"پروين خمسه" اولين نشريه چاپ شده در زنجان
"پروين خمسه" اولين نشريه چاپ شده در زنجان
1400/12/15
گروه تاريخي: »اولين شماره پروين خمسه« روزدوشنبه 19 شوال المکرم 1349 هـ ق مطابق 19 اسفنده 1309 شمسي،برابربا 9 مارس 1931 در قطع 35×46 چهار صفحه با چاپ سربي، چهارستونه در چاپخانه اقبال زنجان منتشر شد.
عنايت الله رحماني
گروه تاريخي: »اولين شماره پروين خمسه« روزدوشنبه 19 شوال المکرم 1349 هـ ق مطابق 19 اسفنده 1309 شمسي،برابربا 9 مارس 1931 در قطع 35×46 چهار صفحه با چاپ سربي، چهارستونه در چاپخانه اقبال زنجان منتشر شد.
واژه »روزنامه«درمتون کهن فارسي به کار ¬رفته است ومنظور از آن، بيان وقايع مهم درباره پادشاهان و شرح زندگاني وزراء و بزرگان بوده و در يک نسخه منتشر مي¬شده است.
اين واژه تا اوائل دوره قاجار نيزبه همين مفهوم بوده است، چنانکه مجموعه¬هايي از اين روزنامه¬ها در زبان فارسي موجود است که آخرين مجموعه مستقل از اين نوع، روزنامه ميرزامحمد کلانتر شيراز در شرح وقايع زنديه، و روزنامه خاطرات اعتماد السلطنه است.
در دوره قاجاريه در معني واژه روزنامه تغييري پديد آمد. به گزارش¬هاي وقايع نگاران دولتي که از شهرستان¬ها اخبار جاري را به دولت مرکزي مي¬نوشتند نيز روزنامه گفته مي¬شد. روزنامه خبرهاي کوتاه اجتماعي و سياسي و اقتصادي زمان خود را سريعتر از کتاب منتشرمي‌کرد و به همين دليل چاپ و نشر آن در ميان مردم با استقبال مواجه شد که بتدريج هواداراني پيدا کرد. امروزه روزنامه¬ هاي قديم همپاي با کتاب و اسناد دولتي، از منابع تحقيقي محسوب مي¬شوند.
آغاز روزنامه فارسي زبان
تاريخ انتشار اولين روزنامه فارسي زبان بطور دقيق معلوم نيست، براساس اسناد موجود،ظاهرا در پايتخت قديم هند (دهلي) در سنه 1798 ميلادي 1213-1212 (هـ ق) بوده است.اولين روزنامه که در ايران دائر شد روزنامه اي است که در حدود 1250ق توسط ميرزا صالح شيرازي درتهران د اير کرده بود و به صورت چاپ سنگي بوده است. اين روزنامه اسم مشخصي نداشته و به انگيزه نخستين بودنش، به نام »اولين روزنامه ايران« و زماني به نام »کاغذ اخبار« از آن ياد شده است،
زيرا در طليعه آن، چنين ياد شده بود. ليکن از آنجا که در سرلوحه شماره¬ هاي موجود از روزنامه و مطالبش با عنوان »اخبار شد« ياد گرديده بود، لذا همين »اخبار« را بايد نام آن انگاشت. با اين وصف از آن بيشتر به »کاغذ اخبار« يادشده است، نسخه ¬هاي موجود»کاغذ اخبار«بسيار معدودند، تنها يک نسخه از نخستين شماره اين روزنامه در ايران و دو شماره در کتابخانه بريتانيا به دست آمده است.
پيدايش روزنامه بطور مرتب و منظم از اقدامات ميرزا تقي خان اميرکبير، در زمان سلطنت ناصرالدين شاه است. اين مرد بزرگ مانند اقدامات مفيد و اساسي ديگري که در ايران انجام داد، به تأسيس روزنامه (نظير جرايد اروپا) اقدام نمود و دراخر دوران صدارت خود روزنامه¬اي به نام «وقايع اتفاقيه» تأسيس و منتشر کرد. و بعداً با تغيير اسم به نامهاي «دولت عليه» و(( روزنامه ايران)) انتشار يافت.
در دوره ناصري اغلب جرايد دولتي بود و در پايتخت منتشر مي¬شد و اگر احياناً در بعضي از ولايات از قبيل اصفهان، تبريز و فارس روزنامه¬اي انتشار مي يافت تحت نظر حکام وقت قرارداشت. در وزارت انطباعات که يکي از وزارت خانه¬هاي مهم آن زمان بوده اداره¬اي به اسم »اداره الطباعه مبارکه« وجود داشته که وظيفه آن تنظيم مطالب و انتشار روزنامه¬هاي دولتي بوده است.اولين روزنامه يوميه زمان مظفرالدين شاه روزنامه »خلاصه الحوادث« است که همه روزه به استثناي روزهاي يکشنبه و جمعه روي يک ورق طبع و توزيع مي¬شده است و شماره اول ان در روز شنبه چهاردهم جمادي الاخر 1316 هـ ق منتشر گرديد و مندرجات آن خلاصه عمده وقايع و اخبار جهان بود و به همين مناسبت نام آن خلاصه الحوادث گذشته شد تا نمره 1107 مورخ 17 ربيع الثاني 1221 قمري ان ملاحظه شده است.روزنامه¬هاي غيردولتي در دوره مظفرالدين شاه توسط اشخاص غيردولتي منتشر شدند.
