زندان مخوف در دل قلعه تاريخي قهقهه

گروه تاريخي:قلعه تاريخي قهقهه که مطلق به دوران قبل از اسلام مي باشد در استان اردبيل واقع شده است.

گروه تاريخي:قلعه تاريخي قهقهه که مطلق به دوران قبل از اسلام مي باشد در استان اردبيل واقع شده است.
قلعه قهقهه در 85 کيلومتري شمال شرقي شهرستان مشکين شهر در استان اردبيل قرار دارد که در زبان ترکي قاه‌ قاه قالاسي نام دارد.اين دژ تاريخي به دليل زنداني شدن و حبس اشخاص تاريخي و سياسي سرشناس ايراني به شهرت رسيده است.مشگين شهر را با سبلان و چشمه هاي آب گرم معروفش همچون قينرجه ميشناسند اما شايد ندانيد که اين شهر قدمتي ديرين دارد و گوشه گوشه آن ما را با بخشي از تاريخ پر فراز و نشيب اين منطقه آشنا ميکند. ديدني هاي مشگين شهر هرساله توجه بسياري از گردشگران تور سرعين اردبيل و يا افرادي که به طور مستقل به اين ديار سفر ميکنند را به خود جلب مينمايد؛ يکي از اين ديدني ها، قلعه قهقهه است که در 85 کيلومتري شمال شرقي مشگين شهر، بر فراز تپه اي به ارتفاع 300 متر از زمين هاي اطراف قرار دارد.اين قلعه تاريخي که امروزه بخش هايي از آن از حوادث تاريخ جان سالم به در برده است، بين روستاي گنچويه و قره آغاج قرار دارد و در سال 1381 با شماره 6192 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيد. براي رسيدن به قلعه قهقهه ميبايست از مسير شمال شرقي آن حدود يک ساعت پياده روي کنيم تا به ورودي قلعه برسيد.
 بر اساس  پژوهشهاي باستان شناسي، قدمت اوليه قلعه قهقهه به دوران قبل از اسلام ميرسد و دوران اوج اهميت قلعه به زمان صفويه و بابک خرمدين برميگردد، در ان زمان قلعه قهقهه به عنوان يک پايگاه مهم نظامي و خزانه سلطنتي استفاده ميشد که روي کوه بودن آن و موقيعت طبيعي منطقه باعث ميشد تا اين پايگاه نظامي تقريبا دستنيافتني باشد و امنيتش حفظ شود و به بهترين مکان براي نگداري جواهرات سلطنتي بدل گردد. اين قلعه قسمت هاي مختلفي دارد که کاربرد هرکدام از آنها متفاوت بود؛ جالب است بدانيد که بخشي از اين قلعه به عنوان زندان مورد استفاده قرار مي_گرفت؛ دژ قهقهه حصارهاي متداخل دارد و از حصار چهارم به بعد به زندان اختصاص دارد.محوطه اين دژ 5 هکتار مساحت دارد و قلعه را با ملات گچ و آجر ساخته اند و در آن حفره هايي براي ذخيره آب باران تعبيه کرده اند که تنها روش تامين آب قلعه به حساب ميآمد. با بازديد از اين قلعه ميتوانيد علاوه بر آشنايي با تاريخ و فرهنگ منطقه، چشم اندازي تماشايي از طبيعت بکر اطراف و مسير رسيدن به قلعه داشته باشيد و از آب و هواي دلپذير آن لذت ببريد. از ديگر مناطق باستاني مشکين شهر که مورد توجه تاريخ دوستان و گردشگران قرار ميگيرد، شهر باستاني شهر يئري است که با مجسمه هاي سنگي عجيب و غريب، ما را به شهري افسانه اي در قرن هاي گذشته ميبرد.طبق تحقيقات باستان‌شناسي به عمل آمده استقرار در اين قلعه به دوران قبل از اسلام مي‌رسد. در زمان بابک و صفويه از اهميت بسزايي برخوردار بوده و سال‌ها به عنوان خزانه سلطنتي و مهم‌ترين زندان مورد استفاده قرار گرفته‌است.
اين قلعه در تپه‌سنگي به ارتفاع تقريبي 300 متر از زمين‌هاي اطراف قرار داشته و اطراف آن را با حصار مستحکم و غيرقابل نفوذ احداث نموده‌اند که با گذشت ساليان دراز هم‌اکنون نيز ورود به آن تقريباً غيرممکن بوده و فقط در شرايط جوي مناسب امکان‌پذير است سطح قلعه حدود 5 هکتار (100?×500) و اختلاف سطح در سطح فوقاني قلعه کمتر از 30 متر است.تنها راه استحصال آب در اين دژ، تجمع آب‌هاي سطحي حاصل از باران و برف است که دژبانان يا ساکنان براي ذخيره آب حفره‌هايي در دل سنگ کنده‌اند که از آن جمله تعداد چهار مخزن به قطر 5 متر و به عمق … متر در قسمت شمال شرقي و تعداد ?? آب انبار به ابعاد 50×10×??? در قسمت غربي قلعه از آن جمله‌اند.
