بازار تبريز گنجينه هنر معماري ايران

گروه تاريخي: بازار تبريز در سال 1193 هجري قمري بر اثر زلزله، به طور کامل تخريب شد، اما طولي نکشيد که معماران زبر دست، آن را بازسازي کردند. بازار کنوني مربوط به اواخر حکومت زنديه و عصر قاجار است. اين بازار که در سال 1354 هجري شمسي در فهرست آثار ملي کشور به ثبت رسيده است، با طول معدل يک کيلومتر، يکي از بزرگترين مجموعه هاي به هم پيوسته و مسقف دنياست.

 طاق ها و گنبدهايي با کاربندي هاي زيبا و ارتفاع بلند، سازه هاي آجري به هم پيوسته، آرايش مغازه ها، کثرت تيمچه ها و وجود تعداد زيادي مدرسه و مسجد که در کنار سراهاي بازرگاني جاي گرفته اند، اين بازار را به عنوان نمونه اي عالي از محيط تجارت و زندگي اسلامي و شرقي به يادگار گذاشته اند. همانطور که بازارها در بسياري از شهر هاي ايران، در بخشي از بافت مسکوني شهر قرار داشته و مکاني است که مي توان گسترش شهر را به همراه داشته باشد، مرکزيت شهر را نيز مي توان به اين مکان اتلاق کرد. در تبريز نيز اين امر مستثني نبوده و بافت اصلي بازار تبريز از دو راسته سرپوشيده شمالي – جنوبي و شرقي- غربي تشکيل شده است. شبکه بازار تبريز به مثابه قلب شهر است و نقش عمده اي در بافت شهر دارد. اين بازار از سمت شرق به عالي قاپو (مجموعه کاخ هاي وليعهد نشين) و از سمت غرب به مسجد جامع محدود شده است. از شمال، بخش_هايي از شمال رودخانه مهران رود را شامل مي شود، به طوري که اين دو بخش به وسيله پل هاي چوبي که در امتداد راسته بازار قرار دارند، به هم متصل مي شوند. نخستين نقشه از بازار تبريز در سال 1327 هجري، در بخشي از نقشه دارالسلطنه تبريز و به دست اسدالله خان مراغه اي ترسيم شده است. طرح اين بازار در بخش شمال شرقي نقشه مذکور رسم شده و اکثر مکان هاي مهم آن نظير تيمچه ها و کاروانسراها در اين نقشه نام گذاري شده اند. عرض بازارها بين چهار تا پنج متر و بلندي سقف آن ها پنج تا شش متر است که در مقايسه با سقف بازارهاي نقاط گرمسيري ايران کوتاه تر است. بسياري از گردشگران و جهانگردان نظير ابن بطوطه، مارکوپولو، جاکسن، اولياي چلبي، ياقوت حموي، گاسپار دروويل، الکسيس سوکتيکف و حمدالله مستوفي، از رونق و شکوه بازار تبريز تمجيد کرده اند. شاردن فرانسوي آن را از عالي ترين بازارهاي آسيا دانسته و با اظهار شگفتي از گنبدهاي زيبا و طاق هاي ديدني، بازار هشت گوش و وسيع قيصريه را زيباترين بخش بازار عنوان کرده است. ابن بطوطه سياح مشهور که در سال 731 هجري قمري، وارد بازار تبريز شد، مي گويد: بازار تبريز يکي از بهترين بازارهايي بوده که من در همه شهرهاي دنيا ديده ام؛ من به بازار جواهريان رفتم و بس که از انواع جواهرات ديدم چشمم خيره گشت. تاورنيه نيز در سال 1046 هجري قمري از اين بازار ديدن کرده و آن را ستوده است. حمدالله مستوفي مورخ و جغرافيدان معروف قرن هشتم، ضمن تعريف از خوبي و فراواني غلات و ميوه هاي تبريز و اشاره به مزيت هاي پاره اي از انواع مخصوص گلابي، سيب، زردآلو و انگور آن، مردم اين شهر را اعم از فقير و غني، اهل کسب و داد و ستد معرفي کرده است.

منبع :