اعلام تراز درياچه اروميه هيچ مفهومي ندارد

گروه اجتماعي: عضو هيأت مديره انجمن هيدرولوژي ايران گفت: وضعيت درياچه چنان وخيم است که اعلام تراز سطح آب براي آن مفهوم خود را از دست داده است، بايد توجه داشت تا زماني که زمينه‌ي موفقيت پروژه‌ها فراهم نشود، مطالعه و اجراي آنها اثر بخش نخواهد بود.

گروه اجتماعي: عضو هيأت مديره انجمن هيدرولوژي ايران گفت: وضعيت درياچه چنان وخيم است که اعلام تراز سطح آب براي آن مفهوم خود را از دست داده است، بايد توجه داشت تا زماني که زمينه‌ي موفقيت پروژه‌ها فراهم نشود، مطالعه و اجراي آنها اثر بخش نخواهد بود.
 ابوالفضل مجنوني در خصوص وضعيت درياچه اروميه اظهار کرد: در خصوص علل خشک شدن درياچه اروميه و وضعيت امروز آن و سهم عوامل مختلف بسيار بحث شده است اما در کل وضعيت امروز را مي‌توان در دو دسته کلي عوامل اقليمي و عوامل انساني تقسيم‌بندي کرد و سهم عوامل اقليمي نمي‌تواند بيشتر از 20 درصد باشد. وي ادامه داد: در حوضه درياچه اروميه بارش‌هاي منطقه نسبت به آمار بلند مدت 18 درصد کاهش و دما 1.5 درجه افزايش داشته است، بررسي‌ها نشان مي‌دهد که تا سال 1374 بين ورودي آب به درياچه و تراز سطح آب درياچه اروميه با ميزان بارش همبستگي مستقيم و بالايي وجود داشته است، اما از سال 1374 با توسعه‌ي کشاورزي و سد سازي‌ها و اقدامات ديگر، بين بارش با رواناب ورودي به درياچه و بارش با تراز آب درياچه مطابقت و روندي مشاهده نمي‌شود.
وي افزود: بديهي است که از اين تاريخ به بعد خشکسالي و ترسالي چندان تفاوتي براي درياچه نداشته است، هر چند در ترسالي‌ها آن بخش از آبي که درياچه با بارش مستقيم روي بدنه آبي خود دريافت مي‌کرد، بهتر بوده است، اما به دليل موانع متعدد مانند وجود سدها و آب بندهاي مختلف و سفره‌هاي آب زيرزميني تشنه، بارش روي سطح حوضه آن چندان براي درياچه حيات‌بخش نبوده است.
چنانچه شرايط به حال خود رها شود، ترسالي‌ها نيز تاثيري چنداني در افزايش تراز درياچه نخواهند داشت
مجنوني خاطرنشان کرد: چنانچه شرايط به حال خود رها شود، با وضعيت فعلي ترسالي‌ها نيز تاثيري چنداني در افزايش تراز درياچه نخواهند داشت؛ عوامل انساني نيز شامل توسعه‌ي غيرپايدار کشاورزي ناشي از ايجاد ظرفيت دسترسي به آب تنظيم شده بيشتر که حاصل احداث انواع سدها، آب بندها و افزايش برداشت از منابع زيرزميني براي توسعه‌ي کشاورزي آبي در منطقه بوده است.وي گفت: 75 الي 80 درصد آب تجديد پذير حوضه درياچه اروميه يعني حدود 5.7 ميليارد مترمکعب سالانه در بخش‌هاي مختلف مصرف مي‌شود و بر اساس شاخص‌هاي توسعه‌ي پايدار اين رقم حداقل نبايد بالاي 40 درصد باشد، اما مي‌توان گفت نزديک 90 درصد آب مصرفي در بخش کشاورزي است.  وي با بيان اينکه اين ارقام به روشني نقش توسعه‌ي ناپايدار کشاورزي را در بلعيدن حق آبه درياچه اروميه نشان مي‌دهند، اضافه کرد: عليرغم روشن بودن دلايل خشک شدن درياچه اروميه ظاهراً قرار نيست درس عبرتي گرفته شود؛ چنانچه طبق گزارش‌هاي منتشر شده در چهار سال اخير حدود 5000 هکتار توسعه‌ي کشت آبي در حوضه درياچه اروميه اتفاق افتاده است که حدود 95 درصد در قسمت‌هاي غربي و جنوبي حوضه درياچه اروميه بوده است. اين استاد دانشگاه تبريز متذکر شد: اين ارقام نشان نمي‌دهند که در شرق حوضه بهتر عمل شده است شايد ديگر پتانسيل براي توسعه‌ي کشت آبي در قسمت‌هاي شرقي حوضه درياچه اروميه نمانده است، حال مسئولان ستاد احياي درياچه اروميه، دست ‌اندرکاران و مديران ارگان‌هاي مسئول هر چه هم عملکرد خود را عالي گزارش کنند، وضعيت امروز درياچه گوياي همه چيز است.