بلندترين بخش دژ قسمت جنوبي آن است. آثاري در اين قسمت ديده مي‌شود که حکايت از وجود يک ساختمان 22??×24 متري دارد که هم‌اکنون با خاک يکسان شده و به احتمال قوي جايگاه کوتبال بوده‌است؛ چرا که اين قسمت به‌طور کامل به قلعه و دره‌هاي همجوار اشراف دارد. اين ساختمان با ملات گچ آهک و آجر ساخته شده بوده‌است.اين دژ شامل سه ديوار يا سه حصار متداخل است و از حصار چهارم به عنوان زندان استفاده مي‌شده‌است. تنها مسير صعود به قلعه از مسير شمال شرقي است که پس از حدود يک ساعت پيمايش مسير مي‌توان به ورودي قلعه رسيد. اين ورودي، راهرويي با طاق جناقي است که از سنگ و آجر ساخته شده و از آن به محوطه? قلعه راه وجود دارد. زندان دژ در منتهي‌اليه قسمت شرقي قلعه واقع شده و راه ورودي آن حفره‌اي طبيعي است که در دل تخته سنگي عظيم و قطور وجود دارد و با قرار دادن سنگي ديگر در مقابل آن، همچون درب، زندان را محصور مي‌کردند. 3 قسمت فضاي زندان به پرتگاه و به‌سوي دره‌اي 80 متري است.زندان قلعه، فضايي است در بدنه‌ي بالايي کوه که 3 قسمت آن به پرتگاه و به سوي دره‌اي 80 متري منتهي مي‌شود. قلعه داراي 5 استخر است و ديده باني 8 ضلعي در شمال غرب با برجي 8 ضلعي دارد .قلعه‌ي قهقهه از 3 حصار متداخل تشکيل شده و حصارها بر تعيين حدود قلعه جهت تشکيل ديواره‌هاي سنگي کوه تاثير گذاشته‌اند. هر حصار داراي دروازه است و حصار اصلي آن داراي 4 برج بوده و دروازه‌ي آن از دو برج 5 ضلعي با طاق هلالي تشکيل شده. اين حصار، بعد از دروازه‌، راهروي درازي به اتاق هلالي دارد.
 تنها مسير صعود به قلعه از مسير شمال شرقي است که پس از حدود يک ساعت پيمايش مسير مي‌توان به ورودي قلعه رسيد. شاه اسماعيل دوم معروفترين زنداني قلعه است. اسماعيل ميرزا  که بعدها بعنوان شاه اسماعيل دوم به تخت نشست، فرزند شاه تهماسب يکم صفوي است. وي مردي شجاع جنگجو و تيغ‌ زن بي‌دريغ بود و به علت زياده‌ روي و دخالت در امورات پدري و گردن ندادن به فرامين پدر دستگير و در قلعه قهقهه به مدت 19 سال و 6 ماه و 21 روز و تا مرگ پدر در زندان مخوف دوام آورد و سرآنجام با گردش دوران پا به قدرت نهاد و بسياري از کسان و خويشان را که در اين مدت پادرمياني نکرده بودند از دم تيغ گذراند.القاص ميرزابرادر ديگر شاه طهماسب نيز مدتي در قلعه قهقهه زنداني بود. وي بعلت پاره‌اي نارضائيها بر ضد برادر قيام کردوبه سلطان سليمان عثماني پناهنده شدوسلطان را بجنگ با ايران تحريک کرد ليکن سرانجام گرفتارشدودر قلعه قهقهه محبوس  گرديد و چندي بعد بفرمان پادشاه او را از فراز قلعه بزير افکندند.آخرين واقعه مهمي که درقهقهه اتفاق افتاده است طغيان زندانيان قلعه قهقهه‌درسال 1019 در دوران سلطنت شاه عباس اول است. درين سال عده‌اي ازعثمانيان که درجنگهاي ايران و عثماني اسير شده و در قلعه قهقهه محبوس بودند دست بشورش زده کوتوال قلعه مظفر بيگ قراواغلو را کشته اسلحه و تفنگ موجود در قلعه را بدست آورده درهاي قلعه را بستند وتا دوماه دربرابرسپاه شاهي مقاومت کردنداما سرانجام شاه عباس قلعه راتسخير و محصوران را از ميان برداشت.اين قلعه چون در منطقه اي کوهستاني واقع شده هواي آب و هواي آن در زمستان سرد و در تابستان معتدل است بنابراين چنانچه قصد بازديد از اين قلعه را داشتيد فصل بهار و نوروز تا نيمه ارديبهشت ماه را براي سفر انتخاب کنيد چون در زمستان براي صعود به قلعه هوا چندان مناسب نيست و در تابستان هم آب و هواي منطقه اي که قلعه در آن قرار دارد خيلي گرم است. قلعه بر روي تپه‌ سنگي به بلندي 300 متر از زمين‌هاي پيرامون خود قرار گرفته و حصار غيرقابل نفوذي در اطراف آن تعبيه شده است.آب قلعه از محل تجمع آب‌ حاصل از بارش باران و برف است. مرتفع ترين قسمت قلعه بخش جنوبي آن است. آثاري از يک ساختمان در قلعه توريستي به جا مانده که البته خود آن ساختمان در حال حاضر با خاک يکسان شده و احتمالا محل نگهباني قلعه بوده است، مصالح اين ساختمان از ملات گچ آهک و آجر است. قلعه سه ديوار دارد که حصار چهارم به عنوان زندان بوده است. زندان قلعه در انتهاي قسمت شرقي قلعه قرار دارد و زندان به پرتگاه و دره‌اي 80 متري مشرف است. اين بناي تاريخي در سال 1381 در فهرست آثار ملي ثبت شد.به گزارش عصر آذربايجان به نقل از تيتربرتر، براي بازديد از قلعه بايد به اردبيل سفر کرد. قلعه قهقهه در20 کيلومتري روستاي وجني قراردارد و از دو مسير امکان رفتن به آنجا وجود دارد. يکي ازطريق جاده مشکين شهر به پارس آباد که بايد در اين مسير از کنکرلو عبور کرده و به يک سه راهي رسيد و بعد در سمت چپ سه راهي تابلو قلعه را مي توانيد ببينيد. از سه راهي تا قلعه 45 کيلومتر فاصله است. مسير دسترسي دوم از جاده اهر – ورگهان است که از اين مسير به روستاي وجني مي رسيد و بعد مي توانيد به سمت قلعه برويد.

منبع :