شهرهاي ايراني در تسخير هويت وارداتي

گروه اجتماعي:رخت رومي، چند سالي است که بر تن ساختمان‌هاي ايراني نشسته است نمايي که کارشناسان آن را فاقد ارزش معماري و جامعه‌شناسان آن را مغاير با فرهنگ ايراني و مروج اشرافي‌گري مي‌دانند.

بهنام عبداللهي

گروه اجتماعي:رخت رومي، چند سالي است که بر تن ساختمان‌هاي ايراني نشسته است  نمايي که کارشناسان آن را فاقد ارزش معماري و جامعه‌شناسان آن را مغاير با فرهنگ ايراني و مروج اشرافي‌گري مي‌دانند.
حالا در سال 99، جز تابلوهاي سبزرنگ بزرگ ورودي شهر، اينجا چيزي شما را ياد شهر خانه‌هاي تودرتوي قاجاري نمي‌اندازد.
تبريز، شهر خانه اميرنظام گروسي، خانه نيکدل، خانه علي مسيو، خانه بهنام، خانه حيدرزاده و…، در معماري حرف‌هاي فيروزه‌اي زيادي براي زدن دارد، اما حالا لهجه رومي غليظي پيداکرده است. سنگ، مهم‌ترين ابزار طراحي نماهاي ساختمان شده؛ نماهايي که عده‌اي ديدني مي‌نامند اما قديمي‌ها مي‌گويند: »ديدني شده، اما زيستني نه.«
نماي رومي از بالاترين نقطه شهر گرفته تا مناطق کم برخوردار رخنه کرده و صدماتي به سنگيني سنگ‌هايش، به هويت ايراني-اسلامي شهر زده است.
مسافران خارجي که باهدف ديدن نماي منحصربه‌فرد به اين شهر سفرکرده‌اند  ناراحت‌اند که هيچ عکس سلفي در هيچ کجاي شهر، نمي‌تواند »تبريز بودن« اين شهر را به رخ بکشد، گشتي نيم‌ساعته در مرکز شهر نشان مي‌دهد آن‌ها حق‌دارند.
نماي رومي، کلاه سنگي که بر سر شهر رفته است
»مد« تنها توجيهي است که شهروندان براي استفاده از اين سبک نما به کار مي‌گيرند. برخي مي‌گويند »وقتي ديديم سراسر خانه‌هاي محله‌مان به اين نما مزين شده، حيف‌مان آمد که نماي ديگري به کار بگيريم.« برخي شهروندان هم معتقدند وقتي همه طراحان ساختماني اين نوع نما را پيشنهاد مي‌کنند و نهادهاي نظارتي سکوت، آن‌ها را نبايد مقصر دانست.
امير ساعدي داريان، متخصص سازه و عضو هيئت‌علمي دانشگاه شهيد بهشتي معتقد است آنچه به‌عنوان نماي رومي اين روزها در ايران اجرا مي‌شود، برداشتي کاملاً ظاهري و بدون مبناي اصولي از معماري نئوکلاسيک غربي است.
او بيش‌تر توضيح مي‌دهد: برخي‌ها معتقدند اين نوع نماسازي محصول ايراني‌هاست نه اروپايي‌ها؛ چراکه در کشورهاي اروپايي و در بافت‌هاي متراکم شهري از اجراي چنين نماهايي پرهيز مي‌شود.
اين نما مي‌تواند جان انسان‌ها را تهديد کند
به گفته اين استاد دانشگاه شهيد بهشتي، اجراي نماي رومي با توجه به نوع سنگي که به کار مي‌رود (تراورتن، مرمر، گرانيت و…) هزينه‌هاي نسبتاً سنگيني تحميل مي‌کند و در بازار امروز ميانگين قيمت سنگ از 70 هزار تومان تا 300 هزارتومان است.
