اولين گزارش آژانس درباره برجام مطابق قطعنامه 2231 شوراي امنيت و دستور کار شوراي حکام، در 16 ژانويه 2016 (26 دي 1394) ارائه و اجراي برجام آغاز شد. اندکي بعد آژانس در روز 26 فوريه 2016 (7 اسفند 1394) نيز با انتشار گزارشي اجراي کامل تعهدات ايران را تاييد کرد. گزارش بعدي آژانس 27 مي 2016 (7 خرداد 1395) به شوراي حکام و به موازات آن به شوراي امنيت ارائه شد و بار ديگر اجراي تعهدات ايران مورد تاييد قرار گرفت. گزارش چهارم آژانس هشتم سپتامبر 2016 (18 شهريور 1395)، گزارش پنجم، نهم نوامبر 2016 (19 آبان 1395)، گزارش ششم 24 فوريه 2017 (ششم اسفند 1395) منتشر شد. به گفته، رضا نجفي سفير وقت و نماينده دائم ايران نزد سازمان هاي بين المللي در وين، گزارش ششم بطور کلي بيشتر مشابه گزارش قبلي بود و فقط تحولات فني از زمان گزارش قبلي تا حال اضافه شده بود، از جمله: - مهمترين تحول ذکر شده در گزارش، تزريق گاز به سانتريفيوژ آي آر 8 (IR8) بود که تاييدي بر ادامه فعاليت هاي تحقيق و توسعه هسته اي کشورمان بر طبق برنامه دراز مدت اعلام شده از سوي ايران بود - اشاره به سندهاي مصوب کميسيون مشترک و اجراي آنها و تکميل اقدامات فردو که قبلا اعلام شده بود - راستي آزمايي از محموله آب سنگين ارسال شده به خارج کشور که قرار بود به خريداران خارجي فروخته شود - وارد کردن اولين محموله پنج کيلوگرمي از اورانيوم 20 درصد غني شده براي استفاده در راکتور تهران و پذيرش بازرسان جديد که جايگزين بازرسان خارج شده از ليست ايران شده بودند - واردات 125 تن اورانيوم طبيعي يعني کيک زرد  گزارش هفتم نيز دوم ژوئن 2017 (12 خرداد 1396) منتشر شد. آژانس بر اين گزارش نيز بر اجراي کامل و بدون نقص تعهدات ايران مطابق برجام و عدم انحراف مواد هسته اي ايران مهر تاييد زد. نهم شهريور 1396 هشتمين گزارش آمانو انتشار يافت و پايبندي ايران به برجام همان نتيجه اي بود که در اين گزارش اعلام شد. آمانو در گزارش فصلي خود اعلام کرد که ذخاير اورانيوم کم غناي ايران (LEU) تا تاريخ 21 اوت (30 مرداد 1396) ، 88.4 کيلوگرم بوده که بسيار پايين تر از سطح تعيين شده مجاز در توافق هسته اي است. سطح مجاز ذخاير اورانيوم غني شده مطابق با برجام 300 کيلوگرم هگزافلورايد اورانيوم يا 202.8 کيلوگرم اورانيوم است. بر اساس اين گزارش ، سطح غني سازي اورانيوم در ايران نيز از 3.67 درصد فراتر نرفته است. مدير کل آژانس در گزارش جديد خود همچنين ميزان ذخاير آب سنگين ايران را 111 تن اعلام کرده که آن هم پايينتر از سطح مجاز 130 تن تعيين شده در برجام است.  