مرثيه اردبيلي‌ها در سوگ ثارالله//

گروه گزارش: دارالارشاد اردبيل، همزمان با شروع ايام عزاي حسيني سيه‌پوش پسر فاطمه(س) است.

گروه گزارش: دارالارشاد اردبيل، همزمان با شروع ايام عزاي حسيني سيه‌پوش پسر فاطمه(س) است.
با سياه‌پوش شدن پايتخت حسينيت اردبيل  مردم مؤمن و ابوالفضلي اردبيل در عشق به سيد و سالار شهيدان اباعبدالله‌الحسين (ع) و ياران باوفايش به استقبال »ماه محرم« رفتند.
در حالي که از نهم ذيحجه و همزمان با سالروز شهادت سفير کربلا، اردبيلي‌ها با نواهاي دل‌انگيز مرثيه حسيني خود را مهياي عزاداري ماه محرم مي‌کنند اما با برگزاري آئين ديرپاي طشت‌گذاري در مسجد جامع و مساجد محلات ?‌گانه اردبيل به صورت رسمي عزاداري‌هاي محلات مختلف اردبيل آغاز شده و از هر کوچه و برزن نواي »يا حسين«به گوش مي‌رسد.
همزمان با ايام شورانگيز محرم حسيني که در اردبيل و شهرستان‌هاي آن با نماد ديني و مذهبي طشت‌گذاري همراه است، آئين استقبال از ماه محرم و تجليل از پيرغلامان حسيني نيز در مسجد اعظم اردبيل برگزار شده و اردبيلي‌هاي مشتاق به امام حسين (ع) و علمدار کربلا سيه‌پوش قمر سيد جوانان اهل بهشت و قمر بي‌بديل بني‌هاشم شده و خود را براي 10 روز عاشقي در کوي و برزن با نواي يا حسين بر لب و شور عباس در دل آماده مي‌کنند.شهردار اردبيل عزاداري براي امام حسين (ع) را دفع‌کننده تمام بلايا و از بين برنده آثار گناهان برشمرد و اظهار کرد: عشق به امام حسين (ع) نه تنها بشريت را در مسير سلامت روحي و نفساني قرار مي‌دهد بلکه زمينه حريت و آزادگي آنها را مهيا مي‌کند.
محمود صفري تصريح کرد: در طول تاريخ برگزاري چنين مجالس و محافلي نه تنها ذخيره شب قبر بوده بلکه بسياري از انسان‌هاي بي‌خبر را در مسير عشق به امام حسين (ع) و وفاي ياران باوفايش هدايت و رهنمون کرده است.وي گفت: بعد از قرن‌هاي متمادي بشريت همچنان به وجود سيدالشهدا (ع) و سيره و سلوک آن حضرت تشنه و نيازمند است و با فرا رسيدن ماه محرم و صفر اين جان انسان‌ها است که از درياي معرفت حسيني سيراب شده و روح تازه‌اي مي‌گيرند.
شهردار اردبيل افزود: شهرداري اردبيل به همراه شوراي شهر با برگزاري آئين استقبال از محرم سعي کرده تا حال و هوايي متفاوت به پايتخت حسينيت ببخشد تا عاشقان مرام حسيني خود را مهياي بهره‌گيري از مجالس و محافل سيدالشهدا کنند.
طشت‌گذاري اردبيل آئيني به قدمت 200 سال دلدادگي به قافله سالار کربلا
مراسم سنتي و قديمي طشت‌گذاري اردبيل که قدمتي بيش از 200 ساله در اردبيل دارد، همه ساله در سه روز مانده به آغاز محرم‌الحرام در اردبيل و با طشت‌گذاري مسجد جامع اردبيل و حسينيه ميرزاده خانم آغاز شده و به ترتيب تمامي محلات با برگزاري اين مراسم معنوي و سنتي به استقبال ماه محرم مي‌روند.در آستانه ماه محرم تمامي محلات خود را براي برگزاري دهه اول محرم آماده کرده و مساجد و تکايا سيه‌پوش شده و برنامه‌هاي زنجيرزني و سينه‌زني در اين مساجد آغاز مي‌شود.
