اميد به احياي آرتميا در درياچه اروميه
1398/07/09
گروه اجتماعي: اميد به احياي آرتميا به عنوان تنها موجود زنده درياچه اروميه که تا 15 سال قبل در اين پهنه آبي جولان مي‌داد و از آن پس به دليل کاهش وسعت و عمق آب از يک سو و افزايش درجه شوري آن از سوي ديگر به يکباره ناپديد شد، اين روزها با تکيه بر پرورش ريزجلبک جان گرفته است.
با افزايش چند برابري حجم آب درياچه اروميه در سال جاري - حدود 5.6 ميليارد مترمکعب - آرتميا نيز که در يک دهه اخير به کمار رفته و از نظر ناپديد شده بود، بار ديگر در گوشه و کنار اين پهنه آبي هويدا شده است تا سازمان هاي مسوول با نگاه اميدوارانه، در صدد برداشتن گام هاي جديد براي توليد و تکثير اين سخت پوست قرمزرنگ دريايي برآيند.
در حالي که که مرکز تحقيقات آرتمياي کشور اواخر ارديبهشت ماه پارسال اعلام کرد تعداد آرتمياي زنده موجود در هر ليتر از آب درياچه اروميه به صفر رسيده است، نتايج آخرين پايش انجام شده در اين پهنه آبي نشان مي دهد که در هر ليتر از آب درياچه 28.8 عدد سيست آرتميا، سه دهم عدد جلبک به عنوان غذاي آرتميا و 348 گرم نمک وجود دارد که خبر خوشي براي احياي اين گونه جانوري مفيد و داراي توجيه اقتصادي است.
بنا بر داده هاي علمي، آرتميا در شوري حداکثر 220 گرم در هر ليتر آب مي تواند زيست کند که خوشبختانه اين امکان در سال جاري به دليل بارش مناسب و نيز اقدامات ستاد احياي درياچه اروميه فراهم شده و اکنون بايد از فرصت موجود براي احياي اين سخت پوست ريزنقش بهره برد؛ اهميت اين موضوع زماني بيشتر مي شود که بدانيم در حال حاضر بخش عمده غذاي ماهيان زينتي و ماهيان خاوياري که از آرتميا توليد مي شود، وارداتي است و سالانه تنها 200 تن آرتميا در آذربايجان غربي و کرمان توليد مي شود.
آذربايجان شرقي به عنوان يکي از 2 استان اصلي حوضه آبريز درياچه اروميه و متاثر از تحولات اقليمي و زيست محيطي اين پهنه آبي، تا امروز سهمي در توليد آرتميا نداشته و اکنون به دنبال آن است تا با استفاده از ظرفيت هاي علمي و فناورانه خود در زمينه توليد ريزجلبک ها به عنوان غذاي اصلي آرتيما در اين زمينه نقش آفريني کند.
* ريزجلبک ها در پرورش آرتميا نقش مهمي دارد
رييس پژوهشگاه بيوتکنولوژي کشاورزي شمال غرب کشور اظهار کرد: صنعت ريزجلبک صنعت تازه اي محسوب مي شود که علاوه بر اشتغال زايي در پرورش آبزيان در پرورش و توليد آرتميا نيز نقش مهمي دارد. محمدامين حجازي گفت: پژوهشکده بيوتکنولوژي کشاورزي شمال غرب کشور در اين خصوص جزو مراکز پيشرو بوده و بر اساس تفاهم نامه اي که امضا کرده ايم، قرار است توليد ريزجلبک ها به عنوان غذاي اصلي آرتميا را در درياچه اروميه توسعه دهيم.مدير شيلات و امور آبزيان سازمان جهادکشاورزي استان آذربايجان‌شرقي نيز از عقد تفاهمنامه همکاري مشترک بين اين مديريت، پژوهشگاه بيوتکنولوژي کشاورزي و بخش خصوصي به منظور توليد و پرورش ريز جلبک در حاشيه درياچه اروميه خبر داد.
قاسم جعفروند هدف از تفاهم نامه مربوطه را دستيابي به بيوتکنيک اقتصادي پرورش ريزجلبک در سيستم هاي مختلف و سويه هاي( گونه) متفاوت با اولويت سويه‌هاي موجود در منطقه، توسعه و تجاري سازي دستاوردهاي تحقيقاتي بيوتکنولوژي در حوزه پرورش ريزجلبک با مشارکت بخش خصوصي، جلب مشارکت بخش خصوصي براي توسعه و ترويج صنعت پرورش ريزجلبک به منظور تنوع بخشيدن به محصولات شيلاتي استان در زمين هاي حاشيه درياچه اروميه و استفاده بهينه از ظرفيت هاي بيولوژيکي و اقتصادي موجود در حاشيه اين درياچه و سواحل آن عنوان کرد. جعفروند گفت: در صورت توليد ريز جلبک ها در آذربايجان شرقي و با توجه به کاربرد آن در صنايع غذايي، تغذيه موجودات آبزي مثل آرتميا، توليد دارو، رنگدانه، مواد شيميايي و سوخت دستاوردهاي اقتصادي فراواني را شاهد خواهيم بود.
وي ادامه داد: در بخش شيلات و آبزيان در اکوسيستم هاي آبي، جلبک ها و فيتوپلانکتون ها بخش مهمي از زنجيره غذايي موجودات آبزي، ماهي ها و آرتميا را تشکيل مي دهند و با عملياتي کردن اين تفاهم نامه در سال هاي آينده، زمينه هاي مساعدي در خصوص سرمايه گذاري و توسعه ريزجلبک ها را شاهد خواهيم بود و درهاي جديدي براي رونق در توليد و اشتغال در استان گشوده مي شود.