آمريکا از مدتها پيش بهانه جويي را آغاز کرده بود و پيش از انتشار گزارش هشتم »نيکي هيلي« نماينده آمريکا در سازمان ملل راهي وين شد و با آمانو راجع به نقش منطقه اي و آزمايش هاي موشکي ايران صحبت کرد. هدف او اجراي پروژه کارشکني در اجراي برجام بود. اما چند روز بعد، آژانس با انتشار هشتمين نشان داد که تلاش هاي سران واشنگتن راه به جايي نبرده است چرا که آمانو انحرافي نديده بود. با اين حال، قبل از آنکه آژانس گزارش نهم خود را منتشر کند دولت ترامپ مدعي عدم پايبندي ايران به برجام شده بود. آمانو اوايل آذر ماه 1396 در نهمين گزارش و سوم بهمن 1396 در دهمين گزارش خود پايبندي ايران به مفاد توافق هسته اي برجام در خصوص ميزان ذخيره آب سنگين، سطح غني سازي و موجودي اورانيوم غني شده را تائيد کرد او در دهمين گزارش اعلام کرد که ايران تصميم خود براي ساخت پيشران هسته اي دريايي در آينده را به آژانس اعلام کرده است. مديرکل آژانس در اين گزارش با بيان اينکه غني سازي اورانيوم در ايران ادامه دارد، اعلام کرد: ذخاير اورانيوم غني شده 3.67 درصدي ايران تا تاريخ 12 فوريه 109.5 کيلوگرم بوده و در طول دوره گزارش نيز ميزان اين ذخاير از 300 کيلوگرمي که در برجام مجاز شناخته شده است، فراتر نرفته است. ذخاير آب سنگين ايران 117.9 تن اعلام و تاکيد شده که ميزان اين ذخاير نيز در طول دوره گزارش بيش از 130تن نبوده است. در گزارش جديد آژانس در خصوص فعاليتهاي مرتبط با آب سنگين و بازفراوري آمده است: ايران احداث رآکتور آب سنگين اراک را مطابق با طراحي اوليه دنبال نکرده است. ايران همچنان به آگاه کردن آژانس درباره ذخاير آب سنگين در ايران و توليد آب سنگين ادامه داده و به آژانس اجازه داده تا بر ذخاير آب سنگين نظارت داشته باشد. به موازات گزارش هاي متعددي که از سوي آژانس منتشر مي شد آمريکا، اروپايي ها را تحت فشار قرار داده بود تا براي آنچه که نواقص برجام مي خواند، وارد عمل شوند. در اين زمان دولت ترامپ هر چند خود نيز طي موارد گوناگون پايبندي ايران به برجام را به کنگره اطلاع داده بود اما اعلام کرد اگر نواقص ادعاي رفع نشود هشتم ارديبهشت 1397 پايبندي ايران را تاييد نکرده و تعليق تحريم ها را تمديد نخواهد کرد. مقامات دولت ترامپ در ماه هاي قبل از آن به دنبال بهانه هايي براي تحت فشار گذاشتن آژانس از جمله در ارتباط با بند T ضميمه برجام در خصوص تهيه اقلام با کاربري دوگانه بودند. اما آمانو در کنفرانس خبري حاشيه نشست آذر ماه 1396 شوراي حکام با رد برخي فضاسازي هاي رسانه هاي غربي تاکيد کرد که آژانس بر اجراي تعهدات هسته اي ايران در تمام بخش هاي برجام از جمله بخش T ضميمه توافق هسته اي نظارت دارد و هيچ مشکل يا نگراني ندارد. پس از آن آمريکا تمرکز خود را برموضوع »بند غروب« برجام و مساله موشکي و منطقه اي ايران قرار داد. 

