نيم نگاهي بر نماد مقاومت اروميه اي ها در طول تاريخ

گروه تاريخ: قلعه هاي تاريخي اروميه با تاريخ چند هزارساله اش تاکنون معرفي و شناسانده نشده اند، قلعه هايي که نماد مقاومت اروميه اي ها در طول اعصار و هزاره هاي گذشته به حساب آمده و امروز مردم با آنها غريبند.

گروه تاريخ: قلعه هاي تاريخي اروميه با تاريخ چند هزارساله اش تاکنون معرفي و شناسانده نشده اند، قلعه هايي که نماد مقاومت اروميه اي ها در طول اعصار و هزاره هاي گذشته به حساب آمده و امروز مردم با آنها غريبند.
بر فراز ‌ارتفاعات کوتاه و بلند هنوز در حيات هستند. انگار تاريخ در لابه لاي توده‌هاي سنگي و صخره‌اي آنها که باد خلوت‌شان ‌را زوزه کشان مي‌شکست، نفس مي‌کشيد.
عجب غربتي! تا حال قدمت و تاريخ را اينگونه زانو به زانوي غربت، نديده‌اند. هر ‌کدام راوي سهمي از تاريخ بودند. يکي از پيش تاريخ و ميلاد خود را هم زبان زمان معاصر کرده‌بود و آن ديگري گوشه‌اي بود که زمان معاصر را بي زمان کرده بود( ومي‌ديدي معاصرت را در معاصرت). هنوزمي‌شد بوي مقاومت را از پيکره اش ‌بشنوي ومي‌شنيدي.
کجاست کاظم خان قوشچي که قلعه‌اش"قالا‌باشي" صلا مي زند هرچه شير مرد است و هرچه شير زن است! نمي‌دانم زبان امروز نامفهوم است که اين آفراشتگان و بر بلندا بال گشودگان ما را لال صدا مي زنند؟! يا نه! ما گوش بدهکار نداريم که از آدم وعالم طلب‌کاريم؟ آخر امروز‌ما، امروز‌اين شهر( يعني‌اروميه) کجاي تاريخ ايستاده است( ويا نشسته!) که کم مي آوريم صلابت اين سنگها و نقوش و حکاکي ها را و حتي آن زبان و خط نا‌مفهوم که برصخره اي اثرانداخته (کتيبه ي عيلامي بخشي قالا) و هشداري است آشکارا که اگر خود را با فراموشي به تاريخ مي سپاري، آينده را چه مي کني؟
اين قلعه‌ها با جان سنگي خود و پرهيب کوهستاني خود، بيشتر از ما زندگي کرده اند! نه زندگي مادي وعمر‌جسماني! اينان با گوشه گوشه ي تاريخ گپ زده‌‌اند، با سنگ سنگ جان خود و خشت خشت نگاه خود، فرهنگ ساخته‌اند و به نام امروز من و شما قاب معاصر کرده‌اند و ما هم در جواب، حتي به شناختن آنها صاحب افتخارو به وجودشان صاحب اعتبار نيستيم!
آيا هنوز درآينه ي چشمان ما َنمي از هستي و بودن آنها به به زمين فرهنگمان آب مي‌زند وغيرت فرهنگي ما را به سوال و شک مي‌پرسد که ما که هستيم و از کجا آمده‌ايم؟ ورق مي‌زنيم تاريخ اين پرهيب‌هاي کوهستان‌هاي اروميه را.
قلعه کاظم داشي:
قلعه کاظم داشي در حدود 65 کيلومتري شهرستان اروميه و 5/1 کيلومتري شرق روستاي گورچين واقع شده است که در زبان محلي به " قالاباشي " معروفيت دارد. مناظر طبيعي زيبا و بقاياي معماري و حجاري‌هاي صخره اي و گذرگاههاي صعب العبور و پرتگاههاي مخوف تصوير و نماي ارزشمند و زيبا به اين اثر داده است آن را از نظر سوق الجيشي پر اهمييت کرده است.با توجه به بررسي ها و پژوهش هاي باستانشناسي که توسط سازمان ميراث فرهنگي کشور در اين محل به عمل آمده، آثار مختلفي از آن به دست آمده است. مهمترين آثار شناخته شده دراين محل را مربوط به هزاره اول قبل از ميلاد مسيح و دوره ايلخانيان دانسته اند که تحت محافظت و نگهداري سازمان ميراث فرهنگي استان قرار گرفته است.بنا به روايت مورخين اسلامي هلاکوخان مغول ذخاير با ارزش و خزائن نفيس خود را در اين قلعه پنهان نموده است . حتي معروف است که خود هلاکوخان نيز در اين قلعه مدفون گرديده است . اين قلعه مقارن با جنگ جهاني اول ودر واقعه جيلوها (جلو‌ليق) به مدت 9 سال پناهگاه " کاظم خان " ازاهالي قوشچي‌و ياران وي بوده است .
بخشي قلعه (باش قالا):
بخشي قلعه برفراز کوه مخروطي شکل ناقصي استوار است.اين قلعه که در 2 کيلومتري سمت جنوب غربي اروميه و نزديک ساحل درياچه آن ، مشرف به جلگه اي خرم و سبز واقع شده است . در قسمت شرقي کوه مذکور سنگي به طول 80/1 و عرض 1 متر قرار دارد که بر سطح خارجي آن خطوطي شبيه به خط عيلامي به چشم مي خورد که تا امروز موفق به خواندن آن نشده اند .
در تاريخ امده است که در سال 617 هجري قمري " اوزبک ابن پهلوان " جاده هاي اطراف کوه و قلعه را زيرسازي کرده است . در نزديکي قلعه ، نهري جريان دارد که پلي هم بر روي آن احداث شده است . اهالي محل اين پل را اوزبک کورپوسو (پل اوزبک) مي خوانند که سالم مانده و امروزه نيز مورد استفاده اهالي محال نازلوچاي قرار مي گيرد. بر قسمت فوقاني کوه ، بعد از استيلاي‌اعراب کلمه جلاله ا... را نوشته اند . در کاوشي که از اين قلعه صورت گرفته ، مقاديري ظروف سفالي و اثاث و آلات مفرغي و مسين کشف شده است . از بعضي قسمتهاي تپه ( کوه ) صخره هاي بزرگي بدست آمده که گويا مردم آن عصر مردگان خود را در آن صخره ها ( به جاي تابوت ) قرار مي‌دادند و دفن مي‌کردند .
قلعه دم دم( دُم دُم قالاسي):
اين قلعه که برفراز کوهي به همين نام و در 18 کيلومتري جنوب غربي شهرستان اروميه واقع شده، در سال 1018 هجري قمري ساخته شده است . اين قلعه از سمت شمال و جنوب داراي ارتفاع زياد بوده اما از سمت غربي با اتصال آن به صخره اي به زمين نزديک است . اين قلعه داراي حصاري محکم بوده و دروازه اي نيز در سمت جنوبي آن واقع است . قلعه از پنج قسمت تشکيل شده که عبارتند از : قسمت اصلي ، قسمت پايين ، قسمت سولوق، قسمت بوزلوق و بيرون دروازه شرقي .در قسمت شرقي قلعه و منتهي اليه يک صخره ، برجي عظيم بنا شده که خود در حکم قلعه بوده است . آب مصرفي قلعه از حوضي تامين مي گرديد که با آب باران پر مي شده است . در قسمت شمالي قلعه نيزچشمه اي واقع است که آب کمي دارد . در کنار اين چشمه حوضي قراردارد که با گنبدي پوشانيده شده است و براي حفاظت از آن نيز برجي احداث شده که به قسمت اصلي آن متصل است و آن را سولوق (جاي آب ‌مي‌نامند) . در قسمت جنوبي داخل قلعه گودالي احداث شده است که زمستانها با يخ و برف پر مي شده و زير آن حوضي تعبيه شده است که در ايام کم آبي از آن استفاده مي شده است.. براي محافظت از اين قسمت نيز قلعه مانندي بنا شده است که آن را بوزلوق ( جاي يخ ) يا قارليق ( جاي برف ) مي‌گفتند و راه آن نيز مانند سولوق مخفي بوده است .
قلعه اسماعيل‌آقا:
قلعه اسماعيل آقا که در زبان محلي " اسماعيل آقا قلعه سي " ناميده مي شود مجموعه اي است نظامي به شکل که متعلق به يکي از خوانين محلي بوده است . اين قلعه در 18 کيلومتري شمال غربي شهرستان اروميه بفاصله نسبتا ً کمي از جاده سرو در بالاي رشته کوهي قرار گرفته است . بناي اسماعيل آقا قلعه سي شامل دو دوره متفاوت تاريخي است .
دوره اول؛ متشکل از آثاري است که مربوط به هزاره اول قبل از ميلاد مسيح مي شود و شامل بقاياي ديوارهاي يک دژنظامي اورارتوئي و دخمه هايي تراشيده در دل صخره هاي مقاوم و مربوط به همان زمان است . ايوان ورودي و سر درآن با قاب بندي سنگي و طاقي که طاقنماهاي محراب مانند در انتهاي خود دارد و همچنين شيوه اجراي ديوارهاي دژ و نحوي چينش سنگهاي آن، از ويژگيهاي منحصر به فرد اين اثر تاريخي محسوب مي شود.
دوره دوم؛ متشکل از آثاري است مربوط به بقاياي قلعه دفاعي ديگري که ديوارهاي آن و برجهاي ديده باني آن پابرجا بوده و کمتر آسيب ديده اند . اين قلعه نظامي مربوط به يکي از خوانين محلي بوده که در جريان اغتشاشات اواخر دوره قاجاريه احداث گرديده است . در ساخت برج و باروهاي اين قلعه از خشت خام استفاده شده است .
قلعه بردوک:
روستاي بردوکBERDOK)) در ابتداي دره سلطاني در دامنه مشرف به رودخانه کم آبي که سرچشمه آن از کوه هاي ترکيه است واقع شده است. فاصله اين محل روستا تا مرز فعلي ايران و ترکيه حدود 15 کيلومتر است . قلعه و مجموعه آن با تامين کليه شرايط ديده باني بر دامنه کوه مثلثي شکل که راس آن رو به شمال است و وسعتي از زمين هاي شيبدار که بصورت پلکاني وبه شکل صخره هاي بلند کوهستان در دامنه آن واقع شده ، بنا شده است .کليه استحکامات حصار پيرامون بنا و بناهاي داخل آن از سنگ هاي لاشه اي و قلوه سنگ هاي محلي با ظرافتي قابل تحسين ساخته شده اند . در مرتفع ترين نقطه ممکن قلعه ، يک برج ديده باني در صعب العبورترين محل بر روي يک تيغه کم عرض با سنگ هاي لاشه اي وبا ملات ساروج بنا گرديده و از داخل و خارج با گچ نرم و صاف ميان درزها و بندها بصورت لايه ضخيمي پر شده است . اين بنا کاملا سالم و درجهات مختلف داراي روزنه جهت ديده باني و يک در ورودي از جبهه شرقي است و مختصر تخريبي نيز در کنگره هاي آن ديده مي شود .
قلعه تلاو ( خزانه هلاکو) :
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از راه دانا،اين قلعه نيزدر جزيره تلاو در ميان آب هاي! درياچه سابق اروميه واقع شده است . به نوشته مورخين قديمي، هلاکوخان مغول خزائن خود را درمحل اين قلعه پنهان کرده‌است .

منبع :