آزادي و عدالت، آرمان عقيم‌مانده نهضت مشروطه

گروه تاريخي:- 14 مرداد 1285 و لحظاتي پس از صدور فرمان مشروطه توسط مظفرالدين شاه، موج شعف به خاطر عملي شدن آرمان آزادي و عدالت و حرکت بر مدار قانون در ايران زمين به وجود آمد، اما ديري نپاييد که اين آمال مردم رنج ديده عقيم ماند و دچار تحريم و تحريف تاريخي شد.

گروه تاريخي:- 14 مرداد 1285 و لحظاتي پس از صدور فرمان مشروطه توسط مظفرالدين شاه، موج شعف به خاطر عملي شدن آرمان آزادي و عدالت و حرکت بر مدار قانون در ايران زمين به وجود آمد، اما ديري نپاييد که اين آمال مردم رنج ديده عقيم ماند و دچار تحريم و تحريف تاريخي شد.
 114 سال پيش در چنين روزي مردم ظلمت زده ايران و در راس آن مردم ستمديده اما آگاه آذربايجان و تبريز براي رهايي از بند استبداد، استثمار و عقب ماندگي هاي سياسي و اجتماعي به پا خاستند تا جامعه اي آزاد و عاري از ظلم و فساد و بي قانوني و بي عدالتي را بنيان نهند، در سال هايي که از هم گسيختگي و هرج و مرج جامعه ايراني را فرا گرفته بود.
مردم تبريز براساس رسالت ملي و مذهبي خود عليه استبداد و استعمار مبارزه اي را آغاز کردند که در آن مفاهيمي چون آزادي خواهي، عدالت طلبي، ستم سوزي، ديکتاتور ستيزي و مبارزه با قلدرمآبي و خان سالاري حرف اول و آخر مبارزان آن بود.
مبارزات مردمي براي مشروطه سازي نظام سياسي ايران در کنار همراهي علماي ديني و مراجع موثر افتاد و شاه که از هر طرف خطر را احساس مي کرد در پاسخ به تلگرام هاي مختلف، تسليم شد و در صبح گاه 14 مرداد 1285 شمسي فرمان مشروطه را براي ساختار سياسي ايران صادر کرد تا به اين ترتيب پس از يک سال و نيم تلاش، مبارزه و تحمل سختي هاي فراوان، جنبش و نهضت ملي مشروطه خواهي ايران به ثمر رسيده و حکومت ايران مشروطه شود.
مشروطه اي که به گواه تاريخ و اسناد موجود ريشه آن از تبريز شکل گرفت و به ساير نقاط کشور گسترش يافت، نه تنها طيف روشن فکر بلکه دهقانان، پيشه وران، کارگران، بازرگانان تجار، روزنامه نگاران و طبقه مياني و متوسط جامعه را نيز با خود همراه کرد.
آنچه که در تاريخ معاصر ايران به عنوان قواي سه گانه، خانه ملت، حق مشارکت، آزادي بيان، عقيده و قلم و آزادي احزاب مطرح شده و مي_شود دستاورد بزرگ نهضت مشروطيت است که با رشادت ها و دلاوري هاي بي نظير مردم تبريز و آذربايجان به دست آمد؛ تبريز در طول تاريخ همواره مهد تجدد و نوخواهي بوده، گنجينه اي از حماسه ها را در خود دارد و در تاريخ معاصر ايران اين شهر در صف نخست مبارزات ملت ايران عليه زور و استبداد و خودکامگي قرار گرفته و هميشه مقابل ستمگران و متجاوزان با چنگ و دندان ايستاده و از کيان انساني و اسلامي مردم اين سرزمين دفاع جانانه اي کرده است.به اعتقاد کارشناسان سياسي و اجتماعي و مورخان، تبريز در جنبش مشروطه منجي انقلابي شد که در آستانه شکست قرار گرفته بود و اين انقلاب با دورانديشي رهبران و هوشياري و از جان گذشتگي مردمان خطه آذربايجان به سر منزل مقصود رسيد.اعتبار مبارزات مردم تبريز زماني ارزش فزون تري به خود مي گيرد که به اوضاع و احوال دوران آستانه نهضت مشروطه و نظام سلطنتي که برپايه استبداد فردي استوار بود، توجه شود، دوراني که همه قدرت دولتي اعم از قانون گذاري و اجرايي در دست شخص شاه متمرکز بود و وي صاحب اختيار بي چون و چراي مردم بود و توان سياسي و اقتصادي فراواني داشت.
