چه آثاري از معماري تبريز برجاي مانده است

گروه سيري در استان ها: استاد معماري دانشگاه هنر اسلامي تبريز با اشاره به قدمت بالاي معماري در اين کهن شهر، گفت: تبريز داراي 10 عنصر هويتي و کالبد معماري است که مي‌توان از منظر هر يک به بررسي آثار برجاي مانده از معماري دوران‌هاي مختلف در اين شهر پرداخت البته تهيه نقشه باستان شناسي تبريز براي حفظ هويت ده گانه از ضروريات است.

 احد نژاد ابراهيمي ، در خصوص اسناد تاريخي باقيمانده از معماري تبريز، اظهار کرد: متاسفانه شناخت ما از معماري تبريز براي دوران پيش از اسلام بسيار کم است.
وي ادامه داد: اکنون نيز به رغم مصوبه کشوري مبني بر تهيه نقشه‌هاي باستان شناسي براي يافتن نشانه‌هاي آن دوران اما اين موضوع عملياتي نشده است.
وي افزود: اين مصوبه هيچ گاه در تبريز مطالبه و عملياتي نشده است و نقشه باستان شناسي شهر تبريز و حتي ديگر شهرهايي چون مراغه و هشترود انجام نگرفته و لايه هاي فرهنگي آن‌ها در گمنامي قرار دارد.
وي ادامه داد: تنها يک لايه در محوطه مسجد کبود تبريز شناسايي شده و موزه عصرآهن که مملو از آثار باستاني است در نتيجه اين شناسايي، اکنون در معرض ديد عموم قرار دارد، به طور قطع سايت‌ها و لايه‌هاي ديگري نيز در سطح شهر وجود دارد که نيازمند شناسايي هستند.
نژاد ابراهيمي گفت: قلعه‌ها و ديگر آثار باستاني به دليل عدم وجود نقشه‌هاي باستاني در تبريز مفقود شده و طرح‌ها و فعاليت‌هاي عمراني شهر بدون شناخت اين آثار و بدون کارهاي اصولي انجام مي‌گيرد.
وي با بيان اين‌که شناخت ما از معماري تبريز در دوران قبل از اسلام بسيار محدود بوده و فقط محوطه مسجد کبود نشانه‌اي از آن زمان به ما داده است، اظهار کرد: اطلاعات ما از دوران بعد از اسلام تا قرن سوم و چهارم نيز محدود است.
اين استاد دانشگاه در خصوص نشانه‌هاي هويت کالبدي معماري و شهرسازي تبريز، گفت: نخستين نشانه مربوط به تجاري بودن شهر تبريز است، تبريز در مسيرهاي جاده ابريشم، جوجي و تجارت ادويه قرار داشت و کاروان‌ها در آن زمان از تبريز عبور مي‌کردند و مشغول تجارت مي‌شدند، اين موضوع نشان از اهميت بزرگترين بازار سرپوشيده تاريخي اين کهن شهر است که حتي مارکوپلو نيز از اين بازار صحبت به ميان مي‌آورد، خوشبختانه اين بازار همچنان برجاي مانده است.
وي با اشاره به سومين هويت شهر تبريز، افزود: تبريز به دليل نزديکي به مرزهاي روسيه و عثماني، يک شهر دفاعي بود، از حصارهاي آن زمان تقريبا همه چيز نابود شده و فقط تعدادي سردرب شکسته باقيمانده است.
وي ادامه داد: يکي از اين سردرب‌ها، »باغميشه قاپيسي« است که اکنون کنار آن، يک ساختمان 6طبقه ساخته شده است، ديگر سردرب‌ها را به طور مصنوعي ساخته‌ايم، »استانبول قاپيسي« را به جاي اين‌که در جاي خود مرمت کنيم، به خاطر اين‌که در ديد عموم باشد، به جاي ديگر انتقال داده‌ايم، گويي تاريخ را مسخره کرده‌ايم.
نژاد ابراهيمي با بيان اينکه تبريز به عنوان باغشهر ايران شناخته مي‌شد، اظهار کرد: اکنون اثري از باغشمال، باغ صاحب آباد و صبا باقي نمانده و همگي تخريب شده‌اند و اين هويت مهم تاريخي را نيز از دست داده‌ايم.
وي ادامه داد: تبريز يک شهر عالم خيز و علمي بود، به گفته‌ي ژان شاردن جهانگرد، تبريز داراي 57مدرسه مانند مدرسه سيدحمزه، اکبريه، صادقيه، کاظميه، طالبيه و ساير مدارس با عالمان بزرگي بود ولي اکنون از ميان اين مدارس تاريخي، فقط مدرسه حاج صفرعلي مانده است.
وي ادامه داد: تبريز شهر مساجد نيز بوده است، نزديک 80 مسجد تاريخي در اين شهر وجود دارد که تنها 37 مورد آن در بازار مسقف تبريز هستند متاسفانه برخي از مساجد تاريخي شهر بازسازي شده‌ و بخشي از هويت تاريخي آن‌ها رفته اما همچنان تاريخ در اين مساجد باقي مانده است.
اين استاد دانشگاه با بيان اين‌که هفتمين عنصر هويتي تبريز، خانه‌هاي تاريخي است، اظهار کرد: خوشبختانه تعدادي از اين خانه‌ها باقيمانده ولي گاه خبر تخريب اين هويت شهرمان را نيز مي‌شنويم.وي افزود: هشتمين عنصر هويتي تبريز، راه‌ها و مسيرها است، اين راه‌ها بسيار مهمتر از خود آثار تاريخي هستند به طور مثال مسير مقصوديه يک راه 700 ساله و کوچه باغ يک مسير يکهزار ساله است اما چون اهميت آن‌ها را نمي‌دانستيم، اين راه‌هاي قديمي را نيز تخريب کرده‌ايم.وي يادآور شد: مسير جاده معروف ابريشم که قدمت 2هزار و 500 ساله دارد که داخل شهر را با يک پروژه بزرگ تجاري از بين برده‌ايم اين مسير از ميدان قطب تا مقابل مسجد کريم خان و کبود و سپس رحلي بازار امتداد داشت.
وي ادامه داد: نهمين عنصر، کنسولگري‌هاي قديمي بود وقتي به تاريخ تا سال 1320 نگاه کنيم، مي‌بينيم که در تبريز تعداد هفت يا هشت مورد کنسولگري وجود داشت اما اکنون تنها ساختمان کنسولگري آلمان باقي مانده است.
نژاد ابراهيمي گفت: دهمين عنصر هويتي تبريز، قبرستان‌ها هستند، تمام اين قبرستان‌ها نابود شده و هيچ اثري از قبرستان چرنداب، بيلانکوه، ستارخان، اماميه، مارالان و طوبي نمانده يا مثل قبرستان مقبره العرفا در شرايط بد فرهنگي و اجتماعي محيطي قرار دارند، يکي از عناصر شهر ما وجود قبرستان بود تا به معاد و آخرت فکر کنيم.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از ايرنا،وي افزود: از مجموع 10 عنصر هويتي شهر تبريز تنها چهار مورد باقي مانده و اگر اکنون به فکر برنامه احيا و نگهداري آثار برجاي مانده آن دوران‌ها نباشيم، از معماري تبريز فقط در خاطره‌ها و تاريخ ياد خواهد شد.

منبع :