مراسم طشت‌گذاري در تمام روستاهاي استان نيز با ترتيب زماني و مکاني برگزار شده و حتي با آداب و رسوم مخصوص منسوب به همان روستا اجرا مي‌شود اما آنچه غناي معنوي اين مراسم را به عقيده کارشناسان 2 چندان کرده تجديد پيمان با سالار شهيدان به صورت نمادين است.
طشت پر از آب که غالباً از جنس مس و طلا است در محل مناسبي در مسجد گذاشته شده و تا پايان ماه محرم در جاي خود باقي مي‌ماند که در اين آئين طشت آب، نماد آب فرات است و عزاداران با دست زدن به طشت بيعت خود با سالار شهيدان را تجديد مي‌کنند.عزاداران حسيني در مراسم طشت‌گذاري با جامه‌هاي يک دست مشکي اشک در چشم و نواي حسين بر لب شعرهاي سنتي و مذهبي در رثاي امام حسين را فرياد زده و مراسم را با معنويت ويژه برگزار مي‌کنند.
مراسم طشت‌گذاري از دوران صفويه در اردبيل برگزار شده و قدمتي چندين ساله دارد اما در 2، سه دهه اخير برگزاري اين مراسم در ساير شهرهاي استان و برخي استان‌هاي همجوار چون آذربايجان شرقي و غربي و زنجان، بناب، تالش و حتي در استان‌هايي غير از استان‌هاي آذري زبان نيز مورد توجه قرار گرفته و در 2 سال اخير در ورامين، مازندران و… نيز برگزار مي‌شود.عزاداران با زمزمه »الدخيل يا ابوالفضل / الدخيل يا ابوالفضل« مسجد جامع را دور زده و طشت عزا بر سر، به سينه‌زني و عزاداري مي‌پردازند.
بعد از عزاداري، ريش سفيدان و عاشقان حسين (ع) در هر محله، طشت‌ها را بر دوش حمل کرده و وارد مساجد مي‌شوند، حاضران در مسجد به احترام به پا خاسته و در جلو آنها دسته سينه‌زني با شعار »الدخيل يا ابوالفضل« سينه مي‌زنند.پس از آن، ريش سفيدان با دور زدن مسجد، طشت‌ها را در جاي مخصوص خود قرار مي‌دهند، آن گاه طشت‌ها را از آبي که در کوزه‌ها بر دوششان حمل کرده‌اند، پر مي‌کنند و برخي از مورخان بر اين باورند که احداث جايگاه طشت در مساجد اردبيل بعد از روي کار آمدن حکومت صفويه انجام شده است.
گئنه گتديم گوزومين ياشيني بازاره حسين
بعد از پايان مراسم‌هاي طشت‌گذاري و آغاز ماه محرم، محلات 6 گانه اردبيل به ترتيب در بازار سنتي اردبيل حاضر شده و در عزاي پسر فاطمه، جگر گوشه محمد مصطفي (ص) بر سر و سينه زده و عشق و ارادت خود به سالار شهيدان را در کوي و برزن فرياد مي‌زنند.اين عزاداري خاص توسط دسته‌هاي زنجيرزني يا سينه‌زني انجام مي‌شود به اين ترتيب که در 10 روز اول محرم، هر روز دسته يکي از محلات ?‌گانه و شعباتش به بازار سنتي و خيابان‌هاي مرکز شهر مي‌آيند و عزاداري مي‌کنند.عزاداران با سر دادن اشعار مذهبي و عاشورايي که اغلب اثر طبع شاعران حسيني به ويژه انور اردبيلي، بيضاي اردبيلي و… است در رثاي حسين (ع) اشک ماتم ريخته و تا غروب آفتاب در بازار به عزاداري مي‌پردازند.
