گروه تاريخي:دبيرستان صفوي اردبيل يکي از اعجازهاي معماري اين شهر است که نه‌تنها مدرسه ماندگار نشد بلکه کمبود اعتبار فرسايش آن را تشديد کرده است. 85 سال قبل در کنار بانک ملي ايران شعبه مرکزي درست در محدوده مرکزي شهر اردبيل آلماني‌ها بنايي را ساختند که هنوز که هنوز است اعجاز معماري آن هر بيننده‌اي را شگفت‌زده مي‌کند.مدرسه صفوي که از پشت‌بام آن به شکل عقابي با بالاهاي افراشته است يکي از بناهاي تاريخي کم‌نظير در اردبيل محسوب مي‌شود که به دليل قدمت و ويژگي‌هاي منحصربه‌فرد آن دو سال پيش به همراه مدرسه امام خميني بيله سوار به‌عنوان مدارس ماندگار اردبيل انتخاب شد. اين انتخاب به جهت توجه ويژه به اين مدارس صورت گرفت تا بخشي از اين دو مدرسه نيز به موزه تبديل شود و اعتبارات ويژه‌اي براي تعمير و تجهيز و نگه داشت آن اختصاص يابد.بااين‌وجود بررسي وضعيت فعلي مدرسه نشان مي‌دهد اصول معماري که مهندسان آلماني به کار بردند تنها عامل بازدارنده اين بنا از تخريب و فرسايش کامل است و رسيدگي‌هاي بعدي چندان قابل‌توجه نيست. *نبود يک تيرآهن در کل بنا تدبير معماري اين ساختمان به حدي متناسب با اقتضائات، نيازها و شرايط اقليمي و جغرافيايي است که نه بارش‌هاي سالانه برف و باران، نه زلزله شش ريشتري، نه استفاده مکرر از اين بنا و نه هيچ اتفاق ديگري نتوانسته مدرسه صفوي را به زمين بزند و در تمامي سال‌هايي که بر آن سپري شده تمامي بايد و نبايد هاي معماري امروزي که گفته مي‌شود عمر مفيد ساختمان بايد حدود 30 سال باشد را به علامت سؤال تبديل کرده است.مدرسه صفوي در سال 1309 با همکاري مهندسان آلماني و گروهي از معماران اردبيلي و مردم خود شهر به‌عنوان يکي از مدارس مطرح اين شهر احداث شد و با نامي که گرفت خود معرف سابقه تاريخي شکل‌گيري حکومت صفوي در اين شهر بود.به گفته مدير فعلي مدرسه مصطفي حضرتي در کل پيکره اين مدرسه حتي يک تيرآهن استفاده نشده است و تمامي ديوارها و سقف‌ها از تيرهاي چوبي احداث شده‌اند.وي در گفتگو با خبرنگار مهر افزود: بر اساس مطالعات مکرري که از اين بنا شده در کل سقف آن فقط از تيرهاي چوبي استفاده شده و حتي در زير زمين آن نيز طاق قوسي با چوب ساخته شده است. وي تأکيد دارد که بعد از گذشت بيش از هشت دهه سقف اين بنا نيازمند تعمير است و بااين‌وجود نه‌تنها ماندگار شدن مدرسه موجب توجه مسئولان به آن نشد بلکه هزينه يک ميليارد ريالي براي تعمير سقف مدرسه نيز به بهانه کمبود مالي تأمين نشده است.اين ساختمان که در دوطبقه احداث شده است در ابتدا محوطه بزرگي تا کوچه اسلامي داشت که بعدها حياط مدرسه با ساخت سالن امام خميني، پژوهشکده و دبيرستان مدرس و سالن ژيمناستيک کوچک و کوچک شد.بعدها در انتهاي حياط پشتي مدرسه ساختماني به‌منظور تأمين نياز مدرسه احداث شد که نزديک به 40 سال قدمت دارد. *پيش‌بيني عايق حرارتي در زمستان‌هاي سرد:علاوه بر اين ديوارهاي اين ساختمان به عرض يک متر با گل و کاه عايق‌بندي شده است. موضوعي که علم جديد معماري و عمران به آن تأکيددارند و کاه و گل به دليل تناسب و آميختگي با اقليم اردبيل به‌درستي در عايق‌بندي جواب مي‌دهد.به گفته مدير مدرسه ديوارهاي عايق‌بندي موجب شده نفوذ هواي گرم در تابستان و به‌ويژه هواي سرد در زمستان اندک باشد و اتاق‌ها يا به بخاري نياز نداشته باشند و يا با بخاري کوچکي گرم شوند.