"ستاد احياي درياچه اروميه" هزينه‌هاي ميلياردي و خروجي صفر

گروه اجتماعي: در حالي که بيش از 10 سال از تشکيل و فعاليت ستاد احياي درياچه اروميه گذشته و اين ستاد بيش از 30 هزار ميليارد تومان براي احياي اين درياچه دريافت کرده اما وضعيت درياچه نسبت به قبل از تشکيل ستاد بهتر نشده، بلکه بدتر هم شده است!

 در طول 10 سال گذشته، ستاد احياي درياچه اروميه با هدف نجات اين اکوسيستم ارزشمند، بودجه‌ کلان حدود 30 هزار ميليارد تومان تا آخر پاييز 1402 را براي اجراي پروژه‌هاي مختلف دريافت کرده است.با اين حال، عليرغم هزينه‌هاي فراوان و تلاش‌هاي گسترده در زمينه‌هاي مديريت منابع آب، کاهش مصرف در بخش کشاورزي، و انتقال آب به درياچه، تاکنون اين اقدامات به نتايج قابل‌قبولي منجر نشده است.
هدف از تشکيل اين ستاد اين بود که با يک برنامه بلندمدت بتواند بزرگترين درياچه داخلي ايران را به تراز اکولوژيک يعني وضعيت پايداري زيست‌محيطي آن برساند.براساس آمارهاي رسمي دولت، تراز درياچه اروميه در تاريخ 12 دي 92 يعني حدود يک ماه قبل از تشکيل ستاد احيا، 1270 متر و 54 سانتي‌متر بود و براساس آخرين آمار اعلام‌شده از تراز درياچه که شينا  انصاري؛ رييس سازمان حفاظت محيط زيست در کانال تلگرامي خود منتشر کرده کمتر از تراز 11 سال پيش يعني 1270 متر و 10 سانتي‌متر است!
اين درحالي است که سازمان حفاظت محيط زيست تراز اکولوژيک درياچه اروميه را 1274 متر و 10 سانتي‌متر اعلام کرده و اين يعني در حال حاضر سطح آب درياچه از سطح آب آن در وضعيت اکولوژيک، 3 متر پايين‌تر است، آن هم در شرايطي که در بيش از 10 سال، نهادي به نام ستاد احياي درياچه اروميه در دولت‌هاي يازدهم، دوازدهم و سيزدهم فعاليت کرده است و مهمترين هدف از تشکيل اين ستاد در شروع فعاليت آن، رساندن درياچه به تراز اکولوژيک اعلام شده بود. بر اساس گزارش‌هاي رسمي، ستاد احياي درياچه اروميه ميلياردها تومان براي پروژه‌هاي متعدد از جمله مرطوب‌سازي بستر درياچه، کاهش طوفان‌هاي نمکي و اصلاح زيرساخت‌هاي آبي هزينه کرده است. با اين وجود، به دليل چالش‌هاي متعددي از جمله مديريت نادرست منابع، تداوم خشکسالي و افزايش برداشت‌هاي غيرمجاز، سطح آب درياچه همچنان پايين‌تر از حد انتظار باقي مانده و بحران زيست محيطي اين منطقه به‌طور کامل مرتفع نشده است.اين وضعيت باعث نگراني کارشناسان محيط زيست و فعالان اجتماعي شده است که معتقدند روند کنوني به اقدامات مؤثرتري نياز دارد تا از تخريب کامل درياچه جلوگيري شود.
در پاسخ به اين نگراني‌ها، دکتر شينا انصاري؛ رييس سازمان حفاظت محيط زيست صبح امروز در جمع خبرنگاران از احتمال بازنگري در برخي تصميمات ستاد خبر داد و گفت: هفته گذشته نخستين جلسه کارگروه ملي نجات درياچه اروميه برگزار شد. مواردي هم درباره ساختار درياچه و لزوم بازنگري در آن و هم درباره پيشرفت 28 پروژه‌اي که در دستورکار قرار دارد، مطرح شد.
وي اضافه کرد: مقرر شد طي يک ماه آينده هر دو بخش مورد بررسي و ارزيابي قرار بگيرد تا پس از آن براي حال و آينده درياچه اروميه تصميم‌گيري شود.