شمع‌گرداني به ياد 41 منزل خاموش کربلا
آئين و رسم ديگري که در دارالارشاد اردبيل در نهم ماه محرم به ياد سقاي دشت نينوا برپا مي‌شود آئين شمع‌گرداني است که از ديرباز تعداد زيادي از سوگواران شهر اردبيل حتي با پاي پياده با حضور در 41 مسجد سنتي و مشهور اردبيل در حالي که در طشت‌هاي جلوي مساجد شمع‌هايي را افروخته و به ياد شهداي مظلوم کربلا نيت کرده و با خداي حسين استغاثه مي‌کنند.بعد از ظهر تاسوعاي حسيني افراد به تنهايي و يا در قالب دستجات در تمام سطوح شهر به حرکت در مي‌آيند و مسيرهاي شمع‌گذاري هم تابع نظم کلي و مسير تعيين شده دهه محرم‌الحرام نيست بلکه هر کس به 41 مسجد نزديک به حوزه سکونت و محل زندگي خود مراجعه مي‌کند تا شمع‌ها را به طشت خانه مساجد بسپارد و به نذر خود عمل کند.
در مورد فلسفه انتخاب 41 مسجد و افروختن 41 شمع به نظر مردم حسيني اردبيل اسراي کربلا در جريان اسارت خود و سفر از کربلا تا به شام بعد از واقعه دل‌خراش عاشوراي حسيني، 41 منزل بين راهي را در خاموشي و تاريکي شب سپري کرده‌اند، از اين رو به ياد روشنايي آن 41 منزل تاريک، 41 شمع را در طشت خانه‌هاي مساجد روشن مي‌کنند.آئين »شام پايلاماق« يا شمع‌گرداني که در زبان ترکي و محلي به نام »شمع پايلاما« معروف است، يکي از 9 آئين عاشورايي آذربايجان شرقي است که به عنوان ميراث ناملموس کشور در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده و طبق اسناد بيش از يک‌هزار سال قدمت دارد.
مفاهيم عمقي و باطني قيام امام حسين (ع) در جامعه تبيين شود
کارشناس مردم‌شناسي و فرهنگ عامه و نويسنده کتاب »سوگ‌ها و سورها« گفت: ضروري است تا مفاهيم باطني و عميق قيام عاشورا در جامعه تبيين شده و مردم با اين مفاهيم بيش از پيش آشنا شوند.بيوک جامعي با اشاره به اينکه مردم تشنه اين مفاهيم و آموزه‌هاي قيام امام حسين (ع) هستند، اظهار کرد: در حال حاضر گستره فضاي مجازي در جامعه به حدي است که تمامي خانواده‌ها به راحتي به آن دسترسي دارند و بهتر است با استفاده از اين ظرفيت در شناساندن اهداف و فلسفه قيام امام حسين (ع) در جامعه تلاش کنيم.وي تصريح کرد: عزاداري سنتي مردم اردبيل بايد به صورت ملي و بين‌المللي معرفي شده و نبايد اين عزاداري‌ها به دست فراموشي سپرده شود.اين کارشناس مردم‌شناسي و فرهنگ عامه با انتقاد از اينکه در سال‌هاي اخير شکل ظاهري و عمومي عزاداري به دليل اختلاف برخي رفتارهاي ناهنجار تغيير ماهيت داده است، گفت: انتظار مي‌رود مسئولان اجتماعي و دست‌اندرکاران حوزه فرهنگ استان در معرفي مستقيم اين آموزه‌هاي ديني در جامعه تلاش کنند.جامعي ضمير پاک کودکان و نوجوانان را تشنه اين آموزش‌ها دانست و افزود: در حال حاضر نيازي به نگاشتن کتاب و مستندنگاري عاشورا وجود ندارد و بهتر است سنت‌ها و آئين گذشته عزاداري اردبيل احيا شده و بتوانيم کودکان و نوجوانان را با ماهيت اين قيام آشنا کنيم.