حضرتي با اشاره به عايق‌بندي پنجره‌هاي مدرسه اضافه کرد: تمامي پنجره‌ها در هر دو طرف ساختمان دوجداره است و درواقع در گذشته دو پوشش شيشه‌اي و در برخي جاها علاوه بر دو پوشش درهاي چوبي روي پنجره تعبيه شده تا به تناسب شرايط آب‌وهوايي باز و بسته شوند.موضوعي که مشابه آن را مي‌توان در خانه‌هاي خوش‌ساخت تاريخي اردبيل و حتي در بقعه شيخ صفي‌الدين اردبيلي نيز مشاهده کرد.وي افزود: با چنين معماري درواقع ما در زمستان هواي گرم و در تابستان هواي خنک داريم و يکي از مهم‌ترين مشکلات ساختمان‌هاي اردبيل به دليل شرايط آب‌وهوايي اين شهر عملاً در اين ساختمان مشاهده نمي‌شود.حضرتي به نکته ديگري نيز اشاره کرد و آن اينکه تمامي درهاي اين مدرسه چوب تو پر و تخته است و موجب شده درها سنگين باشد و در وزش باد که خصيصه دائمي آب‌وهواي اردبيل است کوبيده نشود.علاوه بر اين‌ها سقف بلند اين مدرسه بر اساس يکي از مهم‌ترين اصول معماري تنظيم شده است. هرچند ارتفاع سقف در بخش‌هاي مختلف بنا متفاوت است اما در بلندترين بخش به 4.5 متر مي‌رسد. سقف بلند همواره موجب آرامش ساکنان بوده و به جريان هوا و تهويه آن کمک مي‌کند. در مقابل سقف‌هاي کوتاه امروزي از عوامل افسردگي است و متأسفانه به‌غلط با تزئين سقف‌هاي کاذب کوتاه‌تر نيز مي‌شود.پي‌سازي اين مدرسه با تخته‌سنگ‌هاي بزرگ موجب شده است دوام آن به چند دهه برسد. به گفته مدير مدرسه در حال حاضر برخي از اين تخته‌سنگ‌ها نيازمند مرمت است و به دليل محدوديت‌هاي مالي عملاً انجام نمي‌شود.وي از اعجازهاي معماري اين بنا را زير زمين آن عنوان کرد که با تعبيه شدن پنجره‌هاي کوچک در دو طرف ساختمان موجب شده کوچک‌ترين اثري از رطوبت باقي نماند و فضاي مطلوبي براي انبار کردن وسايل موردنياز مدرسه فراهم سازد.علاوه بر اين انتخاب سقف شيرواني براي اين مدرسه به گفته حضرتي با اين هدف بوده که بارش برف به‌سرعت آب شود و همين موضوع خود استحکام بنا را افزايش دهد.تمامي پايه‌هاي سقف شيرواني اين بنا نيز از تخته‌هاي چوبي ساخته شده است و حتي در يکي از اتاق‌هاي زيرشيرواني فضايي فراهم ساخته تا بتوان نسبت به تعميرات احتمالي اقدام کرد. *چاه آبي که در تمام ساختمان لوله‌کشي دارد کل مساحت مدرسه صفوي که امروز به‌عنوان مدرسه شاهد(شهيد پيرزاده) شناخته مي‌شود چهار هزار و 90 مترمربع است.مساحت زيربناي آن هزار و 727 مترمربع و داراي 14 کلاس درس با 294 دانش‌آموز است. در يکي از اتاق‌هاي اداري فعلي اين ساختمان لوله‌کشي مشاهده مي‌شود که درواقع از يک سو به چاه آب و از سوي ديگر به انبار آب متصل است.در گذشته که سيستم لوله‌کشي در شهر اجرا نشده بود به تدبير مهندسان معمار اين بنا چاه آبي احداث مي‌شود و در تمامي ساختمان ازجمله سرويس‌هاي بهداشتي و آزمايشگاه لوله‌کشي مي‌شود بطوريکه فلکه‌هاي آن همچنان قابل‌مشاهده است.به گفته حضرتي اين چاه آب مخازن 220 ليتري داشته که بعد از پر شدن با سر ريز کوچک از فلکه کارکنان را مطلع مي‌کرد و درواقع نياز آبي مدرسه هميشه تأمين بود.در بخش‌هاي مختلف ساختمان شيرفلکه‌هايي که به‌منظور استفاده از آب مخزن باز و بسته مي‌شده قابل‌مشاهده است و هرچند روي چاه آب مسدود شده اما اين اعجاز معماري همچنان مي‌تواند الگوي معماران امروز به‌ويژه براي ساخت بنايي با در نظر گرفتن تأمين نياز بنا در شرايط بحراني باشد. *تعريف فضاهاي آموزشي جذاب در بنا در طول سال‌هاي فعاليت اين مدرسه دانش‌آموزان بسياري فارغ‌التحصيل شده و در گستره استاني، ملي و بين‌المللي خوش درخشيده‌اند و برخي امروز به‌عنوان چهره‌هاي به نام در عرصه جهاني شناخته مي‌شوند.