عوامل شکست پروژه احيا درياچه اروميه بدون حب و بغض آسيب‌شناسي شوند
وي با تاکيد بر اينکه در مورد راهکارها بسيار گفته شده است اما به نظر بايد بدون حب و بغض عوامل شکست پروژه احيا درياچه اروميه آسيب‌شناسي شوند، ادامه داد: دليل شکست تک‌تک پروژه‌هاي ستاد احيا بايد توسط کارشناسان مرتبط واکاوي شود و هرچه سريع‌تر بدون فوت وقت اقدامات اساسي براي درياچه اروميه در دستور کار قرار گيرد، چراکه درياچه واقعاً نفس‌هاي آخر خود را مي‌کشد و طبق پيش‌بيني‌ها پاييز کم باراني نيز پيش رو داريم. وي تصريح کرد: وضعيت درياچه چنان وخيم است که اعلام تراز سطح آب براي آن مفهوم خود را از دست داده است، بايد توجه داشت تا زماني که زمينه‌ي موفقيت پروژه‌ها فراهم نشود، مطالعه و اجراي آنها اثر بخش نخواهد بود؛ همانگونه که ده‌ها گزارش و ليست بلند بالايي از اقدامات ارگان‌هاي اجرايي در شش، هفت سال اخير ارائه شده است اما وضعيت درياچه بدتر از چند سال قبل است. مجنوني يادآور شد: بايد در کنار تامين منافع کشور، منطقه و مردم راه‌حل‌هاي اساسي براي زمينه سازي موفقيت طرح‌ها در نظر گرفته شود، در کوتاه مدت بايد حق آبه زيست محيطي درياچه از سدها رهاسازي و انتقال آب زاب و تصفيه خانه‌ها از طريق خط لوله هر چه سريع‌تر حتي بدون يک روز تاخير انجام شود.
وي افزود: در ميان مدت بايد به‌عنوان يک راهکار اساسي با سرمايه‌گذاري روي صنايع کم آب بر، فشار را از روي تأمين معيشت از راه کشاورزي برداشت.
وي در ادامه بيان کرد: تجربه پروژه احياي درياچه اروميه نشان داد اول از هر چيز بايد مشکلات فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي حل شود سپس زمينه موفقيت پروژه‌هاي احياء فراهم شود؛ متاسفانه در زمان فعاليت‌هاي ستاد احيا هم بسياري از مديران منطقه اعتقاد قلبي به احياي درياچه نداشتند و احساس آنها اين بود که تب احياي درياچه خواهد خوابيد و به دنبال پيشبرد وظايف سازماني خود بودند.
تا زماني که معيشت کشاورزان تامين نشده، طرح‌هاي احياي درياچه با همراهي جدي انجام نمي‌شود
اين عضو هيأت مديره انجمن هيدرولوژي ايران با تاکيد بر اينکه درک درستي از تبعات خشک شدن درياچه اروميه در برخي افراد ايجاد نشده است، متذکر شد: تا زماني که معيشت کشاورزان تامين نشده و تحولي در اشتغال منطقه ايجاد نشود، نمي‌توان انتظار داشت با طرح‌هاي احياي درياچه اروميه همراهي جدي انجام شود البته اين به معناي تعطيلي کشاورزي نيست؛ با توسعه‌ي پايدار و کشاورزي مدرن و پر بازده مي‌توان منابع کمتري را هدر داد و به خود کفايي و منافع مالي بيشتر هم رسيد.وي با تشريح دلايل عدم تأثيرگذاري طرح‌هاي کاهش مصرف آب کشاورزي نظير تغيير الگوي کشت در حال درياچه اروميه، گفت: برنامه اصلاح الگوي کشت نيز نياز به تغيير در زيرساخت‌هاي منطقه دارد و گرنه مانند ساير اقدامات در حد چند جلد گزارش طرح، چند اقدام نافرجام و چند افتتاح باقي خواهد ماند، همانگونه که تا حال هم چنين بوده است اما در خصوص الگوي کشت به‌عنوان مهمترين پروژه کاهش آب مصرفي بخش کشاورزي بايد آسيب شناسي شود، بايد توجه داشت الگوي کشت فعلي در طول زمان شکل گرفته است و کشاورزان در ساليان متمادي به تجربه با لحاظ شرايط آب و هوايي، کميت و کيفيت آب و خاک، بازار و ساير عوامل دخيل به الگوي کشت خاصي دست يافته‌اند؛ بنابراين در گام نخست بايد به الگوي کشت موجود و نظرات خود کشاورزان و ذي‌نفعان توجه کرد و خود آنها را قانع نمود. وي اضافه کرد: بايد توجه داشت محصولي که هر کشاورز مي‌کارد، ارتباط مستقيمي با معيشت او دارد؛ بنابراين در تغيير يا اصلاح الگوي کشت بايد حتماً به افزايش درآمد و يا حداقل حفظ سطح کنوني درآمد کشاورزان توجه شود و گرنه الگوي کشت پيشنهادي محکوم به شکست است به‌عنوان مثال يکي از راهکارهاي عملياتي کردن تغيير الگوي کشت و حرکت به سمت الگوي کشت کم مصرف در حوضه درياچه اروميه، پياده‌سازي تحويل حجمي آب و توجه جدي به حسابداري آب است. مجنوني توصيه کرد: مي‌توان قيمت خريد محصولات کم آب بر را بالا برد و در کنار اين سياست‌ها ارزش‌گذاري آب نيز مهم است که مي‌توان با فراهم کردن زيرساخت‌ها براي محصولات پر مصرف قيمت آب را بالا در نظر گرفت و در عوض براي کشت محصولات استرانژيک کم مصرف مانند گندم ضمن تعريف قيمت خريد بالا، آب را هم رايگان در اختيار کشاورزان قرار داد. وي همچنين يادآور شد: تحويل حجمي آب، مقدمه اجراي بسياري از پروژه‌ها نظير آبياري مدرن، انتقال آب با لوله، آبياري کم فشار، تغيير الگوي کشت و... است که با عدم تحويل حجمي آب، تغيير الگوي کشت از پرمصرف به کم مصرف نيز به شکست منجر مي‌شود که نمونه‌ي آن، توصيه به توسعه‌ي کشت کلزا در حوضه درياچه اروميه به‌عنوان يک محصول کم مصرف است اما به دليل عدم تحويل حجمي آب، کشاورزان به کشت دوم روي آوردند که باعث افزايش مصرف آب شد.
وي ادامه داد: نمونه ديگر آن تلاش براي جايگزيني علوفه‌جات کم مصرف بجاي يونجه بوده است که باز موفقيت آميز نبود، الگوي کشت کشاورزان در سال‌هاي گذشته متناسب با شرايط طبيعي آبدهي رودخانه‌هاي موجود در اين حوضه بوده است و بر اساس آمار و اطلاعات هيدرولوژي بيش از 70 درصد جريان سطحي در رودخانه‌هاي اصلي اين حوضه در اواخر زمستان و بهار جريان دارد؛ بنابراين الگوي کشت عمده در منطقه غلات و انگور بوده است، اما متاسفانه توسعه‌ي کشت سيب و محصولاتي مانند چغندر و يونجه، باعث روي آوردن کشاورزان به منابع آب زيرزميني و مصرف بيشتر آب در سطح حوضه شده است پس بايد حتماً پتانسيل منطقه براي تعيين الگوي کشت مد نظر قرار گيرد.
اين استاد دانشگاه تبريز اظهار کرد: ايجاد مشوق‌هاي مالي نقش مهمي در تغيير الگوي کشت دارد، الزام به تغيير الگوي کشت مبناي قانوني ندارد و کشاورز را نمي‌توان به سمت محصولات کم مصرف وادار کرد و منظور از ايجاد انگيزه مالي لزوماً کمک بلاعوض نيست؛ بيمه همگاني اين گونه محصولات و يا دادن رايگان نشاي گياهان کم آب بر داراي بازار فروش مناسب، دادن يارانه کود و نهاده‌هاي ديگر به محصولات کم آب بر مي‌توانند نمونه‌هاي ديگري از اين انگيزش‌ها باشد.وي با تاکيد بر اينکه توسعه‌ي صنايع تکميلي کشاورزي گام مهمي در راستاي تغيير الگوي کشت است، گفت: به‌عنوان مثال شرکت پاکديس اروميه نقش بسياري در توسعه‌ي کشت انگور در سال‌هاي گذشته داشته است و توسعه‌ي صنايع تکميلي از جمله کارخانجات روغن نباتي در توسعه‌ي محصولات کم آب بر همچون کلزا نقش مهمي دارد که بايد به آن توجه کرد؛ همچنانکه توسعه‌ي کارخانجات قند باعث توسعه کشت محصول پرمصرفي مانند چغندر شده است.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از ايسنا،وي در پايان تاکيد کرد: متاسفانه گزارش‌هايي از احداث کارخانه چغندر قند در جنوب حوضه درياچه اروميه عليرغم مشاهده وضعيت فعلي وجود دارد که به معني تشويق براي توسعه کشت چغندر پرمصرف و هدر رفت تلاش‌هاي انجام شده است و نشان از عدم درک تبعات خشک شدن درياچه اروميه دارد.

منبع :