جوانان را با شعور حسيني آشنا کنيم
مديرکل اوقاف و امور خيريه استان اردبيل نيز  با اشاره به اينکه قيام امام حسين (ع) سراسر شعور و معرفت است، خاطرنشان کرد: شور و برگزاري دهه اول محرم نبايد جوانان را از اين فهم و شعور دور کند چرا که احياي سنت و اقامه امر به معروف و نهي از منکر که از اصلي‌ترين خصيصه قيام امام حسين (ع) در روز عاشورا است، از نگاه‌ها مخفي خواهد ماند.حجت‌الاسلام مهدي ستوده با اشاره به اينکه امام حسين (ع) براي برپا داشتن نماز، زنده نگه داشتن سنت پيامبر و امر به معروف و نهي از منکر قيام کرد، ادامه داد: جوانان ما بايد با اين نکته آشنا شوند که امام حسين (ع) قبل از عاشورا و حتي در جنگ‌هاي امام علي (ع) چه نقش کليدي داشت و ما بايد امام حسين (ع) را تنها در روز عاشورا محسور کنيم.
وي اهميت امر به معروف و نهي از منکر را در اقامه آن دانست و اضافه کرد: امام حسين (ع) مي‌خواستند سنت پيامبر، فريضه واجب نماز و امر به معروف و نهي از منکر در جامعه احيا شود و شيعيان بايد با درک درست از اين مفاهيم، عاشورا و محرم را زنده نگه دارند.مديرکل اوقاف و امور خيريه استان اردبيل به دلايل قيام امام حسين (ع) اشاره کرد و گفت: اين دلايل در ابعاد مختلف بايد بررسي و در جامعه تبيين شود و ارائه آن با زبان هنر در قالب تهيه فيلم‌ها و مستندهاي مختلف راهگشا است.
عاشورا روزي به وسعت تاريخ
سرانجام در روز دهم محرم و مصادف با عاشوراي حسيني مردم دارالارشاد اردبيل از ابتداي صبح با حضور در مراسمات شبيه‌خواني و مجلس شهادت امام حسين (ع) شرکت کرده و دسته‌هاي شبيه‌خوانان از ابتداي صبح خود را براي اجراي برنامه‌هاي معنوي اين روز آماده مي‌کنند.شبيه‌خواني اردبيلي‌ها به ويژه در برخي از روستاها و شهرها شهره ملي و حتي بين‌المللي دارد به طوري که در اين روز از جاي جاي کشور براي حضور در اين مراسم معنوي در اردبيل حاضر مي‌شوند.محله معمار اردبيل که از محلات قديمي شهر اردبيل است، در عزاداري ايام ماه محرم به ويژه در اجراي شبيه‌خواني در کل کشور شهره عام و خاص است و اين جز در سايه تلاش‌ها و پيگيري‌هاي دکتر عناصري محقق نمي‌شد.مرحوم عناصري هنر شبيه‌خواني را از پدر آموخته و به ارث برده بود و در پاسداري از ارزش‌هاي اين هنر اصيل اسلامي تلاش‌هاي فراواني مي‌کرد و در جلسات، مجالس و کلاس‌هاي درس عاشقانه و خالصانه از اين هنر دفاع مي‌کرد تا اينکه به پاس اين مجاهدت استاد و دلسوزي فراوان، به وي لقب »پدر تعزيه ايران« را دادند.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از مهر،استاد عناصري در روزهاي تاسوعا و عاشورا به اکثر نقاط ايران سفر مي‌کرد تا از نزديک شاهد و ناظر اجراي تعزيه‌هاي محلي و شبيه‌خواني‌هاي هر منطقه باشد و در هر حضور گرم، نکات بسيار سازنده‌اي را به گردانندگان تعزيه امام حسين (ع) به ويژه به شبيه‌خوانان داشتند تا جايي که اکثر متون نمايشي و شبيه‌خواني مربوط به واقعه عاشورا را خود شخصاً زير نظر داشته و در مطابقت متون نمايش با مستندات تاريخي معتبر حساسيت خاصي از خود نشان مي‌دادند.

منبع :