اين نما از نظر کيفيت معماري ارزش خاصي ندارد و نماهاي اصيل ايراني و سنتي ما هم با روحيه شهر سازگارترند و هم به لطافت روان و زيبايي چهره شهر کمک مي‌کنند»بسياري از افراد از من مي‌پرسند آيا اجراي چنين نمايي براي شهرهاي زلزله‌خيز خطرناک است يا نه، که به نظر من اين هم مثل ديگر المان‌ها و سازه‌هاي شهري بستگي به نحوه اجرا دارد.« ساعدي داريان اين را مي‌گويد و اضافه مي‌کند: اگر اصول نصب و اجراي نماي رومي رعايت نشود، نه‌تنها زلزله بلکه سردي و گرمي هوا هم مي‌تواند آن را به يک پديده خطرآفرين تبديل کند.اما منظور ساعدي داريان از اجراي اصولي چيست؟ او پاسخ مي‌دهد: »اگر نماي رومي توسط خود طراح سازه طراحي شود و در واقع وزن سنگ‌هاي نما در تناسب وزن کل سازه محاسبه شود، اگر اتصال بين شاسي و اسکلت ساختمان به درستي انجام شود، اگر از دوغ‌آب سيمان استفاده شود  مي‌تواند سال‌هاي سال بي‌خطر باشد و هيچ مشکلي به وجود نياورد.«
او معتقد است نماي رومي صرفاً به اين خاطر که حس اشرافي‌گري و تجمل را در انسان‌ها ايجاد مي‌کند، مورد توجه قرار گرفته است: »اين نما از نظر کيفيت معماري ارزش خاصي ندارد و نماهاي اصيل ايراني و سنتي ما هم با روحيه شهر سازگارترند و هم به لطافت روان و زيبايي چهره شهر کمک مي‌کنند.«
منظره‌هاي سنگي مقابل پنجره‌تان را بيش‌تر بشناسيد
نماي رومي، سبکي کلاسيک است که از المان‌هاي معماري روم باستان الهام گرفته شده است. اين نوع نما، جزو طراحي‌هاي لوکس و گران‌قيمت به حساب مي‌آيد. معماري رومي، به طور کلي نمادي از قدرت و استحکام است. اين ويژگي از گذشته تا به امروز يکي از مهم‌ترين المان‌هاي طراحي بناها به سبک روميان است.
سنگ مرمر، گرانيت و تراورتن اصلي‌ترين سنگ‌هايي است که طراحان براي نماي رومي استفاده مي‌کنند و هزينه‌هاي سنگيني براي مالک ساختمان تحميل مي‌کند، اما اين به معني آن نيست که نماهاي ديگر بسيار ارزان‌تر در مي‌آيند چيزي که رومي را متمايز مي‌کند، تصوير لوکسي است که مي‌سازد.
وجود قوس‌هاي منحني و قطور، وجود ستون‌هايي به شيوه‌ي دوريک، يونيک و قرنتي، تعدد ستون‌هاي تزئيني در نماي رومي از ويژگي‌هاي نماي رومي به حساب مي‌آيد.
امروز کوچک‌ترين شهرها و مناطق و محلات کم‌برخوردار هم براي اين نوع از نما تمايل فراواني نشان مي‌دهندامروزه، بيش‌تر نماهاي رومي با استفاده از سنگ تراورتن اجرا مي‌شود.
 چراکه فراواني معادن آن موجب کاهش قيمت اين سنگ در بازار مصالح شده و همچنين کيفيت و دوام خوبي نيز دارد. متريال ديگري که امروزه در اجراي نماي رومي به کار مي‌رود، سيمان سفيد است. البته که اجراي چنين طرح‌هاي پيچيده‌اي با سيمان کمي دشوارتر است، اما هزينه‌ي مصالح به ميزان قابل توجهي کاهش پيدا مي‌کند.شايد در 10 سال گذشته، نماي رومي را مي‌شد تنها در کلانشهرهاي بزرگ ايران از جمله تهران، مشهد، اصفهان، شيراز و چند شهر ديگر آن هم در شکلي محدود ديد. اما حالا وضع فرق کرده و کوچک‌ترين شهرها و مناطق و محلات کم‌برخوردار هم براي اين نوع از نما تمايل فراواني نشان مي‌دهد.
اينکه امروزه نماي رومي که هيچ سنخيتي با تاريخ و فرهنگ ما ندارد به غالب‌ترين نوع نما در سطح شهر تبديل شده است، از نظر کريم ميمينت‌نژاد، پژوهشگر تاريخ تبريز يک علت دارد: وقتي ما در گذشته نتوانستيم براي خودمان آينده‌اي ترسيم کنيم، ناخواسته وارد آينده ديگران شديم.
اين »نما« آينه دق ديگران است
وي افزود: در فرهنگ ما خانه محلي براي آسايش و استراحت بود نه محلي براي فخرفروشي و قدرت‌نمايي، براي مثال کريم خان صدقياني يکي از ثروتمندترين مردان تبريز در زمان خود بود که نماي خانه‌اش با نماي خانه يک خانواده فقير در همان کوچه هيچ تفاوتي نداشت.
ميمنت‌نژاد تصريح کرد: نماي رومي يک نماي کاملاً خشن، خشک و بي‌روح است، در حالي‌که در فرهنگ ما نما بايد داراي سادگي و مصالح متناسب با معماري ايراني-اسلامي از جمله کاشي باشد که داراي معنا و مفهوم خاصي است.
وي به اينکه در کوچه پس کوچه‌هاي تبريز هيچ اثري از معماري اصيل اين شهر باقي نمانده معترض بود و گفت: معمارها و نهادهاي نظارتي شهرسازي ما کجا هستند؟ چرا سکوت کرده‌اند؟
البته فقط تبريز نيست. حالا در بيشتر شهرهاي بزرگ ايران هر کس که مي‌خواهد ساختمان و بناي تازه‌اي احداث کند و کمي دستش به دهانش مي‌رسد، به سمت نماي رومي مي‌رود.
نماي رومي يک نماي کاملاً خشن، خشک و بي‌روح است درحالي که در فرهنگ ما نما بايد داراي سادگي و مصالح متناسب با معماري ايراني-اسلامي از جمله کاشي باشد که داراي معنا و مفهوم خاصي هستنداو بيش‌تر توضيح مي‌دهد: همانگونه که در گذشته لباس سنتي داشتيم، معماري مخصوص خودمان را هم داشتيم که بر اثر بي‌توجهي‌ها، فراموش شده و جاي آن را سبک‌هاي معماري کشورهاي ديگر گرفته است.
سنگ‌هايي براي فخرفروشي
»در فرهنگ ما خانه محلي براي آسايش و استراحت بود نه محلي براي فخرفروشي و قدرت‌نمايي« او اين را مي‌گويد و اضافه مي‌کند: براي مثال کريم خان صدقياني يکي از ثروتمندترين مردان تبريز در زمان خود بود که نماي خانه‌اش با نماي خانه يک خانواده فقير در همان کوچه هيچ تفاوتي نداشت.
ميمنت‌نژاد مي‌گويد: نماي رومي يک نماي کاملاً خشن، خشک و بي‌روح است درحالي که در فرهنگ ما نما بايد داراي سادگي و مصالح متناسب با معماري ايراني-اسلامي از جمله کاشي باشد که داراي معنا و مفهوم خاصي هستند.
او از اينکه در کوچه پس کوچه‌هاي تبريز هيچ اثري از معماري اصيل اين شهر باقي نمانده معترض است و مي‌گويد: معمارها و نهادهاي نظارتي شهرسازي ما کجا هستند؟ چرا سکوت کرده‌اند؟
البته فقط تبريز نيست. حالا در بيش‌تر شهرهاي بزرگ ايران هرکس که مي‌خواهد ساختمان و بناي تازه‌اي احداث کند، و کمي دستش به دهانش مي‌رسد، به سمت نماي رومي مي‌رود.
قانون هست اما اجرا نه!
در شهرداري‌هاي شهرهايي همچون تبريز و اصفهان، جديدترين ضوابط ابلاغ‌شده در حوزه نما، حاکي از آن است که در محدوده تاريخي شهر، حداکثر 20 درصد از مصالح يک ساختمان مي‌تواند سنگ باشد. از طرفي در کليات ضوابط شهري در هر دو شهرداري تاکيد شده که استفاده از نماي سيمان‌بري (موسوم به نماهاي رومي) و استفاده از سنگ‌هاي حجاري شده و موارد مشابه ممنوع است.
در تهران محمد سالاري، رئيس کميسيون شهرسازي و معماري شوراي شهر تهران اخيراً در نطقي اعتراضي گفته سازمان نظام مهندسي اجراي ضوابط را به ناظران تکليف نکرده که اين بحث نيز موجب نگراني زيادي شده است.
او عدم ارجاع تخلفات حوزه نما به کميسيون‌هاي ماده صد را مهم‌ترين عامل گسترش نماي رومي دانسته و گفته: بايد به شهرداران مناطق تاکيد کرد که نمايندگان شهرداري با تخلفات نماي ساختمان هنگام اجرا برخورد کرده و از ادامه کار بايد جلوگيري به‌عمل آيد.
البته گشتي در تهران و تبريز، اصفهان و بسياري ديگر از شهرها به صراحت نشان مي‌دهد ضوابط آن‌طور که بايد، اجرايي نمي‌شوند و کمتر ديده شده افراد متخلف، مورد پيگرد قانوني قرار بگيرند.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از مهر،نماي رومي، اين روزها از طرفي انتقاد کارشناسان سازه و معماري را برانگيخته و از طرفي ديگر، در ضوابط شهري ماده‌اي صريح براي مقابله با اجراي چنين نماهايي تصويب شده است؛ آنچه سوال برانگيز است، سکوت ادارات و نهادهاي ناظر بر اين حوزه است. سکوتي به سنگيني همين نماهاي رومي.

منبع :