**تاييديه هاي آمانو بعد از خلف وعده ترامپ

سرانجام لجاجت دولت ترامپ باعث شد تا وي 18 ارديبهشت 1397 به رغم همه گزارش هايي که آمانو منتشر کرده و همه هشدارهايي که در داخل و خارج به واشنگتن داده شده بود، رئيس جمهوري آمريکا با خروج از برجام نشان داد که آمريکا پيمان شکن ترين است. طي ماه هاي بعد همچون ايام قبل از آن پرونده سازي ها اوج گرفت و توان دفاعي و جايگاه منطقه اي ايران هدف اتهامات آمريکايي ها قرار گرفت. چند روز بعد مايک پمپئو وزير خارجه ترامپ نيز دوشنبه 31 ارديبهشت در سخناني مملو از اتهام هاي بي اساس عليه کشورمان، راهبرد جديد واشنگتن عليه ايران را در فضاي پس از خروج آمريکا از برجام اعلام کرد. او دوازده مورد را از خواسته هاي واشنگتن از ايران را بيان کرد؛ خواسته هايي که نشان از تمايل دولت ترامپ به مذاکره ادعايي اش نداشت. اما طولي نکشيد که آمانو دوباره دست به کار شد و دو هفته بعد از خروج آمريکا از برجام در يازدهمين گزارش فصلي خود به شوراي حکام و شوراي امنيت سازمان ملل باز هم پايبندي کامل ايران را به توافق هسته اي مورد تائيد قرار داد. اين گزارش تاکيد کرد که ايران ساخت رآکتور تحقيقاتي آب سنگين اراک را مطابق با طراحيه اوليه دنبال نکرده و هيچ گونه توليدات يا آزمايش هايي در اين زمينه نداشته است. همچنين ايران مستمرا آژانس را در جريان فعاليت هاي آب سنگين قرار داده و امکان نظارت بر کميت ذخاير آب سنگين و توليد آن را براي اين سازمان فراهم کرده است. گزارش آژانس با تاکيد بر اينکه حجم ذخاير آب سنگين ايران از زمان گزارش قبلي تا کنون از 130 تن فراتر نرفته، افزود که ايران هيچ فعاليتي در زمينه بازيافت در هيچ يک از تاسيسات هسته اي خود نداشته و شمار سانتريفيوژهاي ايران در سايت هسته اي نطنز برابر با 5060 سانتريفيوژ نسل IR-1 و در سايت فردو 1044 سانتريفيوژ از همان نسل است که از تعداد موافقت شده در برجام فراتر نرفته است. آژانس بين‌المللي انرژي اتمي اوايل شهريور ماه 1397 در دوازدهمين گزارش خود بار ديگر تاييد کرد که ايران به تعهدات خود در چارچوب توافق هسته‌اي سال 2015 پايبند بوده است. دومين گزارش آمانو بعد از خروج ترامپ از برجام در شرايطي منتشر شد که دولت ترامپ تلاش کرد تا ميزان و گستره تحريم هاي اعلامي خود را افزايش دهد. آمريکا دور اول تحريم هايي را که طبق برجام برداشته شده بود مرداد ماه و دور دوم را در آبان 1397 بازگرداند اما آمانو بعد از دور دوم تحريم ها بود که سيزدهمين گزارش خود را با محتواي پايبندي کامل تهران به توافق هسته منتشر کرد. او تاکيد کرد که »هيچ سند و مدرکي حاکي از نقض توافق هسته ‌اي از سوي ايران مشاهده نشده و جمهوري اسلامي ايران در همه زمينه‌ ها به الزامات مطرح ‌شده در متن توافق پا‌بند بوده است.« روز جمعه سوم اسفندماه 1397 نيز چهاردهمين گزارش آژانس در زمينه راستي آزمايي اجراي برجام و پايبندي جمهوري اسلامي ايران به توافق هسته اي منتشر شد. بنا بر اين گزارش، ايران هنوز سطح غني‌سازي و ميزان ذخاير اورانيوم غني‌سازي شده خود را در سطحي که مورد توافق بوده، نگهداشته است. همچنين آژانس در اين گزارش تاکيد کرد به تمامي مکان‌ هايي که براي بازرسي و بازديد نياز بوده، دسترسي داشته است.

**قانون انسداد و اينستکس

طي يک سالي که از خروج آمريکا از برجام سپري شده طرف هاي تجاري ايران به دنبال راه هايي براي مقابله با تحريم هاي واشنگتن بوده اند. اروپايي ها وعده دادند »قانون انسداد« را به روزرساني کرده و از تجارت شرکت هاي اروپايي با ايران در مقابل تحريم هاي آمريکا حمايت کنند. اعضاي اروپايي برجام بهمن ماه سال گذشته از »ابزار پشتيبان مبادلات تجاري« (اينستکس) رونمايي کردند که اين گام در راستاي اجراي سازوکار مالي با ايران بود. اينستکس شرکتي با سرمايه سه هزار يورويي در فرانسه راه اندازي و به ثبت رسيده است. خريداران نفت ايران نيز آمريکا را تحت فشار قرار دادند تا آنان را از تحريم ها معاف کند. هر چند آنها معافيت هايي گرفتند اما آمريکا از اول ماه مي اين معافيت را لغو کرد. کارزار آمريکا عليه ايران دربرگيرنده بازي خطرناک واشنگتن، رژيم صهيونيستي و ساير متحدان منطقه اي آنهاست که بيش از هر چيزي مردم ايران را هدف گرفته است.

