ارتباط ميان تعليم جسماني همراه با تزكيه نفس را در گفته‌هاي زير مي‌يابيم: گزنفون مي‌نويسد: »ايرانيان اقسام دانستني‌هاي ورزشي را فرا مي‌گرفتند و چون تمام اين مراحل را مي‌گذراندند به خصال پهلواني متمايز مي‌گشتند و آنان را گُردَک يعني جوان گُرد مي‌ناميدند....« ورزش باستاني زورخانه اي، براي ورزشکاران باستاني تنها وسيله اي براي دست يافتن به اندامي مناسب و سلامتي نيست، بلکه وسيله اي براي ارتباط معنوي با خداست. زورخانه، که مکان ورزشي باستاني مقدس ايرانيان و جايگاه زور و قدرت است، عنوان محلي تاريخي است که در آن کشتي گيران ايراني تحت تعليم و تعلم قرار مي گيرند. اين ورزش در نگاه اول شبيه حرکات نامتعارف بدن سازي و آئروبيک به نظر مي رسد. اما حرکات باستاني کاران، ترکيبي از حرکات چرخشي دراويش همراه با ضربات آهنگين و وزنه هاي چوبي سنگيني است که آن را در داخل گود چرخانده و به هوا پرتاب مي کنند.  در يکي از زورخانه هاي شمال تهران با ورزشکاري برخورد کردم که مي گفت اين ورزش براي ما بسيار مقدس است. او که شلوار گلدوزي شده ي سنتي را به تن داشت مي گفت که اين ورزش ما را هر چه بيشتر به خدا نزديک مي کند. او مي گفت: براي اين که بتواني وارد گود هشت گوشه ي زورخانه که درست در نقطه ي مرکزي زورخانه واقع شده بشوي بايد يک سري مراسم مشترک را به اتفاق ديگر ورزشکاران انجام دهي. به اعتقاد او اين ورزش باستاني و اين زورخانه است که نيروي کشتي گيران ايراني و رشته کشتي را تامين ميکند و در واقع کشتي ايران هر چه دارد از همين ورزش زورخانه اي است. با وجودي که رشته ي ورزشي کشتي، يکي از ورزشهايي است که از جايگاه بين المللي برخوردار است اما در مقايسه با ورزش باستاني رشته اي خسته کننده و کسل کننده است. ورزش و انجام حرکات پهلواني جز فعاليتهاي اصلي روزمره ايرانيان در دوران باستان بوده‌است. جامعه آن زمان ارزش خاصي براي ورزشکاراني قائل مي‌شد که براي قدرت بدني و شجاعت روحي که دراختيار داشتند، شکرگزار بوده‌اند.بر پايه تاريخ، زورخانه در حدود هفتصد سال پيش (قرن 7خورشيدي) بوسيله محمود معروف به پورياي ولي که ظاهراً از مردم خوارزم بوده و گويا در سال772ه.ق. درگذشته‌است به صورت امروزي بازسازماندهي شد. با اين حال بر پايه رفتار و منش تاريخي و اسطوره‌هاي ايران زورخانه مي‌تواند حداقل در ايران تاريخي بسيار کهن‌تر داشته باشد. پيدايش زورخانه بر مي گردد به زمانهاي خيلي قديم که جنگهاي تن به تن انجام مي شد و تعليم فنون جنگي در آن عصر به سبک و شيوه مخصوص انجام مي گرفت زيرا عمليات جنگي آن روز عبارت بود از اسب سواري   چوگان بازي، تير اندازي و کشتي و... که تعليمات آن براي هر مملکتي ضروري بود. در ورزش باستاني، اداوات كاربردي، الهام گرفته شده از ادوات جنگي است، مثلاً »ميل« صورت تغيير يافته گرز است، »كباده« همان »كمان« است، »سنگ زورخانه« همان »سپر« است و »طبل زورخانه« يادآور طبل جنگي يا همان كوس است و گود زورخونه محلي براي پرورش تن و روح اما در اين ميان خواندن اشعار هم حكم همان رجزخواني ميادين جنگي را به خوبي ايفا كرده است با اين تفاوت كه در اشعار رجزخواني هدف ترساندن حريف و غلبه بر او بوده، اما در اشعار زورخانه ها هدف القاي توان و نيرو به ورزش كاران است كه در اين ميان اشعار مورد نظر را با چاشني پند و اندرز در مسير غلبه بر نفس در نظر گرفتند. مرشد در زورخانه حكم صوفي يا عارفي را دارد كه با خواندن اشعاري حماسي هدفش القاي توان و نيروي ورزش است.

پيدايش زورخانه:

پيدايش زورخانه بر مي گردد به زمانهاي خيلي قديم که جنگهاي تن به تن انجام مي شد و تعليم فنون جنگي در آن عصر به سبک و شيوه مخصوص انجام مي گرفت زيرا عمليات جنگي آن روز عبارت بود از اسب سواري ، چوگان بازي، تير اندازي و کشتي و... که تعليمات آن براي هر مملکتي ضروري بود.

ساختمان زورخانه

زورخانه جايي است كه مردان در آن ورزش مي كنند و بيشتر در كوچه پس كوچه هاي شهر ساخته شد است. بام آن به شكل گنبد و كف آن گودتر از كف كوچه است . در آن كوتاه و يك لختي است و هر كه به خواهد از آن بگذرد و داخل زورخانه بشود بايد خم شود . مي گويند در زورخانه را از اين رو كوتاه مي گيرند كه ورزشكاران و كساني كه براي تماشا به آنجا مي روند به احترام ورزش و ورزشكاران و آن مكان خم شوند. اين در به يك راهروي باريك با سقف كوتاه باز مي شود و آن راهرو به »سردم زورخانه« مي رود.  درميان زورخانه گودالي هشت پهلو و گاهي شش پهلو به درازي 5 يا 4 متر و پهناي 4 متر و ژرفاي 3 چارك تا يك متر كنده شده كه »گود« ناميده مي شود. در كف گود چند لايه بوته و خاشاك گذاشته و روي آن بوته و خاشاك خاك رس ريخته و هموار كرده اند. بوته و خاشاك را براي نرمي كف گود مي ريزند و هر روز روي اين كف را پيش از آن كه ورزش آغاز شود با آب »گل نم« مي زنند تا از آن گرد برنخيزد. سراسر ديواره گود ساروج اندود شده است و لبه آن به جاي هزاره آجري با چوب پوشانده شده است تا اگر ورزشكاران هنگام ورزش به لب گود بخورند تنشان زخمي نشود. در بالا و دور گود غرفه‌هايي ساخته شده كه جاي نشستن تماشاچيان و گذاشتن جامه ورزشكاران و لنگ بستن تنكه پوشيدن آنان است . يكي دو غرفه از اين غرفه‌ها نيز جايگاه افزارهاي ورزشي است .