پيش از شروع نهضت مشروطه مردم تبريز در نهضت تنباکو نيز نام خود را به عنوان خاستگاه نخستين خيزش ضد استعماري در ايران به ثبت رسانده بودند به گونه اي که در آن زمان و براي نخستين بار تبريزي هاي مقيم استانبول که روزنامه اختر را منتشر مي کردند، امتيازنامه توتون و تنباکو را افشا و مضرات آن را به ملت ايران روشن کردند.
در دوره مشروطه و پيش از آن توجه به صنعت و استفاده از تکنولوژي غرب همزمان در تبريز مورد استفاده قرار مي گرفت که اين امر در انتقال تجربيات و انديشه هاي مختلف و البته نوگرايانه موثر بود و بر اساس اسناد تاريخي موثق تبريز نخستين شهر ايران بود که در سال 1280 شمسي و پنج سال پيش از به ثمر رسيدن انقلاب مشروطيت به علت موقعيت مهم سياسي، اقتصادي و فرهنگي خود که در آن روزگار مرکز ثقل ايران بود، صاحب تلفن شده بود.
فعاليت نخستين کانون و مرکز ايجاد ضرابخانه ماشيني و انتشار اسکناس ايران به سال 1296 هجري قمري و 28 سال پيش از مشروطه، تاسيس نخستين قرائت خانه ايران به سال 1312 هجري قمري و 12 سال قبل از انقلاب مشروطه و رونق بسيار خوب صنعت چاپ در تبريز که سابقه آن به بيش از 80 سال پيش از مشروطه بر مي گشت همگي از جمله عواملي است که تبريز را در نهضت مشروطيت به گهواره و مهد اين جريان مردمي تبديل کرد.
به دليل ارتباطات گسترده و متقابل بازرگانان روشنفکران و روزنامه نگاران تبريزي با ممالک عثماني، قفقاز، روسيه و اروپا نخستين مهمانخانه به سبک جديد به سال 1321 هجري قمري و چهار سال پيش از صدور فرمان مشروطيت در تبريز بنا نهاده شد.بدين ترتيب در آستانه نهضت مشروطه تبريز به لحاظ موقعيت خاص فرهنگي اقتصادي، تجاري، اجتماعي، جغرافيايي و استراتژيکي تمام تفکرات و تئوري هاي ذهني و عيني انقلاب را در خود پرورده بود و در حقيقت مباني فکري و ايدئولوژيکي نهضت مشروطه از طريق وضعيت اجتماعي تبريز و فعاليت روشن فکران و عالمان و بازاريان فهيم اين شهر به ديگر نقاط کشور تعميم داده شد.مشکلاتي اعم از قدرت خودکامه سلطنت، ناامني، فقر و نابرابري هاي سياسي و اجتماعي همراه با افزايش سطح آگاهي مردم به ويژه اهالي تبريز زمينه براي ايجاد تحول عظيم و تاريخي که نخستين گام آن تشکيل جامعه مدني در انقلاب مشروطيت بود، را فراهم ساخت.
کارشناس مسايل سياسي و استاد دانشگاه هاي تبريز با اشاره به اينکه قيام مشروطيت در تاريخ سياسي ايران و آذربايجان مفهوم واقعي تاسيس آزادي در کشور بوده است، گفت: مشروطيت حق دخالت ملت در ادره امور جامعه و موثر بودن آنها در اداره مملکت را هموار ساخت.