**بازيچه نتانياهو

در حالي که آمانو فعاليت هاي هسته اي ايران را از هر گونه انحراف مبرا دانسته و بازيگران جهاني و شرکاي ايران با رفتارهاي آمريکا اعتراض کرده اند، بنيامين نتانياهو نخست وزير رژيم صهيونيستي، عربستان و امارات در توطئه عليه ايران نقش فعالي داشته اند. براي نمونه، نتانياهو پنجم مهرماه پشت تريبون مجمع عمومي سازمان ملل حاضر شد و با نمايش تصاويري مدعي شد که ايران يک انبار سري اتمي در منطقه تورقوزآباد تهران دارد که تاکنون فاش نشده است. وي ادعا کرد که »من براي نخستين بار اين مساله را افشا مي‌کنم که ايران تاسيسات سري ديگري در تهران دارد. يک انبار سري هسته ‌اي براي انبار کردن حجم وسيعي از تجهيزات و مواد از برنامه مخفي اتمي ايران. اين محل در يک قالي‌شويي ساده است!« ادعاهايي علاوه بر ايران عملکرد آژانس بين المللي انرژي اتمي را زير سوال مي برد. از اين رو آمانو نسبت به اتهام مطرح شده سکوت نکرد و با انتشار بيانيه اي بار ديگر از صلح آميز بودن فعاليت هاي هسته اي ايران و همچنين بازرسي هاي دقيق اين سازمان دفاع کرد. 

**بدون پيروزي

از سوي ديگر در حالي که يمن و سوريه همچون بسياري ديگر از نقاط خاورميانه هدف توطئه هاي متحدان منطقه اي آمريکا بوده ايران آماج شديدترين اتهامات بي اساس بوده است. به موازات آن آمريکا طي اين مدت تحريم هايي را عليه شرکت ها و افراد ايراني وضع کرده است. آمريکا در نهايت در اقدامي که با هشدارهاي جدي روبرو شد نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي را در فهرست گروه هاي تروريستي قرار داد و در تازه ترين مورد با آنکه پنج مورد از معافيت مرتبط با همکاري هسته اي غيرنظامي روسيه و کشورهاي اروپايي با ايران را تمديد و دو مورد ديگر را لغو کرد. در آستانه سالگرد خروج از برجام، آمريکا نوع ديگري از پرونده سازي را آغاز کرده و مدعي است که براي ارسال پيام به ايران، ناوگروه آبراهام لينکلن را راهي خليج فارس کرده است. تجربه جنگ هاي ناموفق آمريکا در عراق و افغانستان قطعا باعث خواهد شد تا رفتار قلدرمابانه واشنگتن نه تنها در محافل رسانه اي و سياسي و ديپلماتيک بلکه در ميان افکار عمومي جهانيان نيز جايگاهي نداشته باشد. رفتار واشنگتن در اين ايام دلايل متعددي دارد که ناشي از ناکامي آن در چند حوزه است. نخست آنکه تحريم هاي آمريکا براي فشار بر ايران به منظور دست کشيدن از حقوق خود بي نتيجه مانده است. از سوي ديگر عملکرد واشنگتن در ونزوئلا ثمره اي نداشته است. سوم آنکه کره شمالي دست آمريکا را خوانده و در شرايطي که تماس هاي دو طرف جريان دارد پيونگ يانگ در اعتراض با رفتارها و بدعهدي هاي آمريکا دست به آزمايش موشکي زده است. در چنين وضعيتي نامزدهاي دموکرات با حمله هاي پي در پي به سياست هاي ترامپ در مقابل او قد علم مي کنند تا وي را در انتخابات رياست جمهوري 2020 به چالش بکشند. آغاز اين رقابت ها در حالي است که ترامپ در عرصه سياست خارجي کارنامه قابل قبولي ندارد. او روي ايران، کره شمالي و ونزوئلا شرط بسته بود. اما تاکنون بازنده اصلي کسي نيست جز خود او. سياست هاي نامنظم و غيرصادقانه وي در مقابل اين کشورها ناشي از تقلاي وي براي دستيابي به توافقي دستکم نيم بند است؛ مانند بيانيه اي چند خطي که در رابطه با کره شمالي به رسانه ها نشان داد. به گزارش عصرآذربايجان به نقل از ايرنا، اما چهارده گزارش آمانو در مورد پايبندي ايران به برجام، جنگ هاي اقتصادي ترامپ با متحدان و رقباي منطقه اي و جهاني، خروج او از معاهده هاي متعدد بين المللي و همسويي و حفظ اتحاد با شرکايي مانند عربستان و امارات که سابقه خونيني در يمن دارند از رئيس جمهوري آمريکا يک بازيگر ناکام ساخته است، چرا که وي برخلاف حقوق، قوانين، عرف و افکار عمومي دنيا حرکت مي کند.