سخني چند در باره روزنامه پروين خمسه
((اولين شماره پروين خمسه)) روزدوشنبه 19 شوال المکرم 1349 هـ ق مطابق 19 اسفنده 1309 شمسي،برابربا 9 مارس 1931 در قطع 35×46 چهار صفحه با چاپ سربي، چهارستونه در چاپخانه اقبال زنجان منتشر شد.سرلوح : صاحب امتياز و مدير ميرزا عيسي خان قانون خواه، لوايح و مقالات وارده مطلقاً مسترد نمي¬گردد. اداره در حک و اصلاح آن مختار است. مرکز جريده: زنجان، موقتاً اداره ناصرالملله عنوان تلگرافي پروين خمسه.
عجالتاً هفته اي سه شماره در اينده يوميه تک شماره چهار شاهي است. قيمت اشتراک در داخله يک ساله 60- ششماه 30- سه ماه 20 قران، خارجه يک ليره، تعيين اجرت طبع لوائح خصوص و اعلانات با دفتر است.در سر مقاله شماره اول با عنوان "مقدمه"چنين امده است قلم دست مي گيريم به ياري پروردگار توانائي که براي تميز خير و شر به انسان قوه مميزه داده و براي جلب نفع و دفع ضرر قوه عامله عنايت فرموده جزء و کل لوازم زندگي هر گروهي را در دسترس خويش گذارده، سعادت هر عاتله و هر ملت و همه ملل دنيا را (سوليداريته) و يا انجام تعاون مشترک ضروري عمومي مقرر داشته است.انتشارمي دهيم نامه پروين خمسه رابه مدد مهين پيغمبري که طرق خطرات هزاران سال بعدامت خودرادريک هزاروسيصدوپنجاه سال قبل مسدود فرموده،"مقصدومسلک"ما تعقيب خواهيم کرد يک رشته اقتصاديات عملي رابه طريق فهمانيدن نواقص کارونشان دادن طرق تنظيم مساعي پنجگانه، کوشش خواهيم کرد بر اينکه سرمايه داران محل و به خصوص ملاکين زيادتر به گشند منافع معمولي خودشان رابه طريق منافع فلاحين.ما با تمام قواسعي خواهيم کرد بر استقرار اتکال به نفس و اعتماد به وجود (ليس للانسان الاماسعي) ما جد وجهد خواهيم کرد به برانداختن خرافات و موهومات منافي باشرع وعقل که باعث عقب مانده گي و بيچاره گي عموم گرديده است، بلي اين است مقاصد اساسي اداره کنندگان نامه پروين که درهيچ زماني ازاين خطوط منحرف ومنصرف نشده و نخواهند شد.روزنامه "پروين خمسه" 91 سال پيش در شهر زنجان منتشر گرديده است.در اولين شماره روزنامه (نويد). پاصفحه به اين شرح آمده است.براي پاصفحه نامه پروين چندين رساله از نويسندگان معروف و مورخين به روز دنيا انتخاب نموده همگي را انتشار خواهيم داد.قسمتي از کتاب نفيس معرف ابطال را که قلم حقيقت شيم »توماس کارليل« نويسنده و فيلسوف و مورخ مشهور انگليس بوده و آن قسمت راجع به عظمت و جلالت پيغمبر مسلمين است محض تيمن وتبرک واهميت موضوع پا صفحه نمرات اوليه پروين قرار داده يک ارمغان گران مايه به خوانندگان تقديم مي¬نمائيم. زيرا خوانندگان پروين پس از قرائت اين قسمت به خوبي خواهند دانست که به هزار يک عظمت پيغمبر خود شاني پي نبرده، ديگران ظل تعليمات عاليه اجتماعي آن ذات مقدس به اين مقام رسيده ¬اند.نظر به اشکال مطالب و تقدس موضوع، ترجمه و تشريح آن را از حضرت حجه الاسلام آقاي حاجي ميرزا ابي عبدالله دامت افضاله تقاضا نموده حضرت معظم آشنائي مسلمين به علو مقام پيغمبر خودشان و اثبات توافق احکام اسلام با نفس تمدن واقعي و تمايل ذاتي خودشان به ترقي معارف استدعاي ما را قبول فرموده¬اند.در دومين شماره پاصفحه، ترجمه بخشي از »الابطال«»توماس کارليل« به قلم ميرزا ابوعبداله ضيائي مجتهد زنجاني (اعلي الله مقامه) آغاز شده است. و از شماره 58 به تاريخ 28 مرداد ماه 1310 شمسي پاصفحه مرحوم شيخ ابراهيم زنجاني (قزلباشي) بدواً تحت عنوان "نصايح عاليه" چنين معرفي شده است: لايحه ذيل دستور اجتماعي و تعليم اخلاقي است که حضرت شيخ المشايخ آقاي ابراهيم زنجاني دامت افاضاته تقديم اهالي مسقط الرأس خويش نموده هر تعليمش مايه نجات و هر دستورش سرمايه حيات جماعت است. حضرت شيخ که در اوان امامت هيچ زماني از خط حقيقت منحرف و از عصمت و تقوي منصرف نگرديد در مرحله سياست هم معلم تقواي سياسي و مهذب اخلاق پارلماني بوده در مدت وکالت هيچ مخالفي نتوانسته است منکر حق پرستي و حقيقت خواهي معظم له بشود.به گزارش عصر آذربايجان به نقل از راه دانا،اهالي محترم زنجان چنانچه در پندهاي سودمند ايشان تعمق و تفکر نموده، از روي بصيرت به موقع اجري بگذارند مي¬توانند به وجود نسل خلف حساس سالم وطن خواه با ايمان مطمئن گرديده، وداع شخصي و عمومي خودشان را تلف کفايت يک چنين نسل بسپارند.
نظر بر اينکه پندنامه حضرت شيخ داراي بيست و هشت صفحه است لهذا ما آن را قسمت قسمت نموده به نظر خوانندگان محترم نامه پروين مي¬رسانيم."
منبع :