رحيم شهرتي فر اظهار کرد: انقلاب مشروطه براي قانون خواهي بود که براي به دست آوردن آن خون هاي زيادي ريخته شد و اگر امروز ما در ايران اسلامي با آسايش و امنيت و با قانون مداري زندگي مي کنيم ، مديون رشادت ها و فداکاري هاي کساني چون ستارخان و باقرخان در114 سال قبل هستيم.
وي شخصيت هاي موسس مشروطه را افرادي قابل ستايش و جان بر کف خواند و افزود: سعي و تلاش آنها با همراهي و جهاد ملت در کنار موهبت هاي خاص الهي باعث شد اين نهضيت در پاره اي از موارد به موفقيت برسد و البته در برخي مقاصد نيز ناکام ماند.
شهرتي فر  با تاکيد بر اينکه بايد آرمان ها و اهداف پديد آورندگان نهضت مشروطه براي مردم به درستي و طبق اسناد و شهواد تاريخي تبيين شود، ياداور شد: برگزاري آئين هاي مربوط به مشروطيت فرصتي مغتنم براي بررسي و بازشناسي دلايل و عوامل ناکامي نهضت مشروطيت است که متاسفانه امسال به دليل کرونا چنين امکاني وجود ندارد.
وي نهضت مشروطه را از سرمايه هاي جمهوري اسلامي ايران دانست و ادامه داد: تبريزي ها با تحصيل نظام مشروطه شروع کننده عصر جديدي بودند که جرقه اين جنبش مردمي در قيام تنباکو به وسيله ميرزاي شيرازي زده شد و در پايان آن نيز مردم مرگ خودکامگي و استبداد را فرياد زدند.شهرتي فر با تاکيد بر ضرورت آشنايي نسل جوان با مفاخر آذربايجان و انديشه هاي آنها، جلب توجه اهميت مردم به قانون را يکي از بزرگترين دستاوردهاي نهضت مشروطه برشمرد که متاسفانه به دليل تحريف هاي مختلف نتيجه_اي در خور و شان مبارزات مردمي نداشت.
وي با بيان اينکه جنبش مشروطه خواهي با عزم ملي مردم آذربايجان باعث وقوع انقلاب اسلامي شد، افزود: با دلاوري و از جان گذشتگي آذربايجاني ها در  29 بهمن سال 1356 و پس 70 سال از نهضت مشروطه، استبدادستيزي در کشور به اوج خود رسيد.
شهرتي فر قانون گرايي را در جزو رئوس و سرفصل هاي محوري مشروطه خواهان عنوان و اضافه کرد: بايد اذعان کرد مردم در سال هاي اخير نيز از بي توجهي به قانون رنج برده اند و اکنون بايد از مشروطيت و حوادث پس از آن درس گرفت.
114 سال پيش در چنين روزهايي مردم تبريز براي رهايي از بند استبداد، استثمار و عقب ماندگي‌هاي سياسي و اجتماعي به پا خاستند تا جامعه‌اي آزاد و عاري از ظلم و فساد و بي‌قانوني و بي‌عدالتي را بنيان نهند؛ چه بسا اگر پايداري مردم تبريز در حصر تبريز به فتح تهران به وسيله مشروطه خواهان آذربايجان نمي انجاميد، بحث پيرامون مفاهيمي چون عدالت در زمان حاضر محلي از اعراب نداشت.
علاوه بر قهرماني هاي تاريخي ستارخان و باقرخان در نهضت مشروطه، نام هايي همچون علي مسيو، حيدرخان عمواوغلي، ميرهاشم دوه چي، ميرزا ابراهيم آقا تبريزي، حاج علي داواچي حاج محمدقلي خان آغ بلاغي، عباس قلي خان جوبندي، جعفرقلي خان، حسين بيگ قره داغي زينال، کريم خان و ابراهيم خان از برادرزادگان ستارخان، حاجي عظيم خان ( برادر کوچک ستارخان)، داداش بيگ و آقا بيگ اهري از جمله مبارزان و قهرمانان آذربايجاني نهضت مشروطه هستند که با جان فشاني هاي خود مسيري جديد براي حيات سياسي و اجتماعي ايران باز کردند.

منبع :