کشاورزي سنتي بلاي جان منابع آبي آذربايجان‌غربي
کشاورزي سنتي بلاي جان منابع آبي آذربايجان‌غربي
1400/10/05
گروه گزارش:مديريت مصرف آب امروزه به يکي از چالش‌هاي مهم زندگي تبديل شده است به گونه‌اي که حتي مناطق پر آب کشور از جمله آذربايجان غربي نيز از اين ضعف در امان نيستند.
گروه گزارش:مديريت مصرف آب امروزه به يکي از چالش‌هاي مهم زندگي تبديل شده است به گونه‌اي که حتي مناطق پر آب کشور از جمله آذربايجان غربي نيز از اين ضعف در امان نيستند.
آذربايجان غربي از قديم الايام يک استان کشاورزي است که معيشت اکثريت مردم منطقه نيز به آن گره خورده است لذا در همين راستا خشکسالي رخ داده در منطقه در کنار الگوي کشت سنتي، دست در دست هم داده که اين استان پرآب را نيز با چالش‌هاي اساسي کم آبي رو به رو سازد.چند وقتي است که زنگ خطر خشکسالي در ايران به صدا درآمده که آذربايجان‌غربي نيز از اين قاعده مستثني نيست؛ مصرف بهينه آب به ويژه در بخش کشاورزي مدتي است که به بحث پرهياهويي تبديل شده که از اين دوره به آن دوره و اين دولت به آن دولت کش پيدا مي‌کند.البته "آيدين رحماني" معاون هماهنگي امور عمراني استانداري آذربايجان‌غربي نيز طي هفته گذشته به موضوع اصلاح الگوي کشت و مديريت منابع آبي واکنش متفاوتي داد و با انتقاد از روند گذشته خواستار نمايان شدن اقدامات صورت گرفته در عمل شد.آنچه در اين بين اهميت دوچندان دارد مصرف بهينه آب در بخش کشاورزي است که چندين گام براي تحقق اين هدف وجود دارد که مي توان به تغيير الگوي کشت براي کاهش مصرف آب و افزايش بهره وري، کشت گلخانه اي، بهره وري از منابع موجود بدون افزايش سطح کشت و استفاده از سامانه هاي نوين آبياري از جمله آبياري باراني و قطره اي اشاره کرد.اما از گذشته سياست‌هايي در قبال کشت برخي از محصولات کشاورزي در منطقه اتخاذ شده که نه تنها در شرايط فعلي توجيه اقتصادي آنچناني ندارد بلکه با مصرف بيش از حد آب چنان تيشه‌اي به ريشه آب‌هاي زير زميني مي‌زند که شايد جايگزيني آن در سال‌هاي پربارش نيز چند سالي طول بکشد.
براي توليد يک کيلوگرم هندوانه بيش از 300 ليتر آب مصرف مي‌شود
آمار و ارقام مربوط به کشت برخي از محصولات کشاورزي پيام‌هاي عجيبي دارد؛ "اکبر کرامتي" رييس سازمان جهاد کشاورزي آذربايجان‌غربي اعلام کرد که طي سال جاري بيش از 28 هزار تن هندوانه در آذربايجان‌غربي توليد شده است؛ اين درحاليست که با نيم نگاهي به ميزان مصرف آب اين محصول کشاورزي مشخص مي‌شود که براي توليد هرکيلوگرم هندوانه بيش از 300 کيلوگرم آب نياز است؛ به عبارتي ساده تر فقط براي توليد اين مقدار هندوانه در آذربايجان‌غربي بيش از هشت ميليارد و 400 ميليون ليتر آب مصرف شده است.