معاون محيط طبيعي اداره کل محيط زيست آذربايجان شرقي نيز در اين باره به خبرنگار ايرنا گفت: آرتميا به سختي منقرض مي شود اما تکثير آن بسته به مساعد شدن شرايط و غلظت آب است. سيد محسن حسيني قمي با بيان اينکه آرتميا به تغييرات آب و هوايي و خشکي مقاوم است و در گراديان نمک (غلظت) 180 تا 230 رشد و تکثير مي يابد، اظهار کرد: اين جاندار سخت پوست در محل تداخل آب هاي زيرزميني و آب رودخانه ها با درياچه اروميه بيشتر ديده مي شوند و شرايط رشد و تکثير پيدا مي کنند.
وي در خصوص از سرگيري فعاليت آرتميا بعد از 15 سال در بندر قبادلوي عجب شير درياچه اروميه، گفت: به طور دقيق نمي‌توان اذعان کرد که آرتميا چند سال در اين بندر فعاليت نکرده است، ولي با توجه به مصب رودخانه‌ي قلعه چاي و ورود آب از آن به درياچه، آرتميا اروميانا نيز به فعاليت خود آغاز کرده است و در حال حاضر اين موجودات در بندر قبادلو مشاهده مي‌شوند.
وي ادامه داد: آرتميا در تحقيقات بيولوژيکي(زيست شناسي) شامل مطالعات ژنتيکي و ميکروب شناسي و کشاورزي، تحقيقات مرتبط با علم تغذيه نيز استفاده مي شود، ضمن اينکه به عنوان ريزترين ماده غذايي براي تغذيه لاروي ماهي در صنعت آبزي پروري و کشاورزي نيز کاربرد دارد. حسيني قمي گفت: لاروي کالچر/Larviculture/ يا توليد و پرورش لارو ماهي يا حلزون صدفي يک شاخه تخصصي از شيلات بوده و از جمله کاربردهاي نوين آرتميا در اين بخش است.
*غلظت آب درياچه اروميه براي تکثير آرتميا مناسب شده است
مدير دفتر منطقه‌اي ستاد احياي درياچه اروميه در آذربايجان شرقي نيز در اين خصوص گفت: محيط و غلظت نمک براي زندگي و تکثير آرتميا در درياچه مناسب شده است. خليل ساعي با اشاره به اينکه ايجاد مرکز پرورش آرتميا از اهداف آينده اين دفتر است، گفت: بندر رحمانلو، عجب شير و شرفخانه از جمله مکان هايي است که براي اين منظور مناسب بوده و مطرح شده، اما هنوز امکان آن مهيا نشده است.
وي با اشاره به اينکه اکنون تراز درياچه اروميه به 1271.40 متر رسيده و در هم سنجي نسبت به سال گذشته 1.6 متر افزايش تراز دارد، گفت: با بهبود شرايط زيستي تعداد آرتميا در درياچه اروميه افزايش يافته، ولي با توجه به مهم بودن موضوع احياي درياچه، پرورش آرتميا اولويت نخست نبوده، اما در برنامه هاي آتي ستاد احياي استان قرار دارد.
ساعي اظهار داشت: با توجه به ميزان بارش‌ها و ذوب برف در استان، برنامه رهاسازي از 2 سد را جزو برنامه کاري خود قرار داديم که حدود 50 ميليون متر مکعب از سد قلعه چاي و هم چنين 33 ميليون متر مکعب از سد علويان به سمت درياچه اروميه روانه شد که در کاهش غلظت شوري درياچه اروميه و امکان بقاي آرتميا تاثيرگذار بوده است.
وي اضافه کرد: ورود حجم بالاي آب شيرين به درياچه اروميه که به طور عمده از بخش جنوبي وارد درياچه مي‌شود، منجر به کاهش شوري آب درياچه و ايجاد شرايط بيولوژيکي مناسب براي رشد و شکوفايي مجدد آرتميا شده است.
رييس مرکز تحقيقات آرتمياي کشور وابسته به موسسه تحقيقات علوم شيلاتي ايران نيز گفت: افزايش حجم ورودي آب و کاهش شوري منجر به بهبود شرايط درياچه اروميه و منجر به احياي آبزياني همچون »آرتميا«، »فيتوپلانگتون ها« و »جلبک دوناليلا« شده است.
علي نکويي فرد افزود: در نمونه گيري هاي اواخر اسفندماه سال 97 براي نخستين بار پس از سال ها نخستين سيست آرتميا (تخم) و ناپلي آرتميا (نوزاد) مشاهده شد که نمونه هاي بلوغ يافته آن نيز در درياچه اروميه ديده شده است. درياچه اروميه يکي از منابع اصلي آرتميا در منطقه و حتي جهان به شمار مي رود و قيمت هر کيلوگرم آرتميا در بازارهاي جهاني با توجه به کيفيت آن حدود 120 تا 200 دلار است.
آرتميا يا ميگوي آب شور موجود ظريف و کوچکي از رده سخت پوستان بوده که به زندگي در آب هاي شور عادت کرده است اما در شرايط طبيعي به دليل بالا رفتن غلظت نمک درياچه اروميه، امکان حيات ندارد؛ موجودي که در صورت توليد مي تواند موجب ايجاد صنايع تبديلي براي بسته و شرکت هاي تجاري براي صادرات آن در منطقه شود. بر اساس اسناد علمي، اولين گزارش مکتوب علمي درباره? آرتميا متعلق به آرتمياي درياچه اروميه مي‌باشد که در اوايل قرن دهم ميلادي توسط اصطخري – جغرافيدان ايراني- در 2 کتاب صور الاقاليم و نيز در کتاب مسالک و ممالک تحت عنوان »سگ آبزي« نام برده شده‌است.
منبع :