مدير مدرسه با نام بردن تني چند از اين دانش‌آموزان متذکر شد: از جمله دکتر پيرموذن، مهندس بارسي، علي دايي، صمد ملکي و حسن ملکي و دکتر وهاب زاده از چهره‌هاي به نام شهر و فارغ‌التحصيلان اين مدرسه هستند.بخشي از قابليت اين مدرسه در تربيت چهره‌هاي موفق درواقع به تدبير آن زمان مهندسان برمي‌گردد که بخش‌هاي لازم آموزشي که اين روزها تحت عناوين مختلف از سوي کارشناسان مطرح مي‌شود، تدارک ديده شد. به گفته حضرتي بررسي پرونده‌هاي آموزشي نشان مي‌دهد براي ثبت‌نام به اين مدرسه باوجوداينکه جزو مدارس نادري بود که شهريه دريافت مي‌کرد، به دليل معلمان مجرب و امکاناتي که داشت رقابت وجود داشته و خانواده‌هاي سرشناس فرزندان خود را به اين مدرسه مي‌فرستادند.وي افزود: هرچند اين مدرسه مساحت بزرگي دارد اما فقط پنج کلاس درس داشته و مابقي به فضاهاي ديگري ازجمله سالن سخنراني، نمايش و آمفي‌تئاتر، آزمايشگاه و حياط بزرگي براي ورزش دانش‌آموزان اختصاص يافته است. به گفته مدير اين مدرسه آزمايشگاه اين مدرسه همچنان برخي ابزارهاي 80 ساله را مورداستفاده قرار مي‌دهد؛ بطوريکه شيرهاي فلزي که آلماني‌ها کار گذاشته‌اند هنوز استفاده دارد.آنچه در اين آزمايشگاه ديدني است ميزهاي بتني است که بتواند در مقابل انواع آزمايشات دوام داشته و خود به دردسر دانش‌آموز تبديل نشود.لوله‌کشي آب در آزمايشگاه نيز وجود دارد و هنوز که هنوز است قفسه‌هاي چوبي با درهاي شيشه‌اي ريلي مورداستفاده قرار مي‌گيرد.هرچند امروز مدرسه شاهد هوشمند شده و تمامي 9 کلاس آن به تجهيزات هوشمند ازجمله پروژکتور مجهز است اما همچنان تجهيزات با کيفيتي که در ابتداي ساخت مدرسه به کار برده شده قابل‌استفاده است. *آپارات مدرسه با ظرفيت 150 نفر بخش قابل‌توجه ديگر در اين مدرسه يک آپارات کوچک به مانند سينماهاي قديمي است که به گفته حضرتي پيش‌تر براي پخش فيلم مورد استفاده قرار مي‌گرفته است.توجه به ساخت چنين بخشي در مدرسه 80 سال قبل که حتي به‌سختي سينما در خود اردبيل مشاهده مي‌شد قابل‌توجه است. تا جايي که گفته مي‌شود اين مدرسه محل برخي سخنراني‌هاي مهم شهر بود.اين آپارات که به سالن آمفي‌تئاتر مدرسه دريچه‌اي دارد براي پخش فيلم‌ها مورداستفاده بوده و در حال حاضر با تغيير کاربري بخش‌هاي مختلف مدرسه ازجمله سالن سخنراني مورداستفاده نيست.درواقع مدرسه صفوي بسيار پيش‌تر از آنکه مفهوم مدارس هوشمند به ذهن کارشناسان آموزشي خطور کند مجموعه کيفي براي آموزش دانش‌آموزان را تدارک ديده است. مدرسه‌اي که امروز در گروه مدارس مهر ماندگار اردبيل قرار گرفته و خود به‌تنهايي الگوي کامل و جامعي از معماري است و تمامي اصول حتمي ساخت‌وساز که امروز مهندسان جوان ازبر مي‌کنند را کنار زده و با بهره‌گيري از فنون قابل‌توجه توانسته مدت مديدي کارکرد داشته باشد. همين کارکرد ممتاز ضرورت توجه ويژه به اين مدرسه را مي‌طلبد.هرچند خبرنگار مهر موفق به دريافت نظرات مديران نوسازي مدارس استان در خصوص برنامه تعمير و تجهيز آن را نشد اما در صورت اتخاذ تصميمي براي حفظ اين بنا آماده انعکاس نظرات مسئولان است.
گروه تاريخي:دبيرستان صفوي اردبيل يکي از اعجازهاي معماري اين شهر است که نه‌تنها مدرسه ماندگار نشد بلکه کمبود اعتبار فرسايش آن را تشديد کرده است.