اصرار بر صادرات برخي از محصولات کشاورزي؛ لجبازي يا ضعف مديريت؟
حال از يک نگاه ديگر به اين موضوع مي‌نگريم؛ طبق اعلام "توحيد آذربد" ناظر گمرکات آذربايجان‌غربي فقط در هشت ماه سال جاري بيش از 85 هزار و 627 تن هندوانه از گمرکات آذربايجان‌غربي صادر شده است؛ وي همچنين ارزش اين مقدار هندوانه صادر شده با لحاظ قيمت دلار 27 هزار توماني را 725 ميليارد و 490 ميليون تومان عنوان کرد.حال با توجه به اين نکته که به طور متوسط توليد هر کيلوگرم هندوانه به 300 ليتر آب نياز دارد، پس براي 85 هزار و 627 تن هندوانه صادراتي از گمکرات آذربايجان‌غربي بيش از 25 ميليارد و 668 ميليون و 100 هزار ليتر آب مصرف شده است.با توجه به اينکه بيشترين هندوانه صادراتي به کشور ترکيه بوده است و با لحاظ اينکه قيمت هر ليتر آب در آن کشور بين سه تا چهار هزار تومان است؛ اگر قيمت هر ليتر آب را يک سوم قيمت واقعي آن در ترکيه، يعني فقط يک هزار تومان حساب کنيم، به آن معناست که در قالب هندوانه ما آبي به ارزش بيش از 25 هزار ميليارد و 668 ميليون تومان را به 35 برابر کمتر از ارزش واقعي آن به ترکيه صادر کرديم.حال اگر قيمت واقعي آب، ميزان هزينه‌هاي انجام شده براي توليد محصول کشاورزي اعم از کاشت، داشت، برداشت و هزينه‌هاي گمرکي و غيره را نيز حساب کنيم در واقع توليد و صادرات هندوانه نه تنها هيچ توجيه اقتصادي براي کشور ندارد بلکه اگر نام آن را تاراج منابع ملي نيز بگذاريم، بي راهه نرفته‌ايم.هرچند در برخي از کشورهاي اروپايي کشت هندوانه به صورت مدرن با مصرف آب بسيار کمتر در حال انجام است ولي بايد به موضوع توجه کرد که کشت اين محصول کشاورزي در ايران هنوز هم در حالت کلي به شکل کاملا سنتي صورت مي‌گيرد.در اين شرايط حال مي‌توان به خوبي درک کرد که چرا حتي کشور پر آبي همچون ترکيه با توقف کشت محصولاتي همچون هندوانه، واردات اين محصول کشاورزي از ايران را دستور کار خود قرار داده است.
انتقاد تند استاندار دولت سيزدهم از بي توجهي به اصلاح الگوي کشت
البته اين فقط کشت هندوانه نيست که با تاراج منابع آبي، دست کشاورزان را نيز در حنا مي‌گذارد؛ استاندار آذربايجان غربي در ديدار با مديران حوضه هاي آبريز ارس و درياچه اروميه با اشاره به کشت چغندرقند در 70 هزار هکتار از اراضي آذربايجان‌غربي و خروج بخش زيادي از اين محصول از استان، کشت اين محصول در آذربايجان‌غربي را غير قابل توجيه دانست.محمدصادق معتمديان با اشاره به لزوم توجه به طرح هاي توسعه بخش کشاورزي با لحاظ کمبود آب و تغيير الگوي کشت اضافه کرد: در اين راستا نهضت گلخانه اي 2 هزار هکتاري بايد در استان عملياتي شود؛ بايد به سمت کشت محصولات کم آب بر حرکت کنيم و در اين راستا، بايد طرح هاي مختلفي ارائه شود.
کارگروه سازگاري با شرايط کم آبي در آذربايجان‌غربي تشکيل مي‌شود
معتمديان فعال ر آذربايجان غربي را براي دريافت نظرات مختلف در خصوص کاهش مصرف آب بسيار مهم ارزيابي کرد و گفت: وظيفه اين کارگروه اجماع سازي بين دستگاه هاي مختلف در اين بخشدن کارگروه سازگاري با شرايط کم آبي دش مهم است که بايد از آن به صورت بهينه استفاده کرد.وي، کمبود آب را يکي از مهمترين چالش هاي آذربايجان غربي برشمرد و افزود: با اين وجود، برنامه ريزي خاصي براي برطرف شدن اين چالش در استان صورت نگرفته و اقدامات انجام شده نيز نتوانسته نتايج قابل قبولي داشته باشد.