28 پروژه احياي درياچه اروميه کدامند؟
براي احياي درياچه اروميه، ستاد احياي اين درياچه مجموعه‌اي از 28 پروژه مختلف را به منظور مديريت منابع آبي، بهبود اکوسيستم و جلوگيري از بحران‌هاي زيست‌محيطي تدوين کرده است. اين پروژه‌ها به‌طور کلي به چهار دسته‌ي اصلي تقسيم مي‌شوند: مديريت آب، افزايش آگاهي و مشارکت مردم، کنترل و کاهش مصرف آب کشاورزي، و تثبيت بستر و جلوگيري از طوفان‌هاي نمکي. در زير مهم‌ترين اين پروژه‌ها را معرفي مي‌کنيم:
1. انتقال آب به درياچه اروميه: اجراي پروژه‌هايي براي انتقال آب از رودخانه‌ها و سدهاي اطراف به درياچه، از جمله انتقال آب از سد سيلوه و رودخانه‌هاي زرينه‌رود و سيمينه‌رود.
2. کاهش برداشت آب از منابع سطحي: ايجاد محدوديت‌هاي شديد بر برداشت غيرقانوني و کنترل شده از منابع آبي حوزه آبريز، از جمله حوضه‌هاي کشاورزي.
3. مديريت پايدار منابع آبي: استفاده از روش‌هاي بهينه‌سازي مصرف آب در بخش کشاورزي و شهري، از جمله سيستم‌هاي آبياري مدرن و کاهش تلفات آب در کانال‌هاي آبياري.
4. اجراي پروژه‌هاي آبخيزداري و آبخوان‌داري: اين پروژه‌ها شامل حفظ و بازسازي مراتع و افزايش نفوذپذيري خاک در حوزه آبريز درياچه براي جلوگيري از رواناب‌هاي سطحي و افزايش تغذيه‌ي منابع زيرزميني است.
5. کنترل طوفان‌هاي نمکي: با مرطوب‌سازي بسترهاي خشک‌شده درياچه و استفاده از روش‌هاي تثبيت خاک، از وقوع طوفان‌هاي نمکي جلوگيري مي‌شود.
6. کاهش مصرف آب در بخش کشاورزي: اجراي پروژه‌هاي آبياري قطره‌اي و مدرن‌سازي سيستم‌هاي آبياري به منظور کاهش مصرف آب در مناطق کشاورزي اطراف درياچه.
7. افزايش راندمان آبياري: اين پروژه‌ها با هدف افزايش راندمان و بهره‌وري آبياري در زمين‌هاي کشاورزي با استفاده از روش‌هاي مدرن و مکانيزه کردن آبياري صورت گرفته است.
8. اجراي طرح‌هاي توسعه‌ي پايدار روستايي: اين طرح‌ها به منظور کاهش فشار بر منابع آبي و تشويق کشاورزان به کاهش استفاده از آب و کاشت محصولات کم‌آب‌بر، از جمله تغيير الگوي کشت، اجرا شده‌اند.
9. تصفيه و بازگشت پساب‌ها: ايجاد و گسترش تصفيه‌خانه‌هاي فاضلاب براي بازگشت آب تصفيه‌شده به چرخه مصرف و انتقال آن به درياچه اروميه.
10. مديريت مشارکتي منابع آب: افزايش آگاهي عمومي و مشارکت جوامع محلي در حفظ و مديريت منابع آب از طريق آموزش و اطلاع‌رساني.
11. تثبيت و بازسازي اکوسيستم‌هاي آسيب‌ديده: بازسازي و احياي زيستگاه‌هاي طبيعي از جمله حفاظت از گونه‌هاي بومي و ترميم اکوسيستم‌هاي آبي.
12. استفاده از فناوري‌هاي نوين: به کارگيري سامانه‌هاي هوشمند براي نظارت بر مصرف آب و مديريت دقيق‌تر منابع، از جمله سامانه‌هاي هشدار براي تشخيص ميزان تبخير و تغييرات سطح آب درياچه.
13. کنترل بهره‌برداري از آب‌هاي زيرزميني: جلوگيري از برداشت‌هاي غيرمجاز از آب‌هاي زيرزميني و کنترل ميزان مصرف مجاز.
14. بازگشايي کانال‌ها و راه‌هاي آبي: پاکسازي و بازگشايي کانال‌هاي آب‌رساني به درياچه، که به دليل رسوب‌گذاري يا سدهاي ساخته شده مسدود شده بودند.
15. طرح‌هاي زيست‌محيطي براي کاهش آلاينده‌ها: کاهش آلاينده‌هاي ورودي به درياچه از طريق کنترل پساب‌هاي صنعتي و کشاورزي که به درياچه وارد مي‌شدند.
16. مديريت يکپارچه حوضه آبريز درياچه: اجراي برنامه‌هاي مديريت يکپارچه آب در سراسر حوضه آبريز با همکاري استان‌هاي آذربايجان شرقي، آذربايجان غربي و کردستان.
17. کنترل تبخير آب: اجراي پروژه‌هايي براي کاهش تبخير آب از سطح درياچه، که يکي از عوامل اصلي کاهش سطح آب بود.
18. بازسازي و نگهداري زيرساخت‌ها: تعمير و بازسازي زيرساخت‌هاي آبي و کانال‌هاي آبياري که در اطراف درياچه و حوضه آبريز قرار دارند.
19. افزايش ظرفيت سدهاي پايين‌دستي: اجراي پروژه‌هاي افزايش ظرفيت ذخيره‌سازي آب در سدهاي پايين‌دست درياچه به منظور تامين آب بيشتر در فصول کم‌آب.
20. بازسازي منابع جنگلي و مراتع: برنامه‌هايي براي بازسازي منابع جنگلي و مراتع آسيب‌ديده که به بهبود اکوسيستم در منطقه کمک مي‌کنند.
اين 28 پروژه با هدف احياي درياچه اروميه و بازگرداندن آن به وضعيت اکولوژيکي پايدار، به صورت جامع و با همکاري گسترده دستگاه‌هاي اجرايي و نهادهاي علمي کشور به اجرا درآمده‌اند.لزوم بازنگري در تصميات ستاد احياي درياچه اروميه با گذشت حدود 10 سال از آغاز فعاليت‌هاي گسترده ستاد احياي درياچه اروميه و صرف هزينه‌هاي کلان در اين مسير، نتايج حاصله با انتظارات اوليه فاصله بسياري دارد. در حالي که بودجه‌هاي هنگفتي براي اجراي پروژه‌هاي مختلف نظير کاهش مصرف آب در بخش کشاورزي، مرطوب‌سازي بستر درياچه و انتقال آب از منابع ديگر به درياچه هزينه شده است، تاکنون هيچ‌کدام از اين اقدامات منجر به بهبود پايدار وضعيت درياچه اروميه نشده است. وضعيت کنوني اين درياچه نه تنها بهتر نشده بلکه در برخي مناطق وخيم‌تر از پيش گزارش شده است.
يکي از مسائل اساسي که در اين ميان قابل تأمل است، مديريت ناکارآمد منابع مالي و فقدان شفافيت در نحوه اجراي پروژه‌هاي احياي درياچه است. در طول اين مدت، انتقادات متعددي از سوي کارشناسان محيط‌زيست و نمايندگان مجلس نسبت به عملکرد ستاد احياي درياچه مطرح شده است. يکي از اصلي‌ترين نقدها اين است که باوجود صرف بودجه‌هاي عظيم، راه‌حل‌هاي ارائه شده کارآمد نبوده‌اند و بسياري از پروژه‌ها به‌صورت ناقص يا نادرست به مرحله اجرا درآمده‌اند. به عنوان مثال، پروژه‌هاي مرتبط با اصلاح الگوهاي کشاورزي و کاهش برداشت‌هاي غيرمجاز از منابع آبي به‌طور کافي پيگيري نشده و در برخي موارد به دليل عدم هماهنگي ميان دستگاه‌هاي اجرايي، اين پروژه‌ها با مشکلات زيادي مواجه شده‌اند.
تجربه نشان داده است که راهکارهاي مقطعي و کوتاه‌مدت نتوانسته‌اند به نتيجه مطلوبي برسند و اين درياچه همچنان در معرض خشک شدن کامل قرار دارد. بنابراين، بايد به دنبال اتخاذ رويکردهاي پايدار و بلندمدت بود که نه تنها به نجات درياچه کمک کند، بلکه به حفظ منابع آبي منطقه در آينده نيز بينجامد. اين امر نيازمند سياست‌گذاري‌هاي جامع، استفاده از فناوري‌هاي نوين و همکاري نزديک ميان دستگاه‌هاي مختلف اجرايي، محلي و ملي است.
به گزارش عصرآذربايجان به نقل از تسنيم، در نهايت، درياچه اروميه به‌عنوان يکي از بزرگترين و مهم‌ترين اکوسيستم‌هاي کشور، نماد بحران‌هاي زيست‌محيطي ناشي از تغييرات اقليمي و مديريت نادرست منابع آب است. اگرچه اقدامات و هزينه‌هاي ستاد احيا به نوعي تلاشي براي نجات اين درياچه بوده است، اما به دليل مشکلات ساختاري و ضعف در نظارت و اجرا، نتايج مطلوبي به دست نيامده است. بررسي دقيق‌تر عملکرد اين ستاد توسط مجلس و نهادهاي نظارتي، و اعمال اصلاحات اساسي در برنامه‌ها و ساختار اجرايي آن، مي‌تواند گامي مؤثر در جهت احياي واقعي و پايدار درياچه اروميه باشد.

منبع :