اصلاح الگوي کشت اجتناب ناپذير است
اما " روح الله حضرت‌پور" نماينده مردم اروميه در مجلس شوراي با حمايت از اصلاح الگوي کشت به خصوص در حوضه آبريز درياچه اروميه بيان کرد که در اجراي سياست‌هاي اصلاح الگوي کشت نبايد شرايط را به گونه‌اي پيش برد که معيشت کشاورزان آسيب ببيند؛ البته بايد اذعان کنيم که اصلاح الگوي کشت اجتناب ناپذير است.وي با بيان اينکه با کمترين هزينه مي‌توان طي گفت و گوي چهره به چهره و کارشناسي با کشاورزان مناطق، سبک جديدي از کشاورزي با بهره وري بالا را پياده سازي کرد، افزود: بايد قبول کنيم که در دوره‌هاي گذشته در اين رابطه کم کاري‌هايي نيز صورت گرفته است.عضو کميسيون امنيت ملي مجلس شوراي اسلامي با تاکيد بر اينکه مديريت منابع آبي امروز به يک چالش اساسي تبديل شده است، اظهار داشت: اصلاح الگوي کشت، تغيير نوع آبياري و استفاده از شيوه‌هاي مدرن در کشاورزي نقش بسزايي احياي منابع آبي دارد که دولت سيزدهم به اين موضوع به خوبي واقف است.وي ادامه داد: هم اکنون در شرايطي قرار گرفتيم که در صادرات محصولات کشاورزي نيز بايد ديپلماسي آبي و استراتژي‌هاي آينده نگري در اين رابطه مد نظر قرار گيرد.در راستاي اصلاح الگوي کشت طرح هاي مختلفي تصويب شد و وزارت جهاد کشاورزي به عنوان مجري به انجام آنها همت گماشت که توسعه و ترويج کشت محصولات کم‌آب‌بر مانند زعفران و گل محمدي، نباتات علوفه‌اي کم آب‌بر نظير "تيريتيکاله" و کشت مخلوط آن با جو و ماشک، اصلاح الگوي کشت و توسعه کشت‌هاي گلخانه‌اي، کاشت جايگزين، اصلاح باغ‌ها و اصلاح شيوه هاي آبياري در اولويت قرار گرفت؛ اما آنطور که بايد اثرگذار و همه گير نبوده است.هرچند ريشه کن شدن کشت محصولاتي همچون هندوانه و چغندرقند به خصوص در حوضه آبريز درياچه اروميه در دستور کار قرار نگرفت اما توسعه کشت نشايي و تغيير آرايش کشت که اثر قابل توجهي در کاهش مصرف آب اين محصول دارد، همچنان جزء برنامه ريزي ها محسوب مي‌شود.تمامي اين اقدامات با هدف بالابردن ضريب بهره‌وري مصرف آب در بخش کشاورزي و حفظ و افزايش عملکرد محصولات کشاورزي در راستاي حفط منابع آبي در آذربايجان غربي انجام شد ولي متاسفانه در دوره‌هاي گذشته هيچگاه آماري از ميزان اثرگذاري در اين راستا منتشر نشده است.آذربايجان غربي جزو استان‌هايي است که داراي بيش از يک ميليون اراضي قابل کشت و 800 هزار هکتار اراضي زير کشت است 235 هزار بهره بردار در اين اراضي مشغول به کشاورزي هستند که فعاليت انان منجر به توليد 6 ميليون تن محصول مي‌شود.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از ايرنا، براساس اظهارات کارشناسان 90 درصد از منابع آبي استان در بخش کشاورزي به علت سنتي بودن روشهاي کاشت، داشت و برداشت انجام مي‌شود که با بکارگيري روشهاي نوين ابياري و طرح هاي جديد در بخش زراعت و باغباني اين ميزان اب مصرفي قابل